Ο Οκτώβριος που διανύουμε ειναι και ο μήνας που ξεκίνησε τα δρομολόγια του το θρυλικό Οριάν Εξπρές, η ταχεία της Ανατολής που στην πραγματικότητα ποτέ δεν έφθασε στην Ανατολή, μιας και η αποβίβαση γινόταν στην Κωνσταντινούπολη και απο εκεί οι ταξιδιώτες «άλλαζαν» ήπειρο με τα καραβάκια του Βόσπορου.
«Το τρένο της Σταμπουλ» αφού ξεκινούσε το ταξίδι του απο την «πύλη της Ανατολής» στο Παρίσι κάλυπτε μια απόσταση 2.740 χιλιομέτρων προσφέροντας εξωπραγματικές ανέσεις στους ταξιδιώτες. Το 1919 κάτι αντίστοιχο συνέβη και με το Simplon Orient Express, πρόκειται για τη δεύτερη γραμμή, που έφθανε μέχρι την Αθήνα. Εκτός της υπέρμετρης χλιδής στα wagon – restaurant και στα wagon – Lits, δυο τύπων, είχε δοθεί μεγάλη προσοχή στην κατασκευή τους. Η μόνο μπλογκ απο χυτοσίδηρο κατασκευή των wagon -Lits τους έδινε την ταυτότητα του πλέον ασφαλούς τρόπου μετακινήσης. Εδώ λοιπόν ερχεται να προστεθεί άλλη μια εταιρεία θρύλος η Compagnie Internationale des Wagon – Lits που ήταν υπεύθυνη για όλες αυτες τις ανέσεις στα Οριάν αλλά και στις «απλές» γραμμές που εκτελούσαν ταξίδια μεταξύ χωρών. Άλλωστε ουσιαστικά μόνο ο τύπος των Wagon – Lits άλλαζε ανάμεσα στα Οριάν και τα «απλά» τρένα. Η Διεθνής Εταιρεία Κλιναμαξών και Τουρισμού, όπως ήταν φυσικό, διατηρούσε γραφεία και στη χώρα μας και πρόσφερε τις υπηρεσίες της μέχρι η ΤΡΑΙΝΟΣΕ να διακόψει όλα τα διεθνή δρομολόγια και την υπηρεσία κατάκλισης (κλινάμαξες) στις 25 Φεβρουαρίου του 2011. Ήταν η εποχή που πλέον είχε αναλάβει μια άλλη εταιρεία η Wasteels τον ρόλο που είχε μεχρι τότε η Compagnie Internationale des Wagon – Lits στη σύμπραξη που είχε με τον ΟΣΕ. Μια εταιρεία πρότυπο, με δυο κλάδους που ποτέ οι εργαζόμενοι της δεν είχαν κάνει απεργία για τα δεδουλευμένα τους ή για τις συνθήκες εργασίας παρά μόνο «αναγκαστικά» όταν απεργούσαν οι μηχανοδηγοί των τρένων που υπάγονταν όμως διοικητικά στους Ελληνικούς Σιδηροδρόμους, στον ΟΣΕ.
Το Newsbeast συνάντησε μια απο τις αρχαιότερους υπαλλήλους της Compagnie Internationale de Wagon – Lits στην Ελλάδα, την Κλαύδια Μάμαλη, που έφυγε απο την εταιρεία με τον βαθμό της Γενικής Επιθεωρήτριας και συνομίλησε μαζι της για τα Οριάν, τα Wagon – Lits και τις καλές, ιστορικές μέρες, των Ελληνικών Σιδηροδρόμων με το υψηλό επίπεδο υπηρεσιών όπου η μέση καθυστέρηση των επιβατικών αμαξοστοιχιών ήταν μόλις 8 λεπτά της ώρας!
Ακολουθεί η συνέντευξη της Κλαύδιας Μάμαλη
Να ξεκινήσουμε την κουβέντα μας κυρία Μάμαλη με την πρόσληψη σας στην εταιρεία
Προσλήφθηκα στην εταιρεία το 1973, αμέσως μετά την ολοκλήρωση της φοίτησης μου στο Γυμνάσιο (σημερινό Λύκειο) αλλά και των σπουδών μου στη Γαλλική Ακαδημία. Η εταιρεία τότε και γενικά όλες οι εταιρείες δεν έκαναν προσλήψεις με αγγελίες. Γινόντουσαν με συνεντεύξεις οι προσλήψεις αλλα και με συστάσεις. Έτυχε τότε να έχω μια πολύ καλή σύσταση απο ενα φίλο του πατέρα μου, που γνώριζε τον τότε διευθυντή της εταιρείας Γεώργιο Δρόσο. Εκείνος μου έκανε τη συνέντευξη και αμέσως μετά έγινε και η πρόσληψη μου στη Διεθνή Εταιρεια Κλιναμαξων και Τουρισμού. Η εταιρεία είχε δυο κλάδους. Τον κλάδο του Τουρισμού και διατηρούσε ένα τουριστικό πρακτορείο στην πλατεία Συντάγματος. Ο κλάδος αυτός είχε όλες τις κλασικές λειτουργίες ενός τουριστικού πρακτορείου : έκδοση εισιτηρίων, διοργάνωση εκδρομών κλπ. Είχε επίσης και ενα δεύτερο κλάδο που στην ουσία ήταν ο αρχικός κλάδος που δεν ήταν άλλος απο τη σιδηροδρομική εκμετάλλευση. Η έδρα του ήταν στον Σταθμό Λαρίσης στον πρώτο όροφο. Εκει εργάστηκα για σαράντα χρόνια. Εκεινη την εποχη η εταιρεία διαχειριζόταν τις κλινάμαξες (Wagon -Lits, Wagon – restaurants) στα δρομολόγια απο Αθηνα για Θεσσαλονίκη καθώς και εκείνα του εξωτερικού. Ειχαμε δρομολόγια Αθήνα – Μόναχο, μετά απο κάποια στιγμή προστέθηκε και το δρομολόγιο Αθηνα – Βενετία. Τα τελευταία χρόνια είχαμε ταξίδι Αθήνα – Σόφια και Κωνσταντινούπολη…
Στο δρομολόγιο της Βενετίας έφθανε κάποιο βαγόνι. Το Simplon Orient Express με ολόκληρη τη σύνθεση του είχε σταματήσει τα ταξίδια πολύ νωρίτερα. Μάλιστα το 1963 είχε σταματήσει και η εκμετάλλευση στα wagon – restaurants τα οποία μεχρι τότε είχε η εταιρεία Κλιναμαξών και μετά πέρασαν σε ενα συνεταιρισμό πρώην εργαζομενων σε αυτή.
Και τι απέγιναν τα πολύτιμα αντικείμενα που υπήρχαν μέσα στα wagon – restaurants;
Το 1963 έγινε μια μεγάλη εκκαθάριση και παρά πολύ υλικό χαρίστηκε και πουλήθηκε. Χάρισαν ασημένια σκεύη, πορσελάνες και όλα αυτά που υπήρχαν στα wagon restaurants. Είχα βρει εγω στα αρχεία μου, ότι τότε χαρίστηκαν πληθώρα πολύτιμων αντικειμένων στον Ερυθρό Σταύρο.
Μιλήστε μας για το εργασιακό καθεστώς μέσα στην εταιρεία
Η εταιρεία, η Compagnie Internationale de Wagon Lits, είχε μια παράδοση να στηρίζει τους εργαζόμενους της. Να φανταστείτε πως ο προϊστάμενος που είχα ο Αλεξανδρος Ρόκκος εργαζόταν στην εταιρεία και ο πατέρας του. Όταν λοιπόν εγω μπήκα στην εταιρεία βρήκα εργαζόμενους που ήταν δεύτερης γενιάς μέσα. Μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις εργάστηκαν και τα παιδιά της δεύτερης γενιάς. Υπήρχε πάντα μια υποστήριξη στους εργαζόμενους, υπήρχε ακόμη ο διαμερισμός των κερδών. Μάλιστα όσοι είχαν απο ορισμένα χρόνια υπηρεσίας και πάνω είχαν δικαίωμα να περνούν μερίδιο απο τα κέρδη της εταιρείας. Απο την άλλη, όσοι εργαζόμενοι συμπλήρωναν σαράντα χρόνια υπηρεσίας, ερχόταν απο τη Γαλλία ενα παράσημο που πάνω του αναγραφόταν η ημερομηνία πρόσληψης αλλα και η ημερομηνία συμπλήρωσης 40 χρόνων στην εταιρεία με κορδέλα. Ακολουθούσαν δηλαδή μια εθιμοτυπία που έδειχνε ενα σεβασμό στον υπάλληλο και στις υπηρεσίες που είχε προσφέρει.
Παράλληλα οι σύλλογικες συμβάσεις τηρούνταν «μεχρι κεραίας». Οι εργαζόμενοι είχαν τις υπέρωριες τους, τις ασφαλιστικές τους εισφορές. Όλα απολύτως τυπικά συν φυσικά οι επιβραβεύσεις της εταιρείας. Για να καταλάβεται εγώ για σαράντα χρόνια που εργάστηκα στην εταιρεία δεν έκανα ποτέ απεργία. Δεν υπήρχε θέμα δηλαδή για απεργία! Απεργούσαμε “αναγκαστικά” στην περίπτωση που είχε ο ΟΣΕ απεργία και δεν υπηρχαν μηχανοδηγοί που υπάγονταν στον ΟΣΕ και όχι στην εταιρεία.
Το προσωπικό και οι υπηρεσίες της εταιρείας
Γυναίκες εργαζόμενες δεν είμασταν πολλές στο σιδηροδρομικό κομμάτι. Ή δυο ή τρεις είμασταν πάντα! Το προσωπικό ήταν οι συνοδοί των βαγονιών, ήταν οι προϊστάμενοι της αμαξοστοιχίας, οι contacter, το προσωπικό καθαριότητας που στην περιοχή του Ρέντη διατηρούσε η εταιρεία αποθήκη. Έφθανε το τρένο εκει, καθαρίζοταν, έβγαιναν τα ακάθαρτα ρούχα, οι πετσέτες τα σεντόνια. Στρώνοντουσαν τα κρεβάτια κάθε βράδυ με καθαρά υλικά. Σαν μια ξενοδοχειακή υπηρεσία! Τα πρώτα χρόνια, για να μην πω για το Simplon – Orient Express που έφθανε στην Ελλάδα ή το Orient – Express που πήγαινε Κωνσταντινούπολη που αν υπηρχαν δέκα αστέρια θα τα λάμβαναν, στα υπόλοιπα βαγόνια κλινάμαξες (wagon – Lits) θα ήταν τουλάχιστον τεσσάρων αστέρων. Τα τελευταία χρόνια απο την άλλη δεν τολμώ να πω για κανέναν αστέρι. Άλλαξαν δραματικά τα πράγματα. Γιατι υπήρξε και μια ιδιαίτερη απαξίωση για τους σιδηροδρόμους.
Την εποχή που εργαζόμουν η εταιρεία διατηρούσε επίσης και ενα σύστημα καρτελών ξεχωριστά απο τον ΟΣΕ όπου ο κάθε σύνοδος χρεωνόταν κάποια εισιτήρια. Παρέδιδε κάθε φορά φύλλο ταξιδιού. Το «aller» και το «retour». Πόσους επιβάτες είχε. Σε ποια θέση ήταν ο κάθε επιβάτης. Μάλιστα στην εταιρεία, επειδή ο ΟΣΕ δεν είχε εταιρεία απολεσθέντων είχαμε δημιουργήσει εμείς μια άτυπη με τις εγκρίσεις των διευθυντών μας φυσικα. Ερχόντουσαν οι συνοδοί και οι καθαριστές, όταν έφευγαν οι επιβάτες, και μου έλεγαν βρήκαμε εκείνο ή το άλλο. Υπάρχουν μάλιστα πολλές ιστορίες!
Θυμάστε να μας αναφέρετε κάποια;
Όπως σας είπα ειχαμε φτιάξει αυτό το σύστημα αρχειοθέτησης απωλεσθέντων αντικειμένων. Πολλοί μάλιστα είχαν τηλεφωνήσει στον ΟΣΕ για κάτι που είχαν ξεχάσει αλλα ποτέ δεν έβγαζαν άκρη εκει! Εκτός αν τηλεφωνούσαν κατευθείαν σε εμάς ή αν κάποιος υπάλληλος του ΟΣΕ επικοινωνούσε με εμάς κατόπιν κάποιου αιτήματος.
Μια μέρα λοιπόν τηλεφώνησε και ένας κύριος. Μας ανέφερε το δρομολόγιο, τη θέση που καθόταν και στο τέλος μας είπε ότι ντρεπόταν να αναφέρει τι του είχε συμβεί και το τι είχε χάσει. Μαλιςτα μας είπε χαρακτηριστικά «έχω ξεχάσει κάτι ιδιαίτερα πολύτιμο για εμένα στο τρένο και άχρηστο για ολο τον υπόλοιπο κόσμο!». Για να μην πολυλογούμε είχε ξεχάσει την οδοντοστοιχία του ! Εγω φυσικα τον ενημέρωσα πως η οδοντοστοιχία του είχε βρεθεί και την επόμενη ημέρα ήρθε με μια τεράστια ανθοδέσμη που μου την προσέφερε για να την παραλάβει!
Η συντήρηση των πολυτελών βαγονιών – κλιναμαξων και wagon -restaurants
Τα βαγόνια απο το 1973 και μετά αγοράστηκαν απο τον ελληνικό σιδηρόδρομο, τον ΟΣΕ. Όποτε η εταιρεία η Compagnie Internationale de Wagon – Lits είχε μόνο την εκμετάλλευση δεν είχε την παρέμβαση. Οσο όμως τα βαγόνια ήταν στην εταιρεία έπρεπε κάθε χρόνο να πηγαίνουν για γενική επισκευή και επιθεώρηση στην Οστάνδη ή στη Γαλλία. Εκει τα σήκωναν ψηλά, έκαναν ανακαινίσεις. Εδώ οι Ελληνικοί σιδηρόδρομοι τα αγόρασαν αλλα δεν αγόρασαν ανταλλακτικά. Όποτε σιγά σιγά ότι χάλαγε γινόντουσαν κάτι πατέντες. Όταν τα Wagon – restaurants αγοράστηκαν απο τον Ελληνικό Σιδηρόδρομο ξήλωσαν απο μέσα τα ξυλόγλυπτα τα Lalique κρύσταλλα, στις πόρτες και στους καθρέπτες. Αυτά εξαφανίστηκαν αφού πρώτα λεηλατήθηκαν. Προκειται μάλιστα για βαγόνια ίδια με εκείνα του Οριάν Εξπρές και του Simplon! Ήταν δυο τύποι βαγονιών: ήταν ο τύπος wagon Lits – LX και ο τύπος wagon Lits – U. Θα σας αναφέρω και ενα περιστατικό στο οποίο ήμουν μπροστά και αφορούσε ενα βαγόνι ξύλινο ταχυδρομείου προγενέστερο, της εποχής του πολέμου. Κάποια στιγμη ήρθε στην Ελλάδα μια επιτροπή Γάλλων για να δουν τα παλιά βαγόνια και βρήκαν και το ξύλινο του ταχυδρομείου παραπεταμένο στο Ρέντη. Μιλάμε για το 1996. Εγω όταν το προσεγγίσαμε δεν ήξερα τι ήταν αρχικά αλλα ο γάλλος επιθεωρητής το αναγνώρισε και είπε στον εκπρόσωπο των ελληνικών σιδηροδρόμων που μας συνόδευε «αυτό ειναι ενα κειμήλιο ! Και ειναι εγκατελειμμένο έτσι;!». Μάλιστα θέλησε και να το φωτογραφήσει και δεν τον άφησαν απο τον ΟΣΕ. Τελικώς με παρέμβαση του διευθυντή μου έβγαλε κάποιες φωτογραφίες.
Εσείς χρησιμοποιούσατε το τρένο;
Πολλές φορές! Είχα πραγματοποιήσει πολλα ταξίδια μεχρι τη Θεσσαλονίκη, καθώς έπρεπε να κάνουμε ενα είδος επιθεώρησης. Πολλές φορές ερχόταν και επιθεωρητής απο τη Γαλλία, ανώνυμα! Μάλιστα σε αυτά τα ταξίδια έκανα και κάποιες επισημάνσεις για τη βελτίωση των υπηρεσιών. Ξέρετε, οι αμαξοστοιχίες τα τελευταία χρόνια δεν ήταν αμιγώς με κλινάμαξες. Έμπαινε και κλινοθέσιο, το οποίο ήταν σαν Δευτέρας θέσης βαγόνι. Όποτε οι επισημάνσεις ήταν αναγκαίες.
Στο κλινοθέσιο για να καταλάβετε υπηρχαν έξι κρεβάτια στο κουπέ ενώ στο wagon Lits είχε το μονόκλινο, το δίκλινο μεχρι και τρίκλινο. Και να επισημάνω εδώ στη κουβέντα μας πως η κατασκευή του wagon Lits ήταν μονο μπλογκ απο χυτοσίδηρο για περισσότερη ασφάλεια σε περίπτωση ατυχήματος.
Οι περίφημες αφίσες της Wagon Lits
Ναι ειναι αλήθεια. Ήταν μοναδικά έργα! Κάθως η εταιρεία κάθε χρόνο απευθυνόταν σε καταξιωμένους καλλιτέχνες για να δημιουργήσουν σχεδόν κάθε χρόνο και απο μια. Μάλιστα είχε πραγματοποιηθεί στο Παρίσι και μια εκπληκτική εκθεση με όλες αυτες τις αφίσες της Wagon – Lits. Εγω είχα στην κατοχή μου δυο απο αυτες τις αφίσες που ήταν δώρα του διευθυντή μου για τη συμπλήρωση των δικών σαράντα χρόνων στην εταιρεία. Τη μια μάλιστα με τον Αιγύπτιο την είχα πάνω ακριβώς απο το γραφείο μου την οποία και χάρισα στον σύλλογο «Φίλοι του Ελληνικού Σιδηροδρομου» και είχα και μια άλλη με τη Βενετία την οποία και χάρισα στον ΟΣΕ.
Info
Η Ιστορία του Ελληνικού Σιδηροδρόμου και του τμήματος των κλιναμαξων:
Απο την “Compagnie Internationale de Wagons Lits” και το τρένο θρύλο Orient – Express, μέχρι την ΤΡΑΙΝΟΣΕ.
14/03/1918: Συμπληρώνεται η ένωση των Ελληνικών Σιδηροδρόμων με τους Σερβικούς και το Ευρωπαϊκό δίκτυο. Κυκλοφορεί ο πρώτος συρμός Αθηνών – Θεσσαλονικης. Ταυτόχρονα ιδρύεται η Εταιρεία ενωτικού σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης – Κωνσταντινούπολης JSC που εξασφαλίζει την παραχώρηση του προνομίου κατασκευής και εκμετάλλευσης της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης -Αλεξανδρούπολης.
20/03/1920: Το Ελληνικό κράτος αγοράζει τη γραμμή Θεσσαλονίκης – Αλεξανδρούπολης του ενωτικού σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης – Κωνσταντινούπολης έναντι του ποσού των 10.112.675 δραχμών.
01/07/1920: Αρχίζει η κυκλοφορία της ταχείας αμαξοστοιχίας Simplon -Orient Express μεταξύ Αθήνας και Παρισιού.
01/04/1929: Αρχίζει η έκδοση εισιτηρίων Γ’ θέσης. Η μέση καθυστέρηση των επιβατικών αμαξοστοιχιών ειναι 8 λεπτά! Η διαδρομή απο την Αθηνα στο Παρίσι διαρκεί 69 ώρες. Η κυκλοφορία κλιναμαξας Simplon -Orient Express γίνεται καθημερινή. Η κλινάμαξα της Wagon Lits κυκλοφορεί τέσσερις φορές την εβδομάδα μεταξύ Αθήνας και Βιεννης και η κλινάμαξα της Wagon Lits απο Αθηνα για Κωνσταντινούπολη τρεις φορές την εβδομάδα με διάρκεια ταξιδιού 39 ώρες.
1932: Οι σιδηρόδρομοι Μακεδονίας περιέρχονται στο Ελληνικό Κράτος και το 1936 σταματούν να λειτουργούν ως οικονομικά ασύμφοροι. Οι γραμμές Βελιγράδι-Σόφια-Κωνσταντινούπολη μέσω Νις και Νις-Θεσσαλονίκη θα αποτελέσουν τους βασικούς άξονες μεταφορικής εξυπηρέτησης στο βαλκανικό χώρο. Σύμβολο αυτών των γραμμών ειναι το τρένο θρύλος Orient -Express.
02/04/1937: Δρομολογούνται στη γραμμή Αθηνων – Θεσσαλονίκης οι δυο πρώτες κλινάμαξες Γ’ θέσης που κατασκευάστηκαν στην Βουδαπέστη.
26/10/1937: θεμελιώνεται και αρχίζει η κατασκευή του νέου επιβατικού σταθμού Θεσσαλονίκης.
Οκτώβριος 1940: όλα τα διαθέσιμα βαγόνια διατίθενται για τις ανάγκες του πολέμου. Έως και εξήντα ώρες μένουν πάνω στους συρμούς οι σιδηροδρομικού χωρίς να “κλείσουν μάτι”. Μόνο στο δίκτυο των Σ.Ε.Κ κυκλοφορούν τον πρώτο μήνα του πολέμου 2.525 αμαξοστοιχίες. Οι ήρωες νεκροί σιδηροδρομικοί απο τον Οκτώβριο του 1940 έως τον Οκτώβριο του 1944 ειναι 210.
1966: ανακατασκευάζεται η γραμμή Σιδηροκάστρου – Κούλατα μήκους 15χλμ και συνδέονται τα δίκτυα Ελλαδος και Βουλγαρίας.
1967: Αρχίζει η δρομολόγηση της αμαξοστοιχίας “Ακρόπολης” με την οποία η διαδρομή Αθήνας – Μονάχου συντομεύεται κατα 7 ώρες περίπου.
29/05/1988: Δρομολογείται μεταξύ Αθήνας – Θεσσαλονικης η ειδική νυχτερινή αμαξοστοιχία 502/503 με αμιγή σύνθεση απο κλινάμαξες και κλινοθεσια βαγόνια.
30/05/1989: Δρομολογείται η διεθνής αμαξοστοιχία ποιότητας “Άττικα Εξπρές” μεταξύ Αθηνων – Μονάχου που εξασφαλίζει υπηρεσία κατάκλισης, υπηρεσία συνοδευόμενος αυτοκινήτων και ταξίδι συντομότερο κατα έξι ώρες με ταυτόχρονα πιο φθηνό εισιτήριο!
2005: Ξεκινά η σύνδεση της Θεσσαλονικης με την Κωνσταντινούπολη με την αμαξοστοιχία 444/445 “Φιλία Εξπρές” αποκλειςτικα με κλινάμαξες γαλλικής κατασκευής. Η κυκλοφορία ειναι καθημερινή και εξασφαλίζεται την μια μέρα με ελληνική σύνθεση και την άλλη με τούρκικη.
2007: Στη σύνθεση της αμαξοστοιχίας 504/505 προστίθεται στην αρχή μια κλινάμαξα επιπλέον η οποία συνδέει την Αθηνα με τη Σοφια.
Φεβρουάριος 2011: η διοίκηση της ΤΡΑΙΝΟΣΕ αποφασίζει να διακόψει όλα τα διεθνή δρομολόγια στις 13/02/2011 και στις 25/02/2011 την υπηρεσία των υπηρεσιών κατάκλισης.
