Αν εξαιρέσει κάποιος τις περιπτώσεις των ανθρώπων που εγκαταλείπουν, ή ακόμα χειρότερα, σκοτώνουν τα βρέφη τους, έχοντας να αντιμετωπίσουν μια σειρά από ψυχικά και ψυχολογικά προβλήματα, σε όλες τις άλλες περιπτώσεις το να εγκαταλείψει μια μητέρα το παιδί που μόλις έχει γεννήσει, είναι μια δύσκολη υπόθεση, που αφήνει τα σημάδια της.
Μια μητέρα που αποχωρίζεται το βρέφος που μόλις έχει φέρει στη ζωή, έχει κάνει μια πράξη που θα την κουβαλάει για πάντα μέσα της. Όποιος κι αν είναι ο λόγος που το έκανε. Τίποτα δεν μπορεί να την κάνει να νιώσει καλύτερα.
Στην μεταπολεμική και κυρίως μετεμφυλιακή Ελλάδα, τα πράγματα από κάθε άποψη δεν ήταν καλά. Μια χώρα προσπαθούσε μέσα από τεράστια οικονομικά προβλήματα να ορθοποδήσει. Ο συντηρητισμός, ειδικά στις επαρχιακές πόλεις, οξυνόταν.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, λοιπόν, υπήρχαν οι νεαρές γυναίκες που γεννούσαν και ερχόντουσαν αντιμέτωπες είτε με την κοινωνική κατακραυγή, είτε με τις οικονομικές δυσκολίες που ήταν εμπόδιο ακόμα και για το να βρεθεί η καθημερινή τροφή για το βρέφος.
Εκείνη την περίοδο, λοιπόν, είχε αυξηθεί δραματικά το φαινόμενο της εγκατάλειψης βρεφών. Έξω από εκκλησίες, ιδρύματα ή νοσοκομεία.
Το τραγικό είναι πως πολλές φορές τα βρέφη έμειναν απροστάτευτα στο κρύο με τις συνέπειες για την υγείας τους να είναι ολέθριες. Μέχρι που βρέθηκε μια λύση η οποία όσο σωτήρια κι αν φαίνεται άλλο τόσο προκαλεί θλίψη.
Η βρεφοδόχος της οδού Πειραιώς
Σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, στις αρχές της δεκαετίας του 1950 κάθε χρόνο μόνο στο Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών, που τότε βρισκόταν στην οδό Πειραιώς, εγκαταλείπονταν περίπου 650 με 700 βρέφη!
Ο αριθμός είναι τεράστιος για να αποδοθεί σε μόνο μια από τις δυο αιτίες που αναφέρθηκαν νωρίτερα. Παρ’ όλα αυτά, ο αριθμός που προκαλεί ακόμα μεγαλύτερο σφίξιμο στο στομάχι είναι πως προπολεμικά ο αριθμός αυτός μπορούσε να φτάσει ακόμα και τα 1.200 μωρά ετησίως!
Το συγκλονιστικότερο είναι πως σχεδόν σε κάθε περίοδο τα περισσότερα από τα βρέφη ήταν κορίτσια! Σε μια συνέντευξη που είχε δώσει το 1929 στην εφημερίδα «Ακρόπολις» ο διευθυντής του Δημοτικού Βρεφοκομείου της Αθήνας είχε εξηγήσει πως τότε φιλοξενούσαν περίπου 110 μωρά εκ των οποίων τα 2/3 ήταν γένους θηλυκού και αυτό ίσως επειδή -σύμφωνα με την εξήγηση που έδινε ο διευθυντής- «τα θηλυκά έχουν περισσότερας συνεπείας εις την ζωήν δια του γονείς τους»!
Μέσα σε αυτό το κλίμα, λοιπόν, πολλές γυναίκες έπαιρναν τη φρικτή απόφαση να εγκαταλείψουν τα μωρά τους, σε κάποιο σκοτεινό μέρος ανεξάρτητά από το αν έβρεχε, χιόνιζε ή είχε καύσωνα. Και αυτό στην καλύτερη περίπτωση διότι πολλά βρέφη εντοπίζονταν στραγγαλισμένα.
Εκείνη την εποχή, λοιπόν, αναβίωσε μια μεσαιωνική πρακτική. Η βρεφοδόχος. Ένα δηλαδή, συνήθως εντοιχισμένο, κιβώτιο που βρισκόταν έξω από κάποιο ίδρυμα και στο οποίο οι μητέρες μπορούσαν να αφήνουν τα μωρά τους προκειμένου, τουλάχιστον, να έχουν άμεση ιατρική φροντίδα και να μην πεθαίνουν μόνα τους, στο δρόμο.
Ο «κρυμμένος»… πολιτσμάνος και οι συλλήψεις
Η πλέον γνωστή βρεφοδόχος ήταν εκείνη του Δημοτικού Βρεφοκομείο της Αθήνας στην οδό Πειραιώς. Αυτό που πήγαν να χτίσουν, ωστόσο, οι γιατροί και οι ειδικοί κόντεψε να το γκρεμίσει η αστυνομία.
Κοντά στην βρεφοδόχο, σε κάποιο σκοτεινό σημείο, καιροφυλακτούσε ένας αστυνομικός ο οποίος μόλις έβλεπε τη νεαρή μητέρα να αφήνει το βρέφος, επενέβαινε και της περνούσε χειροπέδες! Όταν οι συλλήψεις άρχισαν να αυξάνονται και έγιναν γνωστές μέσα από τις εφημερίδες, οι γυναίκες απέφευγαν να αφήνουν τα μωρά τους εκεί.
Οι υπεύθυνοι φρόντισαν να απομακρυνθεί ο… πολιτσμάνος και αυτό να γίνει γνωστό, ώστε, να ανακτηθεί η «εμπιστοσύνη». Έτσι και έγινε τελικά. Οι μητέρες άρχισαν και πάλι να αφήνουν τα μωρά τους στη βρεφοδόχο η οποία μόλις κάποιο μωρό (χωρούσε δυο ξαπλωμένα το ένα δίπλα στο άλλο) έμπαινε μέσα στο κουτί, ειδοποιούσε με κουδούνι τη νοσοκόμα που είχε εφημερία και εκείνη έσπευδε να το πάρει μέσα και να του παράσχει την απαιτούμενη φροντίδα.
Δυστυχώς, ωστόσο, δεν υπήρχε πάντα η καλύτερη δυνατή κατάληξη. Πολλά μωρά πέθαιναν λίγες ημέρες αργότερα είτε γιατί οι μανάδες είχαν αποφασίσει να τα πάνε στο βρεφοκομείο αργά, είτε γιατί σε δύσκολες περιόδους το ίδιο το ίδρυμα δεν είχε τη δυνατότητα να σιτίσει κανονικά τόσα πολλά βρέφη ή να τους παρέχει την απαραίτητη φαρμακευτική φροντίδα.
Σύμφωνα πάντα με την ίδια συνέντευξη που είχε δοθεί στην εφημερίδα «Ακρόπολις» υπήρχε περίοδος που το ποσοστό θνησιμότητας των βρεφών έφτανε ακόμα και το 80%! Μόνο την τριετή 1947 με 1950, στο δημοτικό βρεφοκομείο Αθηνών, πέθαναν 230 μωρά στο σύνολο.
Μια ξεχασμένη ντροπή που επανήλθε την εποχή της οικονομικής κρίσης
Με την πάροδο του χρόνου, το φαινόμενο της εγκατάλειψης βρεφών άρχισε να περιορίζεται. Επί της ουσίας, όμως, δεν εξαλείφθηκε ποτέ καθώς ποτέ δεν έλειψαν τα οικονομικά προβλήματα ή κοινωνική κατακραυγή.
Οι βρεφοδόχοι, ωστόσο, εξαφανίστηκαν. Όπως αποδείχθηκε, ωστόσο, για λίγα μόνο χρόνια. Με το ξέσπασμα της μεγάλης οικονομικής κρίσης, οι βρεφοδόχοι επανεμφανίστηκαν. Όχι τόσο στην Ελλάδα (υπήρχαν περιστατικά εγκατάλειψης βρεφών σε νοσοκομειακά ιδρύματα ή εκκλησίες, χωρίς το φαινόμενο να πάρει διαστάσεις) όσο σε χώρες του εξωτερικού.
Είναι ενδεικτικό πως οι βρεφοδόχοι έκαναν την επανεμφάνισή τους στις ΗΠΑ, στη Γερμανία (αφορούσε κυρίως περιπτώσεις μεταναστών που εγκατέλειπαν τα βρέφη τους), στη Ρωσία και σε κάποιες χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας.
Οι αρχές μπροστά στη νέα έξαρση του φαινομένου δημιούργησαν και πάλι βρεφοδόχους, σύγχρονες και πιο ζεστές, ενώ χρησιμοποίησαν και το διαδίκτυο προκειμένου να ενημερώσουν τις νεαρές μητέρες για το πώς μπορούν να διαχειριστούν μια τόσο δύσκολη απόφαση με τέτοιο τρόπο, ώστε, να μην κινδυνεύσει το βρέφος.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πολιτεία της Ιντιάνα η οποία μπροστά στην έξαρση του φαινομένου, δημιούργησε ένα ειδικό τηλεοπτικό σποτ στο οποίο δίνονταν οδηγίες βήμα προς βήμα για το πώς θα μπορούσε μια μητέρα να εγκαταλείψει το βρέφος που έφερε στη ζωή χωρίς αυτό να κινδυνέψει. Στο βίντεο, μάλιστα, υπήρχε και ειδική αναφορά στο πως μπορεί να γίνει η εγκατάλειψη με τρόπο απόλυτα ασφαλή τόσο για το μωρό όσο και για την ίδια τη μητέρα προκειμένου να αποφύγει τις νομικές συνέπειες που θα επέφερε η πράξη της.
