Στις περισσότερες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, η διέλευση ενός ποταμού μέσα από τις αστικές περιοχές θεωρείται πολύτιμη «προίκα». Στην Αθήνα, πάλι, κανείς δεν μπορεί πλέον να φανταστεί πώς θα ήταν η πόλη αν ο Κηφισός είχε αντιμετωπιστεί σαν πραγματικός ποταμός και όχι σαν αγωγός ομβρίων υδάτων. Αλλά και στο ελεύθερο, ανοιχτό τμήμα του τα προβλήματα είναι πολλά, καθώς η πολιτεία δηλώνει αδυναμία να παρακολουθήσει και να επιβάλει τα σχέδια προστασίας της κοίτης του.

Για τη μισή πόλη ο Κηφισός είναι ένα «εξαφανισμένο» ποτάμι, που όμως αντίθετα με τον (επίσης «εξαφανισμένο) Ιλισό διατηρείται στη συλλογική μνήμη της πόλης ως σημείο αναφοράς, που χωρίζει τα δυτικά προάστια από το υπόλοιπο λεκανοπέδιο. Ομως ο Κηφισός είναι πολύ περισσότερα από τα 10 – 11 χιλιόμετρά του που βρίσκονται κάτω από την εθνική οδό. Στο τμήμα του ποταμού από τις πηγές του έως τη Νέα Φιλαδέλφεια, στον Κόκκινο Μύλο, ο περιπατητής θα απολαύσει μια φύση πραγματική, ζωντανή, απρόσμενη.

Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Καθημερινή», το τμήμα αυτό του Κηφισού προστατεύεται από το 1994 με προεδρικό διάταγμα, το οποίο ορίζει ως περιοχή απόλυτης προστασίας μια ζώνη 50 μέτρων εκατέρωθεν του ποταμού. Στη ζώνη αυτή επιτρέπεται η γεωργία, αλλά όχι η δόμηση και η αλλοίωση του τοπίου. Δίπλα στην περιοχή απόλυτης προστασίας το διάταγμα όρισε μια μεγαλύτερη ζώνη προστασίας, στην οποία επιτρέπεται η κατοικία, αλλά με περιορισμένο συντελεστή δόμησης, καθώς και δραστηριότητες αναψυχής και πολιτισμού.

Πλην, όμως, το διάταγμα δεν εφαρμόστηκε ποτέ, τουλάχιστον στα πιο αιχμηρά του σημεία. Χαρακτηριστικό είναι ότι πέρθσι έληξε άπρακτη και η δεύτερη προθεσμία που το διάταγμα έδινε για να απομακρυνθούν οι βιοτεχνίες και βιομηχανίες που βρίσκονται στην κοίτη του. Με άλλα λόγια, περίπου 150 επιχειρήσεις γύρω από τον Κηφισό είναι σήμερα τυπικά παράνομες! Δεδομένων των οικονομικών συνθηκών το υπουργείο Περιβάλλοντος δεν πιέζει πλέον για την εφαρμογή του σχεδίου. Το κακό είναι ότι η πολιτεία δεν πίεζε… ούτε τα προηγούμενα χρόνια, όταν οι συνθήκες ήταν καλύτερες. Επίσης, ο φορέας διαχείρισης του ποταμού έχει μείνει πλέον χωρίς προσωπικό και η όποια δράση του επαφίεται στον πατριωτισμό του διοικητικού του συμβουλίου.

«Και όμως, αν δεν υπήρχε το προεδρικό διάταγμα ο Κηφισός θα είχε χτιστεί ολόκληρος», εκτιμά ο πρόεδρος του φορέα, κ. Απόστολος Ανδρέου. Τα προβλήματα που εξακολουθεί να αντιμετωπίζει ο ποταμός είναι πολλά. «Η ρύπανση των υδάτων από την παράνομη απόρριψη λυμάτων, η απόρριψη μπάζων, οι επιχωματώσεις, η αυθαίρετη δόμηση…». Τους τελευταίους μήνες, μέλη του διοικητικού συμβουλίου του φορέα πραγματοποιούν αυτοψίες στην κοίτη του Κηφισού, ανακαλύπτοντας αρκετά νεόκτιστα κτίρια. Οι αρμόδιες πολεοδομίες Αχαρνών και Καπανδριτίου όμως δεν κάνουν αυτοψίες, επικαλούμενες την έλλειψη προσωπικού.

Το όραμα

Τι λείπει από τον Κηφισό; Λείπει η προστασία. Λείπει όμως και το όραμα, καθώς το ένα μετά το άλλο τα περιβαλλοντικά ζητήματα βγαίνουν από την ατζέντα, κάτω από το βάρος της οικονομικής κρίσης. Και όμως, μέσα σε αυτές τις δύσκολες εποχές, μια ομάδα καλλιτεχνών από το εξωτερικό επέλεξε τον Κηφισό ως πηγή έμπνευσης για να προσεγγίσει το πρόβλημα της διαχείρισης του νερού. Το εγχείρημα ονομάζεται ΝΕΡΟ και πίσω από αυτό βρίσκεται η εικαστική ομάδα MELD και οι «οικο-καλλιτέχνες», αν θα μπορούσε κανείς να τους περιγράψει έτσι, Yvonne Senouf, Corinne Weber και Alexander Schellow. Μετά ένα έτος προετοιμασίας, το πρώτο κομμάτι του εγχειρήματος ξεκίνησε πριν από λίγες ημέρες στο κέντρο ΓΑΙΑ: το «Νεράκι», ένα εικαστικό εργαστήρι που έχει στόχο να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά των περιοχών γύρω από τον Κηφισό σε σχέση με τα προβλήματα και τις δυνατότητες του ποταμού. Ακούγοντας τα παιδιά 4ου Δημοτικού Σχολείου Αιγάλεω να περιγράφουν πώς φαντάζονται ένα ποτάμι, το μόνο που μπορείς να σκεφτείς είναι πόσο απέχει η πραγματικότητα από τα παιδικά όνειρα…

Στάσιμα 350.000 κυβικά μέτρα νερού

Προβλήματα δεν υπάρχουν μόνο στο ανοιχτό, αλλά και στο κλειστό τμήμα του Κηφισού. Το βασικότερο είναι ότι, λόγω της κλίσης του ποταμού, η θάλασσα έχει εισχωρήσει στο τελευταίο τμήμα πριν από τις εκβολές, με αποτέλεσμα, τουλάχιστον 350.000 κ. μ. νερού να παραμένουν στάσιμα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αν στο πρόβλημα αυτό συνυπολογιστεί η επιβάρυνση του ποταμού από την παράνομη απόρριψη λυμάτων, τότε είναι εύκολα κατανοητό πως όσοι κατοικούν γύρω από το τελευταίο τμήμα του ποταμού δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν το ποτάμι… ως πηγή ζωής. Επίσης, στο «κλειστό» τμήμα του Κηφισού δεν έχει μέχρι σήμερα πραγματοποιηθεί κανένας έλεγχος, με αποτέλεσμα να μη γνωρίζει κανείς σε τι κατάσταση βρίσκεται. Τέλος, δεν έχουν μετρηθεί ποτέ μέχρι σήμερα οι ποσότητες νερού που καταλήγουν στον Κηφισό από τα ρέματά του, ενώ μόλις πρόσφατα έγιναν ορισμένες μετρήσεις για την ποιότητα των νερών που καταλήγουν στη θάλασσα. Τα προβλήματα έχουν μελετηθεί από ομάδα ειδικών και το μόνο που μένει είναι να αποφασιστεί η αντιμετώπισή τους.