Το στεγαστικό πρόβλημα τείνει να εξελιχθεί σε μία σύγχρονη μάστιγα για όλη την Ευρώπη και όχι μόνο για την Ελλάδα, και όλοι πλέον αναζητούν λύσεις, αν και, όπως φαίνεται, δεν υπάρχουν μαγικά ραβδάκια. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 2010 έως το τέλος του 2023, τα ενοίκια στην ΕΕ έχουν αυξηθεί κατά μέσο όρο σχεδόν 23%, ενώ οι τιμές των κατοικιών έχουν εκτιναχθεί κατά περίπου 48%.
Αυτή η κατάσταση έχει καταστήσει την καθημερινότητα των πολιτών εξαιρετικά δύσκολη, προκαλώντας μαζικές διαμαρτυρίες σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, καθώς η στέγαση γίνεται όλο και πιο απρόσιτη για τους περισσότερους. Η έλλειψη οικονομικά προσιτών κατοικιών, σε συνδυασμό με το συνεχώς αυξανόμενο κόστος διαβίωσης, έχει πλέον αναδειχθεί σε κεντρικό θέμα στις εθνικές και ευρωπαϊκές προεκλογικές εκστρατείες.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιλαμβάνονται τη σοβαρότητα της κατάστασης και αναζητούν λύσεις. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, σε μια κρίσιμη ομιλία της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Ιούλιο του 2023, αναφέρθηκε εκτενώς στο ζήτημα, τονίζοντας ότι «οι άνθρωποι αγωνίζονται να βρουν οικονομικά προσιτά σπίτια».
Εξέφρασε την επιθυμία της να υποστηρίξει η νέα Επιτροπή τους πολίτες εκεί όπου έχει τη μεγαλύτερη σημασία, σημειώνοντας ότι «αν έχει σημασία για τους Ευρωπαίους, έχει σημασία για την Ευρώπη». Στις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές της για την επόμενη Επιτροπή, η φον ντερ Λάιεν πρότεινε την εφαρμογή του πρώτου ευρωπαϊκού σχεδίου για οικονομικά προσιτή στέγαση και την εισαγωγή ενός επιτρόπου που θα είναι υπεύθυνος για αυτόν τον τομέα, ικανοποιώντας έτσι ένα αίτημα των Σοσιαλιστών, το οποίο θεωρήθηκε προϋπόθεση για την υποστήριξη της δεύτερης θητείας της.
Σημαντικό επενδυτικό κενό στην κοινωνική και οικονομικά προσιτή στέγαση
Παρά την αναγνώριση του προβλήματος, μέχρι στιγμής υπάρχει ένα σημαντικό επενδυτικό κενό στην κοινωνική και οικονομικά προσιτή στέγαση. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ είναι σε θέση να χρησιμοποιούν δημόσιους πόρους μόνο για να στηρίξουν τις πιο ευάλωτες ομάδες, αφήνοντας ακάλυπτες ευρύτερες κατηγορίες πολιτών, όπως φοιτητές, μονογονεϊκές οικογένειες και νέους εργαζόμενους.
Μέχρι στιγμής, το ζήτημα της στεγαστικής κρίσης δεν έχει αναδειχθεί ως προτεραιότητα στις συζητήσεις σε επίπεδο ΕΕ, παρά τις έντονες πιέσεις. Ωστόσο, η ΕΕ έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει τη στεγαστική πολιτική μέσω της χρηματοοικονομικής ρύθμισης, της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού, της ενεργειακής απόδοσης και των κανονιστικών και σχεδιαστικών προτύπων, καθώς και μέσω της πολιτικής συνοχής και της δράσης για το κλίμα.
Για να αντιμετωπίσει το αυξανόμενο επενδυτικό χάσμα, η φον ντερ Λάιεν έχει προτείνει μια αναθεώρηση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, προκειμένου να δοθεί μεγαλύτερη ευελιξία στα κράτη-μέλη να στηρίξουν τη στέγαση, καθώς και μια πρόταση που θα επιτρέψει στα κράτη-μέλη να διπλασιάσουν τις προγραμματισμένες επενδύσεις της πολιτικής συνοχής σε οικονομικά προσιτή στέγη. Επίσης, έχει ανακοινώσει ότι η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων θα συνεργαστεί σε μια πανευρωπαϊκή επενδυτική πλατφόρμα για την οικονομικά προσιτή και βιώσιμη στέγη, προσελκύοντας έτσι περισσότερες ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις.
Συμπληρωματικά, περισσότερα χρήματα θα προέλθουν από το Ταμείο Κοινωνικού Κλίματος, το οποίο θα κινητοποιήσει τουλάχιστον 86,7 δισεκατομμύρια ευρώ μεταξύ 2026 και 2032 για δράσεις και επενδύσεις με στόχο τη στήριξη των πιο ευάλωτων ομάδων.
Δραματική η άνοδος των τιμών των ακινήτων
Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που σχετίζονται με τη στεγαστική κρίση είναι η ανεξέλεγκτη αύξηση των βραχυχρόνιων μισθώσεων μέσω πλατφορμών όπως το Airbnb. Αυτή η εξέλιξη έχει οδηγήσει σε αυξήσεις στις τιμές των κατοικιών και των ενοικίων, εξαναγκάζοντας πολλούς κατοίκους να εγκαταλείψουν τα αστικά κέντρα. Αν και η βραχυχρόνια μίσθωση προσφέρει σε ορισμένους πολίτες μια επιπλέον πηγή εισοδήματος, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες ότι επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής στις πόλεις. Ο διευθυντής πολιτικής της FEPS, David Rinaldi, υπογραμμίζει ότι η ΕΕ θα μπορούσε να παράσχει κατευθυντήριες γραμμές για τα αστικά κέντρα, ώστε να υιοθετήσουν επιτυχημένες τοπικές πρωτοβουλίες, όπως τα περιοριστικά μέτρα της Βαρκελώνης.
Η στεγαστική κρίση συνδέεται άμεσα με τη δραματική άνοδο των τιμών των ακινήτων και των ενοικίων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σε χώρες όπως η Ελλάδα, η αύξηση των τιμών ακινήτων και των ενοικίων έχει επηρεάσει σημαντικά τα νοικοκυριά, με το κόστος στέγασης να υπερβαίνει το 40% του διαθέσιμου εισοδήματος.
Οι τιμές των διαμερισμάτων στην Ελλάδα σημειώνουν ραγδαία άνοδο, με αύξηση 10,4% μόνο το πρώτο τρίμηνο του 2024 και σωρευτική αύξηση 66,4% από το τρίτο τρίμηνο του 2017. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, οι αυξήσεις στις τιμές ακινήτων συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό, ενώ άλλες περιοχές παρουσιάζουν πτώση στις αγοραπωλησίες, όπως τα νησιά του Αργοσαρωνικού και οι Κυκλάδες, με εξαίρεση τον Δήμο Αθηναίων.
