Ποιοι είναι οι άστεγοι του 2017

Άστεγος δεν είναι μόνο εκείνος που δεν έχει σπίτι. Αλλά και εκείνος ο οποίος δεν έχει πρόσβαση σε σπίτι με ρεύμα και νερό σύμφωνα με το νομικό προσδιορισμό του αστέγου σε σχετικό νόμο του υπουργείου Υγείας. Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης Φωτογραφίες: Γιάννης Κέμμος Επί της ουσίας όμως ποιοι είναι εκείνοι που μένουν στο δρόμο; Που περνούν τις νύχτες και τις μέρες τους σε κάποιο πεζούλι, σε παγκάκια και σε υπόγειες διαβάσεις… Εκείνοι που σκεπάζονται με χαρτόκουτα για να διακόψουν την εισβολή των ψυχρών ρευμάτων αέρα το χειμώνα. Για τον ψυχίατρο, Αντώνη Ρόμπο, δεν υπάρχουν νεοάστεγοι όπως κάποιοι νομίζουμε. Δεν υπάρχουν νέοι άνθρωποι που παίρνουν δύο κουβέρτες και κοιμούνται στο δρόμο επειδή έχασαν τη δουλειά τους. Οι άστεγοι αυξάνονται όχι λόγω της κρίσης, αλλά λόγω της αύξησης των τοξικοεξαρτημένων ατόμων και των προσφύγων, οι οποίοι αναζητούν καλύτερη τύχη και αναγκάζονται εκ των συνθηκών να διαμένουν στο δρόμο. Για την πρόεδρο του Κέντρου Υποδοχής και αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων και δημοτική σύμβουλο, Ελένη Κατσούλη, υπάρχουν άστεγοι, οι οποίοι αρνούνται να μείνουν στις υπάρχουσες δομές φιλοξενίας, καθώς προτιμούν την παρέα εκτός οργανωμένων δομών και πολλοί από αυτούς τα ναρκωτικά. «Παλαιότερα οι άνθρωποι που ζητούσαν βοήθεια είχαν ένα άλλο προφίλ. Ήταν κατά κύριο λόγο ουσιοεξαρτώμενοι, αποφυλακισμένοι και λίγοι που είχαν κάνει κακές επιλογές στη ζωή τους και έβρισκαν καταφύγιο σε εμάς.  Με το πέρασμα των χρόνων όμως και στο κέντρο σίτισης έχουν προστεθεί ακόμα και συνταξιούχοι που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Έτσι, έρχονται και μας ζητούν ένα πιάτο φαγητό», λέει στο newsbeast.gr η κυρία Κατσούλη. Καθημερινά το κέντρο σίτισης του δήμου Αθηναίων, διανέμει 1.300 μερίδες φαγητού, δωρεά της ΜΚΟ «Αποστολή» της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. «Η διανομή γίνεται δύο φορές την ημέρα, στις 12.00 και στις 16.30. Το συσσίτιό μας είναι ελεύθερο. Μπορεί οποιοσδήποτε θελήσει  και έχει ανάγκη να έχει πρόσβαση σε ένα πιάτο φαγητό. Δεν ζητάμε κανενός είδους πιστοποιητικό, καθώς στόχος μας είναι να προσφέρουμε με ευκολία ένα πιάτο φαγητού σε κάποιον που το έχει ανάγκη, χωρίς να έχει το άγχος ότι πρέπει να φέρει κάποιο χαρτί για να αποδείξει την απορία του», εξηγεί η πρόεδρος του ΚΥΑΔΑ.

«Κάποιοι βλέπουν τις ουρές στο συσσίτιο και φεύγουν»

Παραδέχεται ότι κάποιοι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα, γνωρίζουν ότι θα συναντήσουν ουρές και μεγάλη αναμονή και συχνά αποφεύγουν να έρθουν στη διανομή συσσιτίου. «Πρόκειται κυρίως για ανθρώπους, οι οποίοι προέρχονται από μία κανονικότητα και ο ρυθμός της ζωής τους ανατράπηκε ραγδαία λόγω οικονομικών δυσχερειών. Συχνά πρέπει να περιμένουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι στο κρύο και στη βροχή για να παραλάβουν το φαγητό τους». Εκτός από τη σίτιση, το ΚΥΑΔΑ αναλαμβάνει και τη φιλοξενία των αστέγων στους  δύο ξενώνες που διαθέτει. Η μέγιστη χωρητικότητα των δομών φιλοξενίας είναι 212 άτομα. Ο πρώτος βρίσκεται στη λεωφόρο Πατησίων, και είναι ιδιοκτησία του δήμου Αθηναίων. Ο δεύτερος είναι ένα ξενοδοχείο, το οποίο νοικιάζει το Κέντρο Αλληλεγγύης γι’ αυτό το σκοπό.

Λίστα αναμονής αστέγων για φιλοξενία

«Στην Πατησίων φιλοξενούμε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, καθότι αυτός ήταν ένας από τους όρους για την παραχώρηση του κληροδοτήματος.  Στο ξενοδοχείο φιλοξενούνται ακόμα 160 άτομα. Μάλιστα αυτή τη στιγμή είμαστε πλήρεις, ενώ υπάρχει και λίστα αναμονής 30 ατόμων». «Τα κριτήρια για να φιλοξενήσουμε κάποιον είναι να μην είναι φορέας ψυχικής ασθένειας επικίνδυνης για το κοινωνικό σύνολο ή λοιμώδους νοσήματος, να μην είναι ουσιοεξαρτώμενος και το ποινικό του μητρώο να μη βαρύνεται από πράξεις κατά της ανθρώπινης ζωής», εξηγεί η Ελένη Κατσούλη. «Ταυτόχρονα εξετάζουμε και το οικονομικό προφίλ του κάθε ανθρώπου, ούτως ώστε να διαπιστώσουμε εάν δικαιούται φιλοξενίας». Μεταξύ των προγραμμάτων για τους άστεγους υπάρχει  υλοποιείται και ένα με σκοπό τη στήριξη άπορων οικογενειών.

Οι υποστηρικτές

«Το “Πρόγραμμα Αλληλεγγύης στην Οικογένεια”, πραγματοποιείται μέσα από ένα πλήρως ανακαινισμένο κτίριο, το οποίο μας δώρισε η αμερικάνικη λεγεώνα και βρίσκεται πολύ κοντά στην Ακρόπολη. Τη ανακαίνιση ανέλαβε μεγάλη ιδιωτική εταιρεία κινητής τηλεφωνίας , η οποία υποστηρίζει 200 οικογένειες το χρόνο,  παρέχοντας τρόφιμα κάθε εβδομάδα τρόφιμα και είδη καθαριότητας», λέει η κυρία Κατσούλη. «Επίσης υπήρχε και το Κοινωνικό Παντοπωλείο, το οποίο τροφοδοτούσε η Μαρινόπουλος και λόγω των εξελίξεων στην επιχείρηση διακόπηκε. Μέσα από το Κοινωνικό Παντοπωλείο εξυπηρετούνταν εντελώς δωρεάν 400 άτομα το χρόνο. Ταυτόχρονα ο φορέας μας ξεκίνησε ένα πρόγραμμα σε συνεργασία με το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, το οποίο διέθεσε προπληρωμένες κάρτες τροφίμων για 450 δικαιούχους. Το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών μας καλύπτεται από ιδιωτική πρωτοβουλία». Αναφέρεται επίσης σε ευρωπαϊκό κονδύλι, το οποίο δόθηκε στην Ελλάδα λόγω της συμφωνίας του εμπορικού χώρου, όπου λόγω των εμπορικών συμφωνιών, χώρες που δεν ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση , συγκεντρώνουν χρήματα και επιλέγουν που θα τα προσφέρουν. «Το καλοκαίρι του 2013 μας επισκέφθηκαν εκπρόσωποι της Νορβηγίας στον Κόμβο Αλληλοβοήθειας Πολιτών. Βλέποντας ότι είχαμε οργανώσει υποδειγματικά το χώρο, μας προσέφεραν 2.060.000 ευρώ. Το 1.860.000 προοριζόταν για κουπόνια τροφίμων και τα υπόλοιπα για να προσληφθούν οι άνθρωποι που έτρεχαν το πρόγραμμα, το οποίο διήρκεσε 18 μήνες και ωφελήθηκαν 3.826 νοικοκυριά».

Πώς χάθηκαν χρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους άστεγους

Σε ό,τι αφορά τα κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης η κυρία Κατσούλη, είναι σαφής: «Εάν δεν τα διεκδικήσουμε, κανείς δεν θα μας τα προσφέρει. Είναι γεγονός ότι η δημοτική αρχή είχε τη διάθεση να διεκδικήσει αυτά τα χρήματα. Ωστόσο το κράτος δεν έκανε καμία ενέργεια με αποτέλεσμα να χαθούν». Περιγράφοντας τις συνθήκες που επικρατούν στους ξενώνες φιλοξενίας, η πρόεδρος του ΚΥΑΔΑ αναφέρει ότι πάντοτε μένουν δύο άτομα μαζί στο ίδιο δωμάτιο. «Εκτός και αν δεν υπάρχει πληρότητα. Συχνά ωστόσο εμφανίζονται προβλήματα συμβίωσης, δεδομένου ότι ο κάθε άνθρωπος επιζητά την ιδιωτικότητά του και είναι δύσκολο να συμβιβαστεί με κάποιον ξένο. Συχνά αντιμετωπίζουμε περιπτώσεις ανθρώπων που αρνούνται να μείνουν σε χώρους φιλοξενίας. Κυρίως γιατί θέλουν να κάνουν παρέα με τους δικούς τους ανθρώπους, αλλά και όσοι είναι τοξικομανείς να μπορούν να βρίσκουν ναρκωτικά». Θέτοντας προτεραιότητες για κινήσεις που θα έπρεπε να γίνουν αμέσως, η κυρία Κατσούλη ζητάει τη βοήθεια της κυβέρνησης για τη δημιουργία υπνωτηρίου,  τη λειτουργία του οποίου θα αναλάβουν εξειδικευμένοι φορείς. «Οι υπάλληλοι του δήμου δεν έχουν τη γνώση να αντιμετωπίσουν τον ουσιοεξαρτώμενο. Χρειάζονται και ιατρική παρακολούθηση οι άνθρωποι αυτοί».

Χωρίς γιατρό τους τελευταίους μήνες

Στο ερώτημα εάν υπάρχει γιατρός για τους άστεγους, η απάντησή της είναι αρνητική. «Τους τελευταίους μήνες δε διαθέτουμε γιατρό. Παρά το γεγονός ότι είχαμε λάβει έγκριση για μία θέση γιατρού, κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Ο διαγωνισμός για την πρόσληψή του κηρύχθηκε δύο φορές άγονος. Κι αυτό γιατί δεν εξέφρασε κανείς ενδιαφέρον σε διάστημα περίπου έξι μηνών, στη διάρκεια των οποίων πραγματοποιήθηκαν οι δύο διαγωνισμοί».

Εντελώς ανομοιογενής ο πληθυσμός

Όπως λέει από την πλευρά του ο Αντώνης Ρόμπος, αναπληρωτής καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, σύμβουλος εθελοντής νευρολόγος-ψυχίατρος στους Γιατρούς του Κόσμου και στην Praksis, ο πληθυσμός των αστέγων είναι εντελώς ανομοιογενής. «Υπάρχει η ομάδα των παραδοσιακά άστεγων. Αυτοί ζουν σε ένα δικό τους κοινωνικό πλαίσιο και δεν επιθυμούν να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο. Τους αρέσει να διαβιούν ελεύθεροι σε μια γωνία, μέσα σε ένα χαρτοκιβώτιο. Αυτοί οι άνθρωποι είναι περιθωριοποιημένοι γιατί είναι δική τους επιθυμία. Παρουσιάζουν μία μορφή ψυχικής διαταραχής. Κάποιοι από αυτούς είναι ψυχοπαθείς. Παραληρούν και ακούνε φωνές. Υπάρχει και ένα άλλο τμήμα του πληθυσμού των αστέγων, οι οποίοι κρύβονται από την πολιτεία.  Πρόκειται πιθανότατα για παραβατικούς ανθρώπους».

Δασκάλα με σύνταξη και δικό της σπίτι έμενε στο δρόμο

«Θυμάμαι, είχα γνωρίσει μία δασκάλα, η οποία σύχναζε πίσω από την Ακρόπολη. Έπαιρνε σύνταξη και ζούσε με τις γάτες της στο δρόμο. Είχε επιλέξει να ζει κατ’ αυτό τον τρόπο. Κάτι που δεν είναι φυσιολογικό καθότι διέθετε και σπίτι δικό της», αφηγείται ο κύριος Ρόμπος. Ο ίδιος έχει συναντήσει πολλούς άστεγους, είτε με την ιδιότητά του παλαιότερα ως αντιπρόεδρος του Κέντρου Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων, είτε ως ακτιβιστής. Μιλάει για το street working, χαρακτηρίζοντάς το πράξη αλληλεγγύης που πραγματοποιείται από πολλές οργανώσεις δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα. «Είναι η προσέγγιση προς τον άστεγο με μία ομάδα, την οποία απαρτίζουν γιατρός, κοινωνικός λειτουργός, νοσηλευτής και εάν είναι δυνατόν συμμετέχει και επισκέπτης υγείας. Στόχος είναι να αγκαλιάσουμε τον άστεγο, να εξετάσουμε την υγειονομική του κατάσταση και να τον ‘παρασύρουμε’ σε κάποια μονάδα φιλοξενίας με απώτερο σκοπό την επανένταξή του στο κοινωνικό σύνολο».

«Ελάχιστοι επανεντάσσονται»

Όπως υποστηρίζει ο κύριος Ρόμπος, ελάχιστοι άστεγοι επανεντάσσονται. «Οι περισσότεροι δεν μπορούν να μείνουν μαζί με άλλους ανθρώπους σε μονάδα φιλοξενίας. Δεν αποδέχονται την πειθαρχία που απαιτεί η συμβίωση, και δεν μπορούν να ακολουθήσουν συγκεκριμένο ωράριο. Έχουν μάθει να ζουν ελεύθεροι».

«Μεγάλο ποσοστό εξαρτημένο από τα ναρκωτικά»

«Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού των αστέγων είναι εξαρτημένοι από τα ναρκωτικά. Ο αριθμός αυτός αυξάνεται διαρκώς», λέει ο καθηγητής. «Ένα από τα πιο έντονα συναισθήματα που βιώνει ένας άστεγος είναι ο θυμός. Ωστόσο δύσκολα μπορούσαμε να καταλάβουμε για ποιο λόγο. Εάν ήταν έγκλειστος σε κάποια φυλακή ή εάν είχε διαταραγμένες σχέσεις με την οικογένειά του. Δεν μπορούσαμε στις περισσότερες περιπτώσεις να καταλάβουμε ως street workers τι κρύβεται πίσω από το θυμό τους. Δεν απαντούσαν. Αντιθέτως κάποιοι άλλοι ήταν γαλήνιοι, απόλυτα εξοικειωμένοι στο δικό τους κόσμο απομόνωσης και ‘ασκητισμού’».

«Σπάνια πλήττονται από ασθένειες»

«Το πιο εντυπωσιακό πάντως με αυτούς τους ανθρώπους, είναι ότι δεν αρρωσταίνουν συχνά, παρά τις κακουχίες τις οποίες αντιμετωπίζουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μία γυναίκα, η οποία βρισκόταν φιλοξενούμενη σε έναν από τους ξενώνες φιλοξενίας και είχε πάθει ένα σοβαρό έγκαυμα. Καθόταν απομονωμένη σε ένα δωμάτιο, δεν μιλούσε σε κανέναν. Σιγά-σιγά την έπεισα να δεχτεί τις περιποιήσεις των γιατρών, καθότι στην αρχή ήταν εντελώς αρνητική. Ωστόσο κατάφερε από μόνη της να γιατρευτεί χωρίς να πάθει σηψαιμία. Από την άλλη πλευρά όμως οι άστεγοι θεωρούνται και ευάλωτοι, γιατί μπορεί όταν δεν σιτίζονται να πάθουν μία γρίπη. Σε γενικές γραμμές όμως έχουν αναπτύξει ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα».

«Δεν υπάρχουν νεοάστεγοι»

Κατά την άποψή του, δεν υπάρχουν νεοάστεγοι, όπως συχνά χαρακτηρίζουν κάποιοι όσους δεν έχουν στέγη, αποδίδοντας το γεγονός στην κρίση. «Οι νεοάστεγοι είναι δημιούργημα κάποιων με αφορμή την κρίση. Όσοι έχασαν τη δουλειά τους, πήγαν στον πατέρα τους, στη μητέρα τους, σε κάποιον συγγενή τους να μείνουν. Αλλά δεν πήραν μία κουβέρτα να μείνουν στους δρόμους. Η κρίση αύξησε τη φτώχεια όχι όμως και τον αριθμό των αστέγων. Η αύξηση του αριθμού των αστέγων οφείλεται στο προσφυγικό και στη χρήση ναρκωτικών, η οποία διαρκώς μεγεθύνεται».

Άστεγοι με ψυχολογικά προβλήματα και τοξικομανείς

Τονίζει επίσης ότι θα πρέπει να υπάρχουν οργανωμένες δομές, οι οποίες θα φιλοξενούν τους άστεγους με ψυχολογικά προβλήματα, οι οποίοι δεν είναι αποδεχτοί στους χώρους φιλοξενίας αστέγων. Αναφέρεται επίσης και στους χρήστες ναρκωτικών ουσιών. «Τι κάνουμε γι’ αυτούς;», αναρωτιέται. «Ο κ. Καμίνης προσπάθησε να δημιουργήσει με το ΚΕΕΛΠΝΟ μία μονάδα στο Αιγινήτειο, στην οποία οι τοξικομανείς θα μπορούσαν να λαμβάνουν τη δόση τους και ταυτόχρονα να δέχονται την ιατρική φροντίδα. Όπως σας είπα ο αριθμός των αστέγων αυξήθηκε γιατί αυξήθηκαν οι τοξικοεξαρτημένοι. Όσοι κάνουν χρήση- για παράδειγμα- στη διάρκεια της νύχτας, θα κοιμηθούν πιθανότατα σε ένα παγκάκι. Δεν θα επιστρέψουν στο σπίτι τους. Είναι όμως περιστασιακά άστεγοι και δεν λογίζονται ως άστεγοι» .