Στην «καρδιά» της Saadiyat Cultural District στο Abu Dhabi, μιας περιοχής της πρωτεύουσας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων που τα τελευταία χρόνια στεγάζει όλο και περισσότερα κτιριακά συγκροτήματα – τοπόσημα μοναδικής αρχιτεκτονικής, τα τρία αυτά κτίρια κερδίζουν το βλέμμα του επισκέπτη.

Με πολλά κοινά στοιχεία αλλά και διαφορετικές σχεδιαστικές λεπτομέρειες, τα κτίρια αυτά είναι οι πρωταγωνιστές του «Οίκου της Αβρααμικής Οικογενείας» (Abrahamic Family House), που πριν από λίγες ημέρες άνοιξε για το παγκόσμιο κοινό.

Ο επισκέπτης φτάνει στην είσοδο ενός εντυπωσιακού ανοιχτού χώρου και αντικρίζει τρία κτίρια με μέγεθος 30 επί 30 μέτρα. Τρεις κύβοι κατασκευασμένοι με τη μεγαλύτερη προσοχή στη λεπτομέρεια που σε «ταπεινώνουν», ενώ καταφέρνουν την ίδια ώρα να σου δώσουν και μια ιδιότυπη ψυχική ανάταση.

Το ολοκαίνουργιο κτιριακό σύμπλεγμα εντυπωσιάζει τους επισκέπτες που θα πληροφορηθούν τη φιλοσοφία της κατασκευής στο σύνολό της αφού σε αυτόν τον «Οίκο», οι εμπνευστές έχουν κατασκευάσει τα προαναφερθέντα κτίρια που «συνομιλούν» σχεδιαστικά ώστε το ένα να λειτουργεί ως τζαμί, το έτερο να είναι μια χριστιανική εκκλησία και το τρίτο να δέχεται προσκυνητές ως συναγωγή.

«Η ογκοπλασία ακολουθεί καθαρή πλατωνική γεωμετρία με τρεις ισομεγέθεις κύβους. Εδράζονται στο δώμα μιας ευρύτερης βάσης, η οποία αποτελεί έναν χώρο – υπόβαθρο, που δεν συνδέεται με κάποια συγκεκριμένη θρησκεία. Οι κύβοι διαφοροποιούνται με τον προσανατολισμό τους, την επεξεργασία των κελυφών και των διαρρυθμίσεων που προκύπτουν από τις ιδιαιτερότητες κάθε πίστης. Χώροι παρόμοιου μεγέθους και με ξεχωριστά κτίρια αυτής της φιλοσοφίας δεν γνωρίζω να υπάρχουν αλλού σήμερα,» σχολιάζει στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Νίκος Καλογήρου, ομότιμος καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο ΑΠΘ.

Με τις πύλες του Οίκου της Αβρααμικής Οικογενείας ανοιχτές πια από την 1η Μαρτίου 2023, όποιος εισέλθει στον χώρο αντικρίζει αρχικά κάτι που μοιάζει με τεράστιο πλίνθο που έχει κατασκευαστεί ως ένα plateau, ένα σεμνό στα υλικά κατασκευής του επίπεδο, που «σηκώνει» τα τρία κτίρια λατρείας αλλά και τους χώρους που τα περικλείουν. Εκεί πάνω έχουν ολοκληρωθεί οι κατασκευές των τριών «Οίκων» για τις θρησκείες, σε πλήρη οπτική αρμονία.

Μπορεί η αρχιτεκτονική να διευθετήσει δημόσιους χώρους;

«Είναι έργο του βραβευμένου Γκανέζου – Βρετανού αρχιτέκτονα David Adjaye, με γνώμονα την κοινότητα, αξιοποιώντας ευρηματικές υλικότητες. Σχεδιάστηκε ως κοινότητα διαπολιτισμικού διαλόγου, βασισμένη στην ειρηνική συνύπαρξη διαφορετικών πίστεων, εθνοτήτων και εθίμων. Η σημασία του εγχειρήματος στο «Abrahamic Family House» είναι ευρύτερη σε μια ταραγμένη εποχή συγκρούσεων με γεωπολιτικό υπόβαθρο, που εκμεταλλεύονται τις εθνοθρησκευτικές διαφορές, αποθαρρύνοντας την πολιτισμική συνύπαρξη. Μπορεί η αρχιτεκτονική να διευθετήσει δημόσιους χώρους, που αποδέχονται, ενώ ταυτόχρονα αμβλύνουν τις δογματικές αντιλήψεις;» διερωτάται ο κ. Καλογήρου.

Αν και οι τρεις Οίκοι έχουν ως βάση την οπτική αρμονία, ο καθένας τους είναι και εντελώς διαφορετικός. Σε κάθε κτίριο – κύβο περπατήσαμε σε μια διαφορετική αυλή που έχει και ένα υδάτινο στοιχείο, όπως και σε επιπλέον χώρους που παραπέμπουν με κάποιο τρόπο στην εκάστοτε θρησκεία και τις παραδόσεις της. Όλοι δε οι λατρευτικοί Οίκοι συνδέονται και με τον ανυψωμένο κήπο, που είναι κοινός για όλους κι έχει ως προορισμό τη «συνάντηση» των πιστών από τις τρεις θρησκείες.

Το Abrahamic Family House είχε ως στόχο σχεδιασμού να διερευνήσει το πώς θα λειτουργεί ως ένας κοινός, κοινωνικός και λατρευτικός χώρος συνάντησης τριών εκ των σημαντικότερων θρησκειών στον πλανήτη σήμερα. «Η ογκοπλασία ακολουθεί καθαρή πλατωνική γεωμετρία με τρεις ισομεγέθεις κύβους. Εδράζονται στο δώμα μιας ευρύτερης βάσης, η οποία αποτελεί έναν χώρο – υπόβαθρο, που δεν συνδέεται με κάποια συγκεκριμένη θρησκεία. Οι κύβοι διαφοροποιούνται με τον προσανατολισμό τους, την επεξεργασία των κελυφών και των διαρρυθμίσεων που προκύπτουν από τις ιδιαιτερότητες κάθε πίστης» σχολιάζει ο κ. Καλογήρου.

«Η συναγωγή Moses Ben Maimon περιβάλλεται από επτά φοινικόσχημες στηρίξεις και εμπεριέχει εσωτερικά ιουδαϊκά σύμβολα και αναφορές. Το κέλυφος της εκκλησίας του Αγίου Φραγκίσκου σχηματίζεται από κατακόρυφους λεπτούς πεσσούς, ενώ στο εσωτερικό κυριαρχεί ένα πλέγμα ξύλινων δοκών, που διασταυρώνονται στην οροφή. Το τέμενος Imam Al-Tayeb έχει εξωτερικά επτά οξύκορφες αψίδες και εσωτερικά εννιά ανερχόμενους θόλους. Ισλαμικά γεωμετρικά σχέδια σχηματίζουν σύνθετα δικτυωτά φίλτρα, που αναφέρονται στα παραδοσιακά καφασωτά. Η μετανεωτερική αρχιτεκτονική έκφραση του συνόλου έχει τις ρίζες της στην ιστορία των τριών θρησκειών. Ο Adjaye προσδίδει έμφαση στα κοινά στοιχεία τους. Όπως ο ίδιος τονίζει, επιδιώκει μια σύνθεση, που «αντιπροσωπεύει την οικουμενικότητα και την ολότητα, κάτι υψηλότερο, που ενισχύει τον πλούτο της ανθρώπινης διαβίωσης» εξηγεί ο πρώην πρόεδρος της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΑΠΘ.

Το τζαμί Imam Al-Tayeb

Το συγκεκριμένο από τα τρία κτίρια «βλέπει» προς τη Μέκκα και έχει σχεδιαστεί με επτά καμάρες σε κάθε πλευρά, κάτι που συνδέεται και με τη σημασία του αριθμού επτά για το Ισλάμ. Την ίδια ώρα κάθε τοίχος του κύβου είναι καλυμμένος με 470 κινούμενα πάνελ, που έχουν κατασκευαστεί ώστε να αντιπροσωπεύουν την mashrabiya, που είναι μια φιλοσοφία σχεδιαστικών μοτίβων που τιμά η ισλαμική αρχιτεκτονική, εδώ κατασκευασμένη σε μεγάλη κλίμακα.

Στο εσωτερικό υπάρχουν τέσσερις στήλες που αναφέρονται στην ισλαμική έννοια της σταθερότητας, της τάξης και της αφθονίας, στοιχεία συνδεδεμένα με τον αριθμό τέσσερα. Το τζαμί έχει και εξωτερικά δωμάτια για τους άνδρες και τις γυναίκες. Το ανδρικό έχει σχήμα ανεστραμμένης πυραμίδας και το γυναικείο μοιάζει με ανάστροφη σφαίρα, κατασκευές από στιβαρά σύγχρονα υλικά ώστε να αποδίδεται το συγκείμενο του «βάρους» και του θαυμασμού στους παρόντες πιστούς καθώς θα ετοιμάζονται να προσευχηθούν.

Η εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου

Η εκκλησία αυτή κοιτάζει προς την ανατολή και το φως. Εσωτερικά ένα σύνολο από κάθετες ξύλινες στήλες συμβολίζουν τις κάθετες ακτίνες του φωτός, ενώ έχουν τοποθετηθεί με ανατολικό – δυτικό προσανατολισμό, έτσι ώστε καθώς ο χώρος θα πλημμυρίζει με το φυσικό φως, την ίδια ώρα θα αποκόβεται η ζέστη του μεσημεριού από το εσωτερικό της εκκλησίας. Το όνομα παραπέμπει στον γνωστό μοναχό του 13ου αιώνα, τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης.

Όπως εξηγεί το ίδιο το -με έδρα το Λονδίνο– αρχιτεκτονικό γραφείο Adjaye Associates του Σερ Ντέϊβιντ Αντζάχε, το σχέδιο της εκκλησίας έχει βασιστεί στην ιδέα ενός «εκστατικού λυτρωτικού ντουζ» . Αυτό το «ντουζ» με τις ξύλινες δοκούς που κατέρχεται από την οροφή, υψώνεται στο κέντρο και αποσύρεται στην περιφέρεια του ναού της χριστιανικής πίστης. Η κατασκευή αυτή αποτελείται από 13.000 κάθετες δοκούς και στην ουσία συνδέεται σχηματικά με τις κάθετες κατασκευές που υπάρχουν και στην εξωτερική περίμετρο του κτιρίου.

Ο δε σταυρός που έχει κατασκευαστεί είναι μινιμαλιστικός εκ προθέσεως ώστε να δίδεται έμφαση στο ότι η εκκλησία είναι ανοιχτή στο να χρησιμοποιείται από Χριστιανούς πολλαπλών δογμάτων. Υπάρχει ακόμα ένα οκτάγωνο βαπτιστήρι στο πρότυπο των παλαιών βαπτιστηριών, που έχει τοποθετηθεί σε ένα σημείο με κωνικό σχήμα που κυκλώνεται από μικρά ανοίγματα. Έτσι ο Ήλιος κινείται κατά τη διάρκεια της ημέρας και καθώς το φως τρυπώνει στον κώνο αυτό προσθέτει επιπλέον σκιάσεις στον χώρο. Οι πιστοί, όταν καταφέρνουν να κατεβάσουν το βλέμμα τους από τη «βροχή» από τις ξύλινες δοκούς, έχουν στη διάθεση τους μίνιμαλ καθίσματα από ξύλο, που αφήνουν μια ζεστή αίσθηση για να προσευχηθούν.

Η Συναγωγή Moses Ben Maimon

Η κτιριακή κατεύθυνση της συναγωγής τώρα είναι προς την Ιερουσαλήμ με το κτίριο αυτό να διαφέρει οπτικά χάρη σε τρία επίπεδα από κολώνες με σχήμα V. Η σχεδιαστική αναφορά εδώ γίνεται στα φύλλα φτέρης και υπάρχει μια σχεδιαστική αφορμή, που εδράζει στο sukkah που είναι ένα παραδοσιακό καταφύγιο της θρησκείας που χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια της Σκηνοπηγίας -εορτή της Συγκομιδής ή εορτής των Σκηνών, της τελευταίας από τις τρεις μεγάλες γιορτές των Ιουδαίων, μετά το Πάσχα και την Πεντηκοστή που έχει διάρκεια επτά ημέρες.

Οι στήλες σε κάθε πλευρά του κτιρίου έχουν επτά κορυφώσεις που αγγίζουν το πάτωμα και οκτώ που ακουμπούν την οροφή. Το επτά που μας συνδέει με τον Άνθρωπο και το οκτώ που συνδέεται με τον Θεό στην παράδεισο.

Εσωτερικά μια δικτυωτή κατασκευή κρέμεται από την οροφή σε σχήμα «πανιού με πτυχώσεις», που έχουν μεγαλύτερη ένταση πάνω από τον χώρο για τους πιστούς κι έτσι αποκτά μεγαλύτερη ένταση ο αρχιτεκτονικός συμβολισμός, που είναι διάσπαρτος στο κτίριο με τη γιορτή της Σκηνοπηγίας. Στην οροφή, ο φεγγίτης δίνει βλέμμα προς τον ουρανό και τα αστέρια τη νύχτα, ενώ ο κύριος χώρος έχει σχεδιαστεί με τη μέγιστη ευελιξία χρήσης έτσι ώστε η διαρρύθμιση των σχέσεων να αλλάζει, όταν θα υπάρχει σεφαραδίτικο ή Ασκενάζι εκκλησίασμα. Το μίκβε (mikveh) εδώ έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι ένας τέλειος περίβολος με τους πιστούς να κινούνται γύρω από μια κεντρική λεκάνη.

Για την κατασκευή του μίκβε, το αρχιτεκτονικό γραφείο έπρεπε να υπακούσει σε συγκεκριμένους θρησκευτικούς κανονισμούς, ενώ το αρχιτεκτονικό γραφείο χρησιμοποίησε σύγχρονες τεχνικές κατασκευής, όπως είναι εμφανές στον επισκέπτη από την επιλογή των υλικών.

Μια ιδέα για τη Θεσσαλονίκη

Όσο για την υλοποίηση μιας παρόμοιας ιδέας στην Ελλάδα, ο κ. Καλογήρου προχωρά τον συλλογισμό, με βάση την ιστορία της Θεσσαλονίκης. «Θα ήταν άραγε αδύνατο να οραματιστούμε ένα αντίστοιχο αρχιτεκτονικό πείραμα σε ελληνική πόλη, όπως η Θεσσαλονίκη, που ιστορικά αναπτύχθηκε ως λιμάνι – σταυροδρόμι, φιλοξενώντας διαφορετικές κοινότητες που συνυπήρχαν αρμονικά; Ένα υλοποιημένο δείγμα χώρων διαπολιτισμικής συμβίωσης θα μπορούσε να προσελκύσει επισκέπτες και εργαζομένους από την ευρύτερη ενδοχώρα ανατολής-δύσης, βορρά-νότου» σχολίασε ο πρώην πρόεδρος της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΑΠΘ.

Τι μένει στον επισκέπτη από μια επίσκεψη στο χώρο; Οι αρχιτέκτονες, αναφερόμενοι στην βασική πηγή έμπνευσης πίσω από τα τελικά σχέδια του Abrahamic Family House έχουν δηλώσει πως σε όλα τα στοιχεία του πρότζεκτ και ιδιαίτερα στους τρεις χώρους λατρείας, αυτό που συντροφεύει τον επισκέπτης είναι το φως, το πώς αυτό φιλτράρεται και διαχωρίζεται παντού. Από την πλευρά του, ο τυχερός προσκυνητής με την έξοδό του από το κτιριακό σύμπλεγμα αντιλαμβάνεται πως αυτά που χωρίζουν τους ανθρώπους στο πλαίσιο της θρησκευτικής πίστης ίσως τελικά δεν είναι και πολλά. Ενδεχομένως και η αρχιτεκτονική έμπνευση να καταφέρνει με τον τρόπο της να μας ενώνει…