Στα κινούμενα σχέδια, που παρακολουθεί ο μπαμπάς με την 4χρονη κόρη του, ο γατούλης προσπαθεί να ανατινάξει το ποντικάκι, αλλά στο τέλος παγιδεύεται με τη βόμβα, που σκάει στο πρόσωπό του και …πεθαίνει. Και μετά από λίγο ο γατούλης ξαναζωντανεύει. Συμβαίνει αυτό και στην πραγματική ζωή; Μήπως είναι ευκαιρία ο μπαμπάς να μιλήσει στην κόρη του για τη μονιμότητα της κατάστασης του θανάτου;

Ένα αυτοκίνητο πάτησε μία δεκαοχτούρα έξω από το νηπιαγωγείο. Μήπως είναι η κατάλληλη στιγμή οι νηπιαγωγοί να μιλήσουν στα παιδιά τον θάνατο; 

Η συζήτηση με τα παιδιά προσχολικής ηλικίας για τον θάνατο και τη διαχείριση της απώλειας και του πένθους προβληματίζει πολλούς γονείς και εκπαιδευτικούς. Κάποιοι θεωρούν το θέμα ταμπού και ακόμη και όταν συμβεί μία απώλεια αποφεύγουν τη συζήτηση με το παιδί, σκεπτόμενοι πως «είναι μικρό και δεν καταλαβαίνει και θα το ξεχάσει», ίσως επειδή δεν γνωρίζουν τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει αυτή τους η στάση στην ενήλικη ζωή του παιδιού. Άλλωστε, η απώλεια είναι μέρος της ζωής και ένα παιδί τη βιώνει συνήθως από μικρή ηλικία, με το νεκρό χρυσόψαρο, το σκυλάκι που δε ζει πια, τον παππού ή τη γιαγιά που πέθανε, τον γονιό ή το αδελφάκι που είναι σοβαρά άρρωστοι.

«Το παιδί χρειάζεται να μιλήσει και να εκφραστεί»

Πώς, όμως, πρέπει να μιλούν γονείς και εκπαιδευτικοί στα παιδιά για την απώλεια και το πένθος; Υπάρχει εγχειρίδιο;

«Συνήθως τα ίδια τα παιδιά μιλάνε για τον θάνατο, ήδη από την ηλικία των 3-5 ετών. Εμείς θα πρέπει να τους δώσουμε σαφείς πληροφορίες, συνήθως με αφορμή κάποιο νεκρό ζώο, ένα έντομο, μία πεταλούδα, όπου εξηγούμε ότι δεν κινείται και ότι δεν πρόκειται να επιστρέψει. Υπάρχουν εκπαιδευτικές δραστηριότητες για την ευαισθητοποίηση των παιδιών σε ζητήματα απώλειας και πένθους, ασκήσεις ειδικές, ώστε να βοηθήσουμε τα παιδιά να καταλάβουν τι χρειάζονται όταν νιώθουν άσχημα, να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να τα υποστηρίξουμε στο πώς αποχαιρετούμε ένα πρόσωπο ή ένα ζωάκι και όλα τα παιδιά να καταλάβουν πώς μπορούν να επικοινωνούν τη συμπόνοια και συμπάθεια», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η δρ. Τάνια Αναγνωστοπούλου, κλινική ψυχολόγος στο Ινστιτούτο Ψυχολογίας και Υγείας.

«Το παιδί χρειάζεται να μιλήσει, να εκφραστεί. Ό,τι μένει χωρίς να συζητηθεί, στην ενήλικη ζωή δημιουργεί πάρα πολλά συμπτώματα. Όταν κουκουλώνουμε το πένθος και λέμε πχ το παιδί στο σχολείο πάει καλά, πρέπει να γνωρίζουμε ότι μέσα του το παιδί δεν νιώθει καλά», εξηγεί.

Πολύ συχνά, σύμφωνα με την δρα Αναγνωστοπούλου, όταν η απώλεια είναι ανθρώπινη και στο οικογενειακό περιβάλλον, τα παιδιά έχουν δυσκολία να μιλήσουν στους οικείους τους. «Εκεί, το σχολείο είναι καταφύγιο για το παιδί, εκεί νιώθει ανακούφιση και ασφάλεια, επειδή υπάρχει μία ρουτίνα γνώριμη. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να το πλησιάσει, να του πει “γνωρίζω ότι συνέβη κάτι πολύ δύσκολο στην οικογένειά σου και είμαι εδώ για ό,τι χρειάζεσαι”. Το παιδί να νιώσει ότι υπάρχει άνθρωπος για να μιλήσει. Και από εκεί και πέρα να του δώσει το χώρο να το κάνει, όποτε είναι έτοιμο», αναφέρει, υπογραμμίζοντας τη σημασία της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, ώστε να μη φοβούνται να μιλάνε γι’ αυτά τα θέματα στα νήπια, να μη φοβούνται ότι μπορεί να πληγώσουν κάποιο παιδί και να μπορούν να διαχειριστούν τις πιο δύσκολες καταστάσεις.

«Είναι πάρα πολύ σημαντικό και οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να μιλάνε γι’αυτό το θέμα στα παιδιά, ιδιαίτερα όταν επίκειται η απώλεια από κάποια αρρώστια. Με αυτόν τον τρόπο βοηθάνε το παιδί», επισημαίνει.

Τι πρέπει να αποφεύγουν γονείς και εκπαιδευτικοί

Στην προσπάθεια να μιλήσει κανείς σε ένα μικρό παιδί για το πένθος και την απώλεια, όσο πιο απλά γίνεται, υπάρχει κίνδυνος για λάθη και εκφράσεις που δεν θα το βοηθήσουν. «Δεν βοηθάμε τα παιδιά, όταν προσπαθούμε να υποβαθμίσουμε το γεγονός της απώλειας, όταν του λέμε ότι “εντάξει είσαι, έχεις τόσους πολλούς ανθρώπους δίπλα σου που σ’ αγαπούν”. Δεν πρέπει, επίσης, να λέμε «τώρα είσαι μεγάλο παιδί και πρέπει να στηρίξεις τους άλλους στην οικογένεια». Το παιδί πρέπει να παραμείνει παιδί» εξηγεί η ψυχολόγος.

Η δρ. Αναγνωστοπούλου θα πραγματοποιήσει ομιλία, με θέμα «Πώς μιλάμε στα παιδιά για την απώλεια και το πένθος» σε ημερίδα, με τίτλο «Απώλεια και πένθος στη σχολική τάξη: ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού», που διοργανώνουν την Κυριακή, 20 Νοεμβρίου 2016 (10.00-14.30, στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) η Έδρα UNESCO Διαπολιτισμικής Πολιτικής για μία Δραστήρια και Αλληλέγγυα Ιθαγένεια, του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και η Παγκόσμια Οργάνωση Προσχολικής Αγωγής, Παράρτημα Θεσσαλονίκης.

Η ημερίδα έχει στόχο να ευαισθητοποιήσει και να ενημερώσει τους εκπαιδευτικούς και τους ειδικούς ψυχικής υγείας, αλλά και τους γονείς και όσους ασχολούνται με παιδιά, όσον αφορά τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες της απώλειας και του πένθους στα παιδιά.