Οι συνέπειες της επόμενης μέρας από τις καταστροφικές πυρκαγιές τόσο στο οικοσύστημα όσο και στον άνθρωπο είναι πολύ σημαντικές.
Γράφει ο Δημοσθένης Σαρηγιάννης*
Πιο συγκεκριμένα, πέρα από την έκλυση τοξικών απαερίων και σωματιδίων στον ατμόσφαιρα απειλείται τόσο η υγεία του εδάφους όσο και του υδροφόρου ορίζοντα από τα προϊόντα της καύσης. Τα αιωρούμενα σωματίδια μπορούν να διεισδύσουν μέχρι το κατώτερο αναπνευστικό σύστημα (πνεύμονες), ενώ τα μικρότερης διαμέτρου μικροσωματίδια να περάσουν και στην κυκλοφορία του αίματος. Τα σωματίδια αιθάλης μπορούν όμως να έχουν προσροφήσει απαέρια ή ιχνοστοιχεία που εκλύονται από την καύση υλικών, πλαστικών, χρωμάτων και άλλων χημικών στοιχείων, παράγοντας ενώσεις, όπως διοξίνες και φουράνια οι οποίες βιοσυσσωρεύονται στον ανθρώπινο οργανισμό αυξάνοντας την πιθανότητα καρκινογένεσης. Άλλοι πιθανοί παράγοντες επιμόλυνσης είναι μέταλλα τα οποία στη μορφή ιχνοστοιχείων είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για την ανάπτυξη των δένδρων αλλά όταν συσσωρεύονται στον ανθρώπινο οργανισμό συνήθως έχουν τοξική και μάλιστα νευροτοξική δράση.
Μετά από λίγες ημέρες από την κατάσβεση της πυρκαγιάς τα αιωρούμενα σωματίδια καθιζάνουν στο έδαφος, αυξάνοντας το χημικό φορτίο του εδάφους. Και αν αυτή η επιβάρυνση παραμείνει για αρκετό διάστημα, μπορούν να επιμολύνουν και τα υπόγεια ύδατα και τον σχετικό υδροφόρο ορίζοντα μειώνοντας την ποιότητα του νερού άρδευσης. Όταν το χημικό φορτίο από τα εκλυόμενα προϊόντα της καύσης περάσει στην τροφική αλυσίδα τότε αυξάνεται σημαντικά η αρνητική του επίπτωση στην ανθρώπινη υγεία μέσω του φαινομένου της βιοσυσσώρευσης και βιομεγέθυνσης.
Με την πάροδο του χρόνου και τη συνεχιζόμενη έκθεση σε αυτό το περιβάλλον, όλοι αυτοί οι μηχανισμοί έκθεσης λειτουργούν αθροιστικά, δημιουργώντας βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα προβλήματα στην υγεία του γενικού πληθυσμού, ιδίως στις ομάδες υψηλού κινδύνου, που εκδηλώνονται με βήχα, κρίσεις άσθματος, νευροτοξικότητα, δακρύρροιες και άλλα λιγότερο ή περισσότερο σοβαρά συμπτώματα.
Για αυτό, είναι αναγκαία η χρήση μάσκας και λαστιχένιων γαντιών αλλά και μακρυμάνικων ρούχων για την προστασία των εργαζομένων στο πεδίο των καταστροφών, αλλά και για τους πολίτες που μένουν κοντά στις πληγείσες περιοχές, ιδιαίτερα όταν εμπλέκονται σε διαδικασίες καθαρισμού, καθώς με την εκνέφωση σταγονιδίων νερού καθαρισμού, συμπαρασύρονται και τα σωματίδια αιθάλης με όλο το τοξικό τους περιεχόμενο και μπορεί κανείς να τα εισπνεύσει ή να έρθει σε επαφή με αυτά διαμέσου του δέρματος ή από τα ρούχα.
Επίσης πριν προχωρήσουμε σε παρεμβάσεις που θα ξεκινήσουν την περιβαλλοντική ανάταξη, θα συνιστούσα την αφαίρεση του επιφανειακού τμήματος του εδάφους (τα άνω δύο εκατοστά) σε σημεία όπου έχουν καεί εργοστάσια, οικίες, ή αυτοκίνητα και τον χειρισμό του -στη συνέχεια- ως επικίνδυνου, τοξικού αποβλήτου. Είναι εφικτό έπειτα να προχωρήσουμε σε βελτίωση της ποιότητας του εδάφους με χρήση φυτικών και βιολογικών μεθόδων ώστε να μειώσουμε την πιθανότητα υπολλειπόμενης τοξικότητας σε βάθος χρόνου.
Σε ό,τι αφορά στην περιβαλλοντική ανάταξη, θα χρειαστούν τουλάχιστον 10 χρόνια προκειμένου να ολοκληρωθεί ο κύκλος ανάταξης και ανανέωσης. Η αυτοθεραπεία αποτελεί χαρακτηριστικό της φύσης, αλλά είναι πολύ σημαντικό να την επιβοηθήσουμε με στοχευμένες και ολοκληρωμένες δράσεις για να αποφύγουμε τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης που θα επιταθούν ως αποτέλεσμα της απώλειας οικοσυστημικών υπηρεσιών λόγω των πυρκαγιών.
Δυστυχώς αφήνουμε να συμβαίνουν καταστροφικά φαινόμενα, υπό την επήρεια και της κλιματικής αλλαγής. Συνεισφέρουμε στην επιδείνωση του κλίματος και του περιβάλλοντος με την κακή διαχείριση των αποβλήτων, την εκπομπή ρύπων από την παραγωγή ενέργειας με χρήση ορυκτών καυσίμων και την βιομηχανική δραστηριότητα, όπως και με την αλόγιστη χρήση των ΙΧ. Η διασύνδεση της κλιματικής κρίσης με τη δημόσια υγεία φαίνεται πια ξεκάθαρα σε όλους μας. Θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που χαρακτηρίζονται από εντατικοποίηση και αύξηση της συχνότητας τέτοιων καταστροφικών συμβάντων (καύσωνες, δασικές πυρκαγιές, πλημμύρες, έντονα μετεωρολογικά φαινόμενα όπως καταιγίδες και τυφώνες, διάβρωση του εδάφους, αύξηση της στάθμης της θάλασσας) σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τα σχέδια προσαρμογής στην κλιματική κρίση θα πρέπει να υλοποιηθούν αμέσως.
Επίσης στο μέτρο που και η χώρα μας συνεισφέρει στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, είναι απαραίτητο να τις μειώσουμε στο έπακρο με στοχευμένα μέτρα πολιτικής και επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εξορθολογισμό της χρήσης ενέργειας στη βιομηχανία και την οικονομία γενικότερα, με έμφαση στο αστικό περιβάλλον και με λύσεις εμπνευσμένες από τη φύση σε μια προσπάθεια να κάνουμε τις πόλεις μας κλιματικά ουδέτερες και υγιείς. Το κλειδί στην αντιμετώπιση των σύνθετων προβλημάτων που η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει επιτείνει είναι η πρόληψη και η ολοκλήρωση των δράσεων ώστε να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα συνολικά και όχι επιμέρους.
Ειδικά στην περίπτωση της πυρκαγιάς στη Βόρεια Εύβοια, η καταστροφή είναι πολυσύνθετη καθώς αφορά τόσο στη λειτουργία του δασικού οικοσυστήματος όσο και στις υπηρεσίες που αυτό παρείχε στην τοπική κοινωνία, αλλά και στη λειτουργία της ίδιας της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας, καθώς μεγάλο μέρος του πληθυσμού των ενδιαφερόμενων περιοχών ασχολούνταν με το δάσος και δασικά προϊόντα (μέλι, ρετσίνι, ξυλεία, κλπ.), ενώ η υψηλή ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος ήταν βασικό συστατικό του τουριστικού προϊόντος που προσέφερε η περιοχή. Είναι λοιπόν σημαντικό να αναζητήσουμε λύσεις που να συνθέτουν την ευρύτερη εικόνα που περιέγραψα παραπάνω ώστε η επόμενη μέρα από την καταστροφή να μας βρει σε μια καινοτόμο πορεία προς την πραγματικά βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής ώστε να αποφευχθούν εικόνες ερημοποίησης των αγροτικών και δασικών περιοχών και να δοθούν προοπτικές στο νεανικό πληθυσμό.
Εγώ προσωπικά έχω περάσει τα μισά καλοκαίρια της ζωής μου στην Αιδηψό, αγαπώ την Βόρεια Εύβοια ως δεύτερη πατρίδα μου, και η ίδια μου η μητέρα βρίσκεται αυτή τη στιγμή στην παραλία του Αγίου Νικολάου Αιδηψού. Όπως καταλαβαίνετε, έζησα την καταστροφική πυρκαγιά από πολύ κοντά παρακολουθώντας την εξέλιξή της από λεπτό σε λεπτό από δορυφορικά δεδομένα σε πραγματικό χρόνο ελέγχοντας ταυτόχρονα την ποιότητα του αέρα ώστε να ενημερώνω τους πολίτες και την πολιτεία σχετικά με την αντίστοιχη επιβάρυνση στη δημόσια υγεία. Αυτή τη στιγμή μάλιστα η επιστημονική ομάδα του εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Μηχανικής του ΑΠΘ ετοιμάζεται να κάνει μετρήσεις επιβάρυνσης του εδάφους και των επιφανειακών υδάτων στις ενδιαφερόμενες περιοχές τόσο στη Βόρειο Εύβοια και την Βόρειο Αττική, όπως είχαμε κάνει και στο Μάτι πριν από λίγα χρόνια για να ενημερώσουμε τόσο τους πολίτες όσο και την πολιτεία σε όλα τα επίπεδα για το που υπάρχει πιθανώς πρόβλημα και θα πρέπει να ληφθούν μέτρα αποκατάστασης της περιβαλλοντικής υγεία.
* Ο Δημοσθένης Σαρηγιάννης είναι Διευθυντής Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Μηχανικής Τμήμα Χημικών Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή, ΑΠΘ.
