Τα 100 βιβλία που θα πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις

«Η Ανθρώπινη Μοίρα δραματοποιεί τον υπαρξισμό καλύτερα από τα περισσότερα έργα του Καμύ και από τους Δρόμους της ελευθερίας του Σαρτρ. Κατανοεί το ζήτημα της τρομοκρατίας. Εξανθρωπίζει τον μαρξισμό. Προαναγγέλλει τον φεμινισμό. Παίρνει στα σοβαρά τον Τρίτο Κόσμο», είχε γράψει ο Τζον Λέοναρντ στην εισαγωγή της αμερικανικής επανέκδοσης ενός από τα πιο εμβληματικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, την «Ανθρώπινη Μοίρα» του Αντρέ Μαλρό. Και πράγματι, παρόλο που συγκλόνισε την Ευρώπη όταν πρωτοδημοσιεύτηκε το 1933, σε συνέχειες στη Nouvelle Revue Francais, η «Ανθρώπινη Μοίρα» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περισσότερο έργο της εποχής μας. Στη Σανγκάη του 1927, τότε που η Κίνα βρίσκεται στο έλεος των πολεμάρχων, των δυνάμεων της αποικιοκρατίας και του Κουομιντάνγ, οι αριστεροί εργάτες σφαγιάζονται από τις δυνάμεις του Τσανγκ Κάι Σεκ. Όταν ο ηγέτης των εθνικιστικών δυνάμεων της Κίνας, ετοιμαζόταν να καταλάβει τη Σαγκάη, οι φήμες που κυκλοφορούν έντονα, ότι θα στραφεί εναντίον των -έως τότε συμμάχων του- κομμουνιστών κάνουν ορισμένους από αυτούς να αγνοήσουν την επίσημη γραμμή του κόμματος και να στραφούν πρώτοι εκείνοι εναντίον του. Η απόπειρά τους όμως αποτυγχάνει έπειτα από μάχες μέσα στη Σαγκάη και όλοι οι ήρωες σκοτώνονται. Καθώς ο Τσανγκ-Κάι Σεκ πνίγει στο αίμα την εναντίον του κομμουνιστική εξέγερση, οι ήρωες του Μαλρό συνειδητοποιούν βαθύτερα το μεγαλείο αλλά και (στην άλλη όψη του) την αθλιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο τρόμος που νιώθουν λόγω της συντριβής της εξέγερσης εκφράζεται μοναδικά σε μία εξαιρετικά δυνατή σκηνή του βιβλίου. Ο Κίο Γκίζορς, κατά το ήμισυ Ιάπωνας, η γιατρός γυναίκα του Γερμανίδα, ο ρώσος επαγγελματίας επαναστάτης Κάτοφ, ο βέλγος Χέμερλιχ και ο κινέζος τρομοκράτης Τσεν, όλοι τους σφραγισμένοι από το πολιτισμικό, ιστορικό δίπολο Ανατολής-Δύσης, θα επιβεβαιώσουν, ακόμα και με τον ίδιο τους το θάνατο, ότι το να ζει κανείς στο ανώτερο πεδίο της δράσης δεν υπερασπίζεται απλώς τις αξίες του βίου αλλά προκαλείται να τις ανακαλύψει. Ο Κίο αγωνίζεται όχι μόνο για την «υπόθεση» αλλά και για την αξιοπρέπειά του, που είναι η ίδια του η ζωή, δηλαδή το αντίθετο της προσβολής. Ο Κάτοφ θέλει συντρόφους, όχι αγίους. Η συντροφικότητα ή η αδελφοσύνη συνιστά το βασικότερο γνώρισμα της συνείδησης, τη δεξαμενή από όπου αντλεί κάθε αξία η κοινότητα των ανθρώπων. Ανάμεσά τους παρελαύνουν άλλα πρόσωπα, προεκτάσεις, συμπληρώματα ή αρνητικά τους, όπως ο γάλλος καπιταλιστής Φεράλ, η ερωμένη του Βάλερι, ο μυθομανής βαρόνος Κλάπικ και ο πατέρας του Κίο, ο γερο-Γκίζορς, ο οποίος παραδίνεται στο όπιο προκειμένου να αντέξει το δυσβάσταχτο του χρόνου, τον φόρτο των δακρύων, τη χαμένη ζωή, τη νύχτα της καθόδου στη μεγάλη ακινησία, όπου ο πόνος πετρώνει τον άνθρωπο. Ο Αντρέ Μαλρό συγκαταλέγεται στους συγγραφείς που κατάφεραν να συνδυάσουν το συναρπαστικό γράψιμο με την πολλαπλά εντυπωσιακή βιογραφία. Γεννημένος το 1901 στο Παρίσι (όπου και πέθανε το 1976), φοίτησε στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών και από νέος επιδόθηκε στο γράψιμο και στην επιμέλεια εκδόσεων. Ασχολήθηκε κυρίως με το μυθιστόρημα αλλά και με τον κινηματογράφο, το δοκίμιο, τη φιλοσοφία της Τέχνης. Εδώ όμως τελειώνουν οι ομοιότητες με τα έργα και τις ημέρες των περισσότερων συγγραφέων της γενιάς του. Γιατί ο Μαλρό, πολύ περισσότερο από τον Καμύ και τον Σαρτρ, υπήρξε κατ’ εξοχήν άνθρωπος της δράσης και ένας από τους πιο επιφανείς στρατευμένους Γάλλους διανοουμένους που άσκησαν μεγάλη επίδραση στην παγκόσμια σκηνή στα μέσα του 20ού αιώνα. Αν ως συγγραφέας δραματοποίησε τα θέματα της επανάστασης και της απελευθέρωσης, ως μαχητικός διανοούμενος πήρε μέρος στον Ισπανικό Εμφύλιο, επικεφαλής της διεθνούς δημοκρατικής αεροπορικής μοίρας που είχε οργανώσει ο ίδιος. Αργότερα εντάχθηκε στη γαλλική αντίσταση κατά του ναζισμού, συνελήφθη, απέδρασε και ανέλαβε τη διοίκηση της ταξιαρχίας «Αλσατία-Λωρραίνη» (που διακρίθηκε στο μέτωπο του ’45). Αλλά μετά τον πόλεμο έκανε τη μεγάλη έκπληξη: τάχθηκε στο πλευρό του στρατηγού Ντε Γκωλ, συμμετέχοντας σε κυβερνήσεις του ως υπουργός Πληροφοριών (1945-1946) και ως υπουργός Πολιτισμού (1959-1969). Στη διάρκεια μάλιστα του φοιτητικού Μάη του 1968, ο παλιός επαναστάτης στάθηκε εμπράκτως απέναντι στους εξεγερμένους νέους της Γαλλίας. Ιδιαίτερος σταθμός της πολυκύμαντης ζωής του η Ανατολή, όπου το 1923, ο 22χρονοςΜαλρό αναλαμβάνει να την επισκεφτεί χάρη μιας αρχαιολογικής αποστολής στην Ινδοκίνα. Επιζητώντας την περιπέτεια και το κέρδος αποσπά από έναν εγκαταλειμμένο ναό εφτά αγάλματα και καταδικάζεται για την πράξη του τον Ιούλιο του επόμενου έτους. Δεν εκτίει την ποινή του γιατί η απόφαση ακυρώθηκε. Στη Σαϊγκόν παραμένει έως το 1927 πλέον ως εκδότης μιας αντι-αποικιακή εφημερίδας, και μετέχοντας ενεργά στον κινεζικό εμφύλιο, με το μέρος των Κινέζων επαναστατών. Από αυτή την «εξωτική» του εμπειρία δημιουργεί πέντε μυθιστορήματα:  «Ο πειρασμός της Δύσης», 1926, (ένας επιστολικός διάλογος ανάμεσα σε ένα Γάλλο και ένα Κινέζο γύρω από τη φύση και τη μοίρα των πολιτισμών), «Αλλόκοτο βασίλειο», 1928(ένας συμβολικός ασιατικός μύθος), «Οι κατακτητές», 1928,(η γενική απεργία στην Καντόνα, το 1925) και Η «βασιλική οδός», 1930(η περιπέτεια της αρχαιολογικής αποστολής). Κολοφώνας του «ασιατικού» αφηγηματικού κύκλου του Μαλρό θα είναι «Η ανθρώπινη μοίρα» που κέρδισε το βραβείο Γκονκούρ. Το γεγονός ότι η Ανθρώπινη μοίρα είναι έργο ενός συγγραφέα που υπήρξε μαρξιστής την εποχή που το έγραφε δεν είναι άνευ σημασίας. Αλλά η ιδεολογία, όπως και η Ιστορία, διαμορφώνει το κέλυφος. Γιατί μπορεί μεν αργότερα ο Μαλρό να πέρασε στο γκωλικό στρατόπεδο, το μήνυμα όμως παρέμεινε ίδιο. Αν στην Ανθρώπινη μοίρα η πολιτική δράση θα εξανθρωπίσει τον κόσμο, τον ρόλο αυτό στα μεταγενέστερα έργα του θα τον αναλάβει η τέχνη. Η διαφορά βρίσκεται στο είδος του φωτισμού και όχι στο ποιόν του. Η μοίρα παραμένει το ανώτερο πεδίο κάθε κατάστασης και το ερώτημα που θέτει ο Κίο δεν είναι αν θέλει να ζήσει αλλά πώς πρέπει να ζήσει. Οι ήρωες του Μαλρό περνούν από τη μία στην άλλη στιγμή στη δράση σαν να εισέρχονται στην ίδια την περιοχή του νοήματος, στο ίδιο το σκοτεινό υπόγειο της σημασίας. Η «ανθρώπινη μοίρα» (μυθιστόρημα που επαίνεσε ο Τρότσκι, περιέλαβε μάλιστα την κριτική του κατόπιν στο βιβλίο του «Η διαρκής επανάσταση») δεν εστιάζει τόσο στην κοινωνική ή στην πολιτική δυναμική της επανάστασης όσο στις συναρπαστικές προοπτικές που προσφέρει η επανάσταση σε ηρωικούς άνδρες να αντιμετωπίσουν μαχητικά το άγχος από το αναπόφευκτο του θανάτου μέσα σε έναν «αλλόκοτο» και αδιάφορο κόσμο. Κι ο συγγραφέας, παράλληλα με τις περιγραφές εξεγέρσεων και μαχών, εμβαθύνει στον εσωτερικό κόσμο των επαναστατών και των αντιπάλων τους. Τα μυθιστορηματικά πρόσωπα της «Ανθρώπινης μοίρας», καλοσχεδιασμένα και γεμάτα υπαρξιακά ερωτήματα, αναδεικνύονται χάρη στην ισχυρή πρόσδεσή τους πάνω στον ιστορικό καμβά της εποχής τους και στην ατομική τους επαναστατική δράση. Ξεκινώντας και καταλήγοντας με ένα έγκλημα το μυθιστόρημα καταφέρνει να αναδείξει μια και μόνη ηρωίδα – την Επανάσταση, η οποία αποτελεί τη μόνη ουσιαστική απελευθέρωση του ανθρώπου, ακόμη κι όταν «αναπότρεπτη μοίρα που συνοδεύει την καταστολή της είναι ο θάνατος». Δείτε εδώ τα υπόλοιπα έργα του αφιερώματος με «Τα 100 βιβλία που πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις»