Ο Φίλιππος Σοφιανός υπήρξε ένας από τους ζεν πρεμιέ της γενιάς του που όμως, δεν στάθηκε στους τίτλους και στις «ετικέτες», επιλέγοντας με προσοχή τις δουλειές κι επιζητώντας την ασφάλεια στις συνεργασίες του. Όπως αισθάνεται τώρα δίπλα στη Δήμητρα Χατούπη και τον Γιώργο Σταυριανό, με τους οποίους πρωταγωνιστούν στους «Δανειστές» του Στρίντμπεργκ.
Ένα έργο απαιτητικό, όπως εξηγεί στο Newsbeast, που μιλάει για τις σχέσεις, τα παιχνίδια εξουσίας μέσα σε αυτές, αλλά και την εκδίκηση που καμιά φορά είναι «ένα πιάτο που τρώγεται κρύο». Και αν ο ίδιος ο Φίλιππος Σοφιανός στην πραγματική του ζωή δεν θέλησε να εκδικηθεί σε μία σχέση, όπως μας λέει, ο ήρωας που υποδύεται στην παράσταση, επιστρέφει μετά από οκτώ χρόνια για να «πάρει το αίμα του πίσω» από την πρώην σύζυγό του. Πάντως, ο ρόλος του Γκούσταφ στους «Δανειστές», όπως μας εξομολογείται ο έμπειρός ηθοποιός, έχει πολλά ίχνη της ζωής του.
Πριν ξεκινήσουμε να μιλάμε για την παράσταση, ο Φίλιππος Σοφιανός μάς σχολίασε και για τη νέα θέση που ανέλαβε ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής στο ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας. Ο ηθοποιός επιστρέφει στην ιδιαίτερη πατρίδα του, αναλαμβάνοντας μία θέση «που έχει τεράστια ευθύνη και απαιτεί ενός άλλου είδους αφοσίωση. Θέλει και διοικητικές ικανότητες, γιατί η συναλλαγή με το δημόσιο χρήμα δεν είναι τόσο απλή», όπως χαρακτηριστικά μάς εξηγεί.
Πείτε μας λίγο για τους «Δανειστές»
Είναι ένα ερωτικό τρίγωνο ανάμεσα σε πρώην σύζυγο και νυν και πού μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη διάνοια όταν είναι να καταστρέψει μια ανθρώπινη σχέση. Με μία επέμβαση που μπορεί να διαλύσει ζωές ανθρώπων. Αυτό το ψυχογράφημα θεωρείται από τα εμβληματικά του έργα του Στρίντμπεργκ που δεν ανεβαίνει συχνά.
Γιατί αυτό;
Έχει μία εγγενή δυσκολία. Είναι ένα έργο που πρέπει να ξέρεις πολύ καλά και τον συγγραφέα και την εποχή και το σουηδικό mentality για να μπορέσεις να το διαβάσεις στην Ελλάδα. Αυτή την ικανότητα αποδεδειγμένα την έχει ο Άρης Τρουπάκης, ο οποίος έχει κάνει μια εξαιρετική ανάγνωση στο κείμενο, οφείλω να το καταθέσω. Ο τρόπος που προσεγγίσαμε τον Στρίντμπεργκ είναι μεθοδικός και ακριβής. Δεν είχε σκοτάδια, δεν είχε γκρίζες περιοχές. Έχει μεγάλη σημασία στα κλασικά έργα, το τι εννοείται και όχι το τι λέγεται που είναι εξαιρετικό δόλωμα για τους ηθοποιούς. Είναι το καλύτερο τους αυτό: να εννοεί άλλα και να λέει άλλα. Όπως συμβαίνει και στη ζωή μας, πάντα έχει να κάνει ο τρόπος για αυτό που λέμε. Μια καλημέρα λες και ο άλλος μπορεί να καταλάβει αν είσαι καλά.
Αυτό το έργο κρύβει δηλαδή και κάποιες παγίδες;
Έχει πολλά ολισθηρά εδάφη που μπορεί να την πατήσει και ο ηθοποιός και το αυτί του θεατή.
Μπορείτε να μας φέρετε ένα παράδειγμα;
Αυτό πρέπει να το ζήσεις για να το νιώσεις, να έχεις την εμπειρία του ζωντανού θεάτρου. Αυτό είναι και το μυστήριο. Αυτή η έκθεση, αυτό που συμβαίνει μπροστά στα μάτια του θεατή, σαν ένα αστραπόβροντο. Φωτίζει τη σκηνή αλλιώς, αλλάζει το σύμπαν.
Είναι ένα έργο για ηθοποιούς;
Ακριβώς. Και είναι ένα έργο που αν η διανομή δεν είναι σωστή, δεν θα ευτυχήσει, στα μάτια και στα αυτιά των θεατών. Υπάρχει, δυστυχώς, μία περιρρέουσα αντίληψη ότι όλοι μπορούν να παίξουν όλα. Διαφωνώ με αυτό. Πιστεύω, στη διανομή και είναι ένα μεγάλο ζήτημα σε ένα κλασικό έργο, ποιος παίζει τι. Και θέλει πολλή σκέψη και πολύ καλή γνώση του τι όργανο είναι αυτός ο ηθοποιός, τι περιοχές παίζει για να του δώσεις αυτόν τον ρόλο να τον φέρει εις πέρας. Σε αυτή την περίπτωση θεωρώ ότι με εμάς είναι μία ευτυχής συγκυρία. Είναι από τις σπάνιες φορές που λες: ωπ έχουμε μια καλή διανομή, λειτουργούν εδώ τα πράγματα. Και αυτό σου κάνει τη ζωή εύκολη κι ενδιαφέρουσα. Για εμένα ήταν μία τεράστια χαρά το να πηγαίνω στις πρόβες. Όλο κάτι γινόταν, όλο κάτι ανακαλύπταμε, ξέρεις, ένιωσα πως σαν να ξανάνιωσα υποκριτικά. Μπορώ να στο πω.
Πολύ σπουδαίο αυτό έτσι;
Ναι… Και πολύ ιδιαίτερο έργο, πολύ ιδιαίτερος συγγραφέας για να φτιάξεις μία απλή διατύπωση σκηνικά. Η απλότητα είναι κάτι που κερδίζεται πολύ δύσκολα και με πολλή μαστοριά και τέχνη. Δεν γίνονται συγκλονιστικά πράγματα, δεν κάνουμε ακροβατικά, δεν κάνουμε κατακόρυφο πάνω στη σκηνή.
Η ουσία βρίσκεται στα απλά;
Ναι, έτσι. Συμβαίνουν πράγματα, αποκαλύπτονται.
Εσείς είστε ο πρώην σύζυγος στο έργο;
Ναι, ο οποίος μετά από 8 χρόνια αποφασίζει να ξανακοιτάξει αυτόν τον χωρισμό. Κατά πόσο ήταν ανθρώπινος, ποιες ήταν οι συμπεριφορές και να πράξει αναλόγως.
Ήθελε να κοιτάξει ξανά τον χωρισμό με διάθεση αυτοκριτικής ή εκδίκησης;
Ήταν ένας τραυματικός χωρισμός και όπως λέμε «η εκδίκηση είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο», έρχεται μετά από 8 χρόνια.
Συναισθηματικό ξόδεμα και αυτό. Οχτώ χρόνια τον έτρωγε όλο αυτό;
Πολύ ξόδεμα. Με μεγάλο κόστος, η εκδίκηση είναι ένα δίκοπο μαχαίρι, κόβει και από τις δύο πλευρές. Μπορεί από τη μία να ικανοποιηθείς, από την άλλη εκπίπτεις σαν άνθρωπος, ξεπέφτεις. Γίνεσαι άθλιος.
Συνήθως ρωτάμε όταν ανεβαίνει μία παράσταση, εάν αυτό το έργο έχει να περάσει ένα μήνυμα. Δεν ξέρω αν εσείς είστε υπέρ αυτής της ερώτησης, αν δηλαδή ένα έργο πρέπει αναγκαστικά να περνάει ένα μήνυμα.
Τα μηνύματα ήταν στην εποχή της Χούντας και της Μεταπολίτευσης. Τότε περνούσαμε μηνύματα με τα έργα. Είναι λίγο παλιακό αυτό. Το θέατρο κάνει άλλη δουλειά, τώρα. Σου δίνει μία ευκαιρία να κάνεις ένα διάλειμμα από την σκληρό ενεστώτα σου. Αυτή είναι η ουσία του θεάτρου. Ο ορισμός της ψυχαγωγίας και όχι της διασκέδασης. Το θέατρο δεν είναι διασκέδαση. Είναι ψυχαγωγία, να πάρει την ψυχή σου, να ταξιδέψεις, ώστε να ξεχάσεις πόσο δύσκολη είναι η ζωή σου για τουλάχιστον 2 ώρες που διαρκεί το πολύ μία παράσταση. Το ότι σε αυτή τη διάρκεια ως θεατής δεν σκέφτεσαι τίποτα άλλο παρά μόνο αυτό που γίνεται μπροστά στα μάτια σου επί σκηνής, είναι ένα εξαιρετικό ευεργέτημα για την ψυχή σου, να ξεκουραστεί από την πίεση της καθημερινότητας.
Αυτό είναι και η επιτυχία για μία παράσταση; Όταν έχει καταφέρει το παραπάνω που περιγράφετε;
Κατ’ εμέ ναι. Αυτό είναι η επιτυχία.
Τα εισιτήρια που θα κόψει, είναι και αυτό μία επιτυχία;
Τα εισιτήρια που θα κόψει, μακάρι να συμπίπτουνε. Συμβαίνει και αυτό πολλές φορές. Αυτός ο διαχωρισμός του εμπορικού και του ποιοτικού θεάτρου θα πρέπει να εκλείψει. Γιατί το θέατρο εξυπηρετεί κοινωνίες ολόκληρες, κοινωνικά στρώματα. Έχει να κάνει με την παιδεία των ανθρώπων, με τι έχουν διαβάσει στη ζωή τους πού στέκονται, υπάρχει πολυφωνία. Το θέατρο είναι η υπ’ αριθμόν ένα τέχνη που απευθύνεται σε όλο τον κόσμο. Κάθε έργο το να βρει τον αποδέκτη του είναι ευχής έργον. Όλα τα έργα έχουν έναν αποδέκτη που μπορεί να είναι 5 άνθρωποι ή 5 εκατομμύρια, ανάλογα τι εμβέλεια έχει αυτό το έργο. Όσο πιο μεγάλο και σπουδαίο είναι το έργο, τόσο σε πιο πολύ κόσμο απευθύνονται. Γιατί δεν υπάρχουν μόνο τα δύσκολα έργα, τα κουλτουριάρικα που δεν είναι για τον πολύ κόσμο και στην αντίπερα όχθη οι κωμωδίες της μπαλαφάρας και του μπινελικιού. Όχι, μην παίρνουμε μόνο αυτά τα δύο άκρα. Το πραγματικό θέατρο βρίσκεται στη μέση και το χαρακτηριστικό του είναι ότι απευθύνεται σε ένα πλατύ, διαταξικό κοινό.
Η αλήθεια είναι πως έχει τύχει να πάω σε παράσταση και να μην καταλαβαίνω τι λέει το έργο ή να έχω νιώσει εξαιρετικά άβολα με τα «αστεία» που ακούγονται.
Έτσι, ακριβώς. Είναι πώς αντιμετωπίζεις το θέατρο γενικότερα. Πολλές φορές ο θεατής νιώθει ηλίθιος μπροστά σε μια παράσταση, γιατί έχει διαβαστεί λάθος. Και γιατί έχουν γίνει χοντράδες. Υπάρχουν στο θέατρο και άνθρωποι που κάνουν κατάχρηση.
Η συνεργασία με την Δήμητρα Χατούπη πώς είναι;
Με την Δήμητρα είχαμε συνεργαστεί στην αρχή της καριέρας μας. Είχαμε κάνει μαζί μία ταινία, σήριαλ. Θεατρικά δεν είχαμε βρεθεί και είναι μία εξαιρετική κι ευτυχής συγκυρία που συναντηθήκαμε. Νιώθω μια ζεστασιά και ασφάλεια με την Δήμητρα. Και με τον Γιώργο Σταυριανό. Είναι αυτό που έλεγα πως είναι και θέμα διανομής. Είναι σημαντικό να νιώθεις ασφάλεια από τους συναδέλφους σου πάνω στη σκηνή. Αυτό μου το παρέχουν άπλετα και παλεύω κι εγώ να τους το ανταποδώσω στον καλύτερο βαθμό που γίνεται.
Σας έχει τύχει σε παράσταση να νιώσετε ανασφάλεια;
Ναι, αρκετές φορές.
Πώς το αντιμετωπίσατε;
Εκεί, άμα είσαι ψημένος ηθοποιός, πεπειραμένος θα βρεις τρόπο να το κάνεις να λειτουργήσει θετικά, υπέρ της παράστασης και όχι υπέρ της πάρτης σου.
Αυτό το νιώσατε με συναδέλφους της δικής σας γενιάς ή της νεότερης;
Της νεότερης. Οι παλιοί έχουν έναν κώδικα δεοντολογίας κι έναν μπούσουλα που λέγεται «άκρατος επαγγελματισμός». Όταν υπάρχει ο επαγγελματισμός στη μέση, σώζονται τα πάντα. Αυτή η νέα φουρνιά των ηθοποιών που έχει βγει, δεν είχαν τους δασκάλους που είχαμε εμείς. Η παλιά σχολή του θεάτρου: Μινωτής, Παξινού, Χατζηαργύργη, Αρώνη, όλοι αυτοί που όταν εγώ ήμουν φοιτητής και βέβαια θέλαμε να τους ανατρέψουμε και βέβαια θέλαμε να αμφισβητήσουμε την κυριαρχία τους και τον τρόπο τους στο θέατρο, είχαμε τη ρήξη με την προηγούμενη γενιά, αλλά συνειδητοποιήσαμε – ευτυχώς για έμενα πολύ γρήγορα – ότι εάν θέλεις να κάνεις τη ρήξη, θα πρέπει να ξέρεις πολύ καλά τον κανόνα. Κι εμείς τον κανόνα τον ξέρουμε γιατί τον μάθαμε από εκείνους. Η νέα γενιά που βγαίνει τώρα, μάλλον δεν τον ξέρει. Και κάνουν παράβαση για την παράβαση. Και όπως μου είπες κι εσύ πριν, πας στην παράσταση και νιώθεις λίγο αμήχανα: λες τι έγινε τώρα εδώ. Τι είδαμε, τι έγινε. Υπάρχουν κάποια στοιχεία στο θέατρο που είναι βασικά. Ο λόγος ας πούμε, δεν μπορεί να μεταφερθεί ούτε με παράσιτα, ούτε με εφέ, ούτε με μικρόφωνα. Κατάλαβες, τα πράγματα έχουν μία ιεραρχία, ένα τελετουργικό.
Είναι και οι περίφημες διασκευές που βλέπουμε;
Βέβαια, διασκευές και αποδόσεις. Και να σου πω γιατί γίνονται αυτές: γιατί γλιτώνουν τα δικαιώματα. Κάνοντας μία διασκευή, δημιουργείς εσύ δικά σου δικαιώματα μετά και δεν τα έχει ο συγγραφέας γιατί εσύ έκανες διασκευή. Αλλά όποιος θέλει να ανεβάσει Σαίξπηρ να ανεβάσει Σαίξπηρ. Αλλιώς γράψε ένα δικό σου. Έχουμε διάφορα τέτοια. Πετσοκόβονται οι τραγωδίες, βάζουν εμβόλιμα κομμάτια από άλλες τραγωδίες, συνθέσεις περίεργες.
Αυτό δεν είναι κι ένα είδος δημιουργικότητας; Ή μήπως είναι μία «δημιουργική ασάφεια»;
Το μεγάλο και το σπουδαίο στην Τέχνη φαίνεται όταν παραβιάζεις τον κανόνα, αλλά απαραίτητη προϋπόθεση είναι να ξέρεις τον κανόνα. Η καλή μοντερνιά, η φρεσκάδα, μια φρέσκια ματιά που αποδεικνύεις ότι ένα έργο γράφτηκε το 1600 πΧ μπορεί να σταθεί και σήμερα. Τα κλασικά έργα έχουν αυτό προτέρημα, γι΄΄ αυτό και είναι κλασικά.
Επειδή τώρα υπάρχει και η πολιτική ορθότητα και γίνονται κάποιες παρεμβάσεις ακόμα και σε κλασικά έργα.
Ναι αυτό, είναι λίγο ύποπτο, λίγο να φυλάμε τα νώτα μας. Είναι σαν να παραχαράσσουμε την κληρονομιά μας, την παρακαταθήκη μας κι εμείς σαν Έλληνες είμαστε ένας ευλογημένος λαός. Τον 4ο πΧ αιώνα οι άλλοι ήταν στα δέντρα κι εμείς παίζαμε στην Επίδαυρο, με συγχωρείτε αλλά ποια Ευρώπη;
Με τον χαρακτήρα που υποδύεστε στην παράσταση έχετε κάποια κοινά;
Κάθε ρόλος εμπεριέχει ίχνη της ζωής μας. Όπως και ίχνη από τις ζωές των ανθρώπων. Δεν είναι τυχαίοι οι ρόλοι όπως έχουν γραφτεί. Είναι αυτό που λέμε «βγαλμένο από τη ζωή». Και αυτός ο αέναος κύκλος του συναισθήματος τρέχει παράλληλα με τους ανθρώπους από τότε που θυμούνται τον εαυτό τους να υπάρχουν. Οι σχέσεις διαμορφώνουν τον χαρακτήρα μας. Ο τρόπος που θα διαχειριστούμε μία σχέση μας διακρίνει από άλλους ανθρώπους. Υπό αυτή την έννοια, λοιπόν, ο ρόλος που έχω τώρα, ναι έχει αρκετά ίχνη από τη ζωή μου.
Σας έχει τύχει σε χωρισμό να θέλετε να εκδιηκηθείτε;
Σε εμένα όχι, στην αντίθετη πλευρά ναι.
Ωχ, Και;
(Γέλια). Είναι καταπληκτικό, πάντως, πως οι ρόλοι που συναντάμε στην καριέρα μας είναι σαν να κινούνται παράλληλα με τη ζωή μας. Έχουν κομμάτια. Είναι φοβερά ενδιαφέρον το πώς με πέτυχε αυτό το έργο. Μου το πρότειναν. Το είχα διαβάσει νέος και μόλις το διάβασα τώρα, είπα δεν θα ξαναπώ ποτέ ότι ξέρω ένα έργο. Γιατί αλλιώτικα τα διαβάζεις όταν είσαι 20 ετών και αλλιώτικα 60 plus που είμαι εγώ.
Έχεις περισσότερες εμπειρίες τώρα, άλλες εικόνες.
Άλλες αναγνώσεις τώρα, εντελώς. Τώρα, βλέπεις όλο το φάσμα, είναι πιο ουσιαστική πλέον η ανάγνωση.
Αυτό αφορά και τις σχέσεις;
Ακριβώς. Και η ματιά της σχέσης με την ηλικία και την ωρίμανση της προσωπικότητας, του χαρακτήρα, της συμπεριφοράς και πόσα σκοτάδια κουβαλάει ο καθένας.
Λίγα λόγια για την υπόθεση
Η δράση τοποθετείται σε ένα θέρετρο, έναν σύγχρονο Παράδεισο – Νεκροτομείο, όπου το τυπικό τρίγωνο, ο κάποτε απατημένος σύζυγος, η αιώνια μοιχαλίδα και ο νυν σύζυγος -άλλοτε εραστής-, παίζουν παιχνίδια εξουσίας, άλλοτε «εκδραματίζοντας» και άλλοτε εσωτερικεύοντας ο ένας την οπτική του άλλου. Τα πρόσωπα περιχαρακώνονται, αυτοσχεδιάζουν και ανατρέπουν συνεχώς ο ένας το παιχνίδι του άλλου, χρησιμοποιώντας τόσο τη σύμβαση του γάμου, όσο και την καθοδηγημένη ανατρεπτικότητα της πολυχρησιμοποιημένης «αγάπης». Ο απατημένος Γκούσταφ ξεκινά ένα φαινομενικά αθώο παιχνίδι εκδίκησης, το οποίο θα πάρει απρόβλεπτες διαστάσεις, καθώς τα τρία πρόσωπα μπλέκουν όλο και πιο βαθιά στα γρανάζια ενός μηχανισμού –καλοκουρδισμένου όπως στις καλές φάρσες- που αποκαλύπτει τις προσωπικές πληγές που νομίζουν πως έχουν επουλώσει και τις αδυναμίες που ελπίζουν πως ελέγχουν.
Μετάφραση: Έλσα Ανδριανού
Σκηνοθεσία: Άρης Τρουπάκης
Φωτογραφίες: Ζαφείρω Βλάχου
Ηθοποιοί: Δήμητρα Χατούπη, Φίλιππος Σοφιανός, Γιώργος Σταυριανός
Παραστάσεις: κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00
Θέατρο ΕΛ.ΕΡ. Φρυνίχου 10, Αθήνα (5 λεπτά από το Μετρό Ακρόπολη)
