«Γευτήκαμε με έναν τρόπο τους περιορισμούς των ηλικιωμένων, στο να κινηθούμε, να δράσουμε, να νιώσουμε, να ταξιδέψουμε νοητικά και φυσικά» αναφέρει ο σκηνοθέτης Χρήστος Μπάρμπας εστιάζοντας στις πρωτόγνωρες συνθήκες με τις οποίες ήρθαμε αντιμέτωποι λόγω κορονοϊού και lockdown. Οι σκέψεις αυτές τον οδήγησαν στην ταινία «Μέσα από το τζάμι», η οποία γυρίστηκε μέσα σε γηροκομείο της Αθήνας και θα προβληθεί τέλος Ιουνίου σε παγκόσμια πρεμιέρα από το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Κίνητρο των δημιουργών, όπως εξηγεί στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων ο σκηνοθέτης, ήταν η αγάπη και η υποχρέωση απέναντι στον γονέα. «Αποφεύγουμε όμως να το δούμε από τη μεριά των ηλικιωμένων. Όταν κάνουμε την προβολή αυτή, μας πληγώνει, μας γεμίζει ενοχές. Έπειτα και το γήρας δεν είναι ένας άλλος εγκλεισμός; Όταν το μυαλό και η ψυχή παραμένουν ενός εικοσιπεντάρη αλλά αυτός κατοικεί στους περιορισμούς του σώματος ενός ογδονταπεντάρη;», αναρωτιέται ο Χρήστος Μπάρμπας.
Όταν έμαθε ότι ο Δημήτρης Καμπανάρος, διευθυντής του συγκεκριμένου γηροκομείου, δημιούργησε έναν ακόμη εγκλεισμό στη μονάδα του, με σκοπό να προστατέψει από τον ιό τους ηλικιωμένους και τους εργαζόμενους, θέλησε να καταγράψει το γεγονός από μέσα. Με το διευθυντή φωτογραφίας Μιχάλη Γερανιό έκαναν όλα τα προβλεπόμενα τεστ και κλείστηκαν και οι ίδιοι στη μονάδα καταγράφοντας τις τρεις τελευταίες εβδομάδες του δίμηνου εγκλεισμού.
Οι ηλικιωμένοι και το προσωπικό στην αρχή ήταν επιφυλακτικοί. «Έχοντας με τον Μιχάλη από μία κάμερα φαινόμασταν απειλητικοί», λέει ο κ. Μπάρμπας, προσθέτοντας ότι «πολλοί από τους ηλικιωμένους που πάσχουν από άνοια, δεν μπορούσαν να διακρίνουν τι ήταν αυτό που είχαμε παρατεταμένο απέναντι τους. Όσο διακριτικοί κι αν ήμασταν δημιουργούσαμε μια αναστάτωση. Ήθελε χρόνο».
Τις πρώτες ώρες και μέρες λειτούργησαν ως παρατηρητές. Άφηναν τους ανθρώπους να έρθουν από μόνοι τους κοντά τους και να τους κάνουν πρώτοι εκείνοι ερωτήσεις. Με τις μέρες αποκτήθηκε οικειότητα. «Μας αντιμετώπισαν σαν μέλη της οικογένειας ενώ την ίδια στιγμή τα παιδιά τους τα έβλεπαν μόνο μέσα από το τζάμι της βιτρίνας ή το τζάμι των κινητών».
Φθορά σωματική με διάθεση εφηβική
Σε ένα σημείο της ταινίας, ο σκηνοθέτης ζητά από τις κυρίες και τους κυρίους που μένουν στο γηροκομείο να πουν τους αγαπημένους τους ηθοποιούς. Τα πρόσωπά τους φωτίζονται. Η Βουγιουκλάκη «κερδίζει» την Καρέζη και ο Παπαμιχαήλ τον Χορν. Σαν έφηβοι που μιλούν για το ίνδαλμά τους. «Μα είναι έφηβοι, είναι παιδιά που έχουν ζήσει», εξηγεί ο Χρήστος Μπάρμπας παραπέμποντας σ’ αυτό που λέει στην ταινία και η νοσηλεύτρια Αλβερίτα: «Είναι μωρά με γνώσεις, με πολλές γνώσεις». Η μόνη διαφορά που έχουν με τους έφηβους, συμπληρώνει ο σκηνοθέτης, «είναι το σπίτι στο οποίο κατοικεί ο νους τους. Το σώμα των ηλικιωμένων, ο ναός ο δικός τους έχει φθαρεί». Φθορά που ιδίως οι κυρίες, θέλησαν να «μαλακώσουν» τις ημέρες που ήταν εκεί το κινηματογραφικό συνεργείο. «Σχεδόν όλες ζήτησαν κομμωτήριο και στο τέλος δεν προλαβαίναμε να απαντήσουμε στα πειράγματα τους», θυμάται ο σκηνοθέτης.
Στην ταινία, οι σκηνές που δίνουν ελπίδα και χαρίζουν χαμόγελα με την αισιοδοξία και τη διάθεση για ζωή κάποιων ενοίκων εναλλάσσονται με άλλες, στις οποίες καταγράφεται με σαφήνεια η διάθεση για το… τέλος. «Είναι κουραστικό να μην μπορείς να κάνεις κάτι που επιθυμείς πολύ», λέει στην ταινία ένας ηλικιωμένος όταν τον ρωτούν τι είναι το γήρας.
Διαρκής ήταν η ανησυχία του Χρήστου Μπάρμπα μην τυχόν και δεν είχε αρκετό χρόνο να καταγράψει αυτό που έβλεπε στην πιο σφαιρική του διάσταση για να το αποδώσει με τον πιο ειλικρινή τρόπο χωρίς να εκθέσει κανέναν.
Η ταινία βρισκόταν στο 40ό λεπτό του μοντάζ από τα 83 λεπτά της τελικής της διάρκειας, όταν έμαθαν ότι ο Δημήτρης Καμπανάρος έδωσε τέλος στη ζωή του. Ο ιός κάποια στιγμή μετά τη λήξη του lockdown βρήκε μια κερκόπορτα στη μονάδα και μπήκε. «Τού στοίχισε πολύ του Δημήτρη», σημειώνει ο κ. Μπάρμπας προσθέτοντας ότι «η αντοχή στην πίεση απέναντι στις αποτυχίες διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο». Χρειάστηκαν πολύ κουράγιο με τη μοντέζ Αλεξάνδρα Βερυκόκκου, να μαζέψουν τις δυνάμεις τους και ξαναπιάσουν δουλειά.
Εξάλλου, από τα θετικά «μαθήματα» που πήρε από την πανδημία είναι «το ξύπνημα, την εγρήγορση ότι η ζωή είναι εδώ, το μέλλον ίσως είναι το προηγούμενο δευτερόλεπτο που δεν του δώσαμε την σημασία που του άξιζε».
Εύχεται να υπάρξει διεθνές ενδιαφέρον για την ταινία, κυρίως γιατί η ιστορία που διηγείται εκτιμά ότι φωτίζει τη νοοτροπία μας, την κουλτούρα μας απέναντι στους γηραιότερους και ότι «είμαστε μια χώρα, όπου δεν ορίζεται το γήρας σαν βάρος αλλά μια χώρα όπου ζουν άνθρωποι που ξέρουν να το τιμούν».
Η 19χρονη που είδε να χτίζεται ο… Παρθενώνας
Στην ανακάλυψη ενός σπάνιου αρχαιολογικού ευρήματος επικεντρώνεται το νέο του πρότζεκτ, το οποίο ελπίζει να ολοκληρωθεί μέσα στο 2021-2022. «Από όλες τις χιλιάδες αρχαιολογικές ανασκαφές και τα αμέτρητα ανθρωπολογικά ευρήματα στον κόσμο, έχουν βρεθεί μόνο επτά ανθρώπινοι εγκέφαλοι μέχρι στιγμής. Για πρώτη φορά, βρέθηκε γαιοποιημένος εγκέφαλος στην Ελλάδα, ο οποίος είναι του 5ου π.Χ. αιώνα και ήταν μιας 19χρονης Αθηναίας, η οποία προφανώς είδε να χτίζεται ο Παρθενώνας», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μπάρμπας.
Η ταινία «Μέσα από το Τζάμι, Τρεις Πράξεις» θα προβληθεί στο ΣΙΝΕ ΝΑΤΑΛΙ, την Παρασκευή 25 Ιουνίου στις 21:15 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Πηγή φωτογραφιών: Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων/Χρήστος Μπάρμπας
