Φιλοσοφικά ερωτήματα γύρω από την ύπαρξη του Θεού

Ο Φρίντριχ Βίλχελμ Νίτσε ήταν σημαντικός γερμανός φιλόσοφος, ποιητής, συνθέτης και φιλόλογος.

Έγραψε κριτικά δοκίμια πάνω στην θρησκεία, την ηθική, τον πολιτισμό, την φιλοσοφία και τις επιστήμες, δείχνοντας ιδιαίτερη κλίση προς την χρήση μεταφορών, ειρωνείας και αφορισμών.

Οι κεντρικές ιδέες της φιλοσοφίας του Νίτσε περιλαμβάνουν το «θάνατο του Θεού» (με τη φράση που του αποδίδεται «Ο Θεός είναι νεκρός), την ύπαρξη του υπερανθρώπου, την ατέρμονη επιστροφή, τον προοπτικισμό καθώς και την θεωρία της ηθικής κυρίων-δούλων.

Αναφέρεται συχνά ως ένας από τους πρώτους «υπαρξιστές» φιλοσόφους, γράφει η Wikipedia ενώ η ριζική αμφισβήτηση από μέρους του της αξίας και της αντικειμενικότητας της αλήθειας έχει οδηγήσει σε αμέτρητες διαμάχες και η επίδρασή του παραμένει ουσιαστική, κυρίως στους κλάδους του υπαρξισμού, του μεταμοντερνισμού και του μεταστρουκτουραλισμού.

Στη διάρκεια των χρόνων πολλοί εξέφρασαν φιλοσοφικά ερωτήματα και επιχειρήματα γύρω από την ύπαρξη ή μη του Θεού.

Για να είμαστε ακριβείς, όπως σημειώνει ο George Dvorsky στο io9.com πρόκειται για «φιλοσοφικά επιχειρήματα, που δε βασίζονται ούτε σε θρησκευτικά κείμενα, ούτε σε κάποια επιστημονική παρατήρηση ή γεγονός».

Πολλά από αυτά χρονολογούνται πολλές χιλιάδες χρόνια πριν και για ορισμένους αποτελούν πολύ ενδιαφέρουσες διανοητικές ασκήσεις, αποδομώντας όσα ξέρουμε για το Σύμπαν και τη θέση μας μέσα σε αυτό και όσα νομίζουμε ότι είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε.

Άλλα αποτελούν απλά προσπάθειες να συμβιβαστούν τα ερωτήματα που μαστίζουν πολλούς επιστήμονες και φιλοσόφους.

Όπως και να ’χει, είτε τα αποδέχεται κανείς ή όχι, το μόνο σίγουρο είναι ότι προσφέρουν… τροφή για σκέψη!

1. Η ίδια η έννοια του τέλειου «όντος» σημαίνει ότι ο Θεός θα πρέπει να υπάρχει

Πρόκειται για το κλασικό, οντολογικό a priori επιχείρημα. Αρθρώθηκε για πρώτη φορά το 1070 από τον St. Anselm, ο οποίος υποστήριξε ότι αφού υπάρχει μια αντίληψη για ένα «τέλειο ον» -το οποίο ο ίδιος προσδιόρισε ως «αυτό από το οποίο τίποτε μεγαλύτερο δε μπορεί να συλληφθεί»- τότε αυτό θα πρέπει να υπάρχει.

Ο Άνσελμος, Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπερι, θεωρείται πατέρας του σχολαστικισμού και επινοητής του οντολογικού επιχειρήματος για την ύπαρξη του Θεού, σημειώνει η Wikipedia.

Στο δοκίμιό του «Proslogion» ο Άνσελμος θεωρεί το Θεό ως ένα ον που κατέχει την τελειότητα: «Αν όμως αυτό το ον υπήρχε μόνο ως ιδέα στο μυαλό μας, τότε δεν θα ήταν λιγότερο τέλειο, απ’ ό,τι αν υπήρχε στην πραγματικότητα. Άρα, δε θα ήταν τόσο τέλειο, όσο αν υπήρχε στην πραγματικότητα, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με αυτό που ορίζουμε ως Θεό –δηλαδή, ένα ον που υποτίθεται ότι είναι Τέλειο. Επομένως, ο Θεός πρέπει να υπάρχει».

Σήμερα, αυτό το είδος των a priori επιχειρημάτων (δηλαδή, της καθαρής αφαίρεσης) είναι κατάφωρα περιορισμένα, συχνά ταυτολογίες, και αδυνατούν παντελώς να λάβουν υπόψη τους εμπειρικά στοιχεία.

2. «Κάτι» πρέπει να προκάλεσε την ύπαρξη του Σύμπαντος

Οι φιλόσοφοι το αποκαλούν ως «το επιχείρημα της πρώτης αιτίας» (First-Cause Argument), ή αλλιώς ως «κοσμολογικό επιχείρημα». Στους πρωτεργάτες αυτής της συλλογιστικής περιλαμβάνονται ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και ο Αγ. Θωμάς Ακινάτης.

Βασίζεται στην υπόθεση ότι κάθε γεγονός πρέπει να έχει μια αιτία, και αυτή η αιτία με τη σειρά της πρέπει να έχει κι εκείνη μια άλλη αιτία που την προκαλεί κ.ο.κ.

Υποθέτοντας ότι δεν υπάρχει τέλος σε αυτή την… παλινδρόμηση αιτιών, η διαδοχή των γεγονότων θα είναι άπειρη. Όμως μια άπειρη σειρά από αιτίες και γεγονότα δεν βγάζει νόημα. Πρέπει να υπάρχει «κάτι», κάποιο είδος «πρώτης αιτίας» η οποία είναι δεν προκαλείται από κάποια άλλη.

Κάτι τέτοιο προϋποθέτει την ύπαρξη κάποιου ανώτερου όντος, που οι φιλόσοφοι αποκαλούν «Θεό».

Οι κοσμολόγοι εξακολουθούν να προσπαθούν να κατανοήσουν την πραγματική φύση του χρόνου και «τι» προκάλεσε τη Μεγάλη Έκρηξη.

3. Πρέπει να υπάρχει «κάτι» πέρα από το «τίποτα»

Το «κοσμολογικό επιχείρημα του απρόβλεπτου» (Cosmological Argument from Contingency) διαφέρει ελαφρά από το επιχείρημα της «πρώτης αιτίας».

Ο γερμανός φιλόσοφος Gottfried Leibniz είχε γράψει το εξής: «Γιατί να υπάρχει κάτι και όχι το τίποτα; Η απάντηση βρίσκεται σε μια ουσία… η οποία είναι ένα απαραίτητο ον που φέρει το λόγο ύπαρξής του μέσα στην ίδια την ουσία».
Επειδή είναι αδύνατο να υπάρχουν μόνο ενδεχόμενα/απρόβλεπτα όντα, έλεγε, πρέπει να υπάρχει ένα απαραίτητο ον, αυτό που αποκαλούμε «Θεό».

Στο δοκίμιό του «Monadology» έγραφε: «κανένα γεγονός δε μπορεί να είναι αληθινό ή υπαρκτό και καμία δήλωση αληθινή, χωρίς να υπάρχει ένας ικανός λόγος ύπαρξής του, και όχι το αντίθετο».

Πιο πρόσφατα, ο φιλόσοφος Richard Swinburne, υποστήριξε: «Υπάρχει η πιθανότητα ότι, αν υπάρχει Θεός, εκείνος θα κάνει κάτι για το πεπερασμένο και την πολυπλοκότητα του Σύμπαντος. Είναι πολύ απίθανο ένα σύμπαν να υπάρχει χωρίς αιτία, αλλά μάλλον είναι πιο πιθανό ο Θεός να υπάρχει αναίτια. Η ύπαρξη του Σύμπαντος, μπορεί να γίνει κατανοητή αν υποθέσουμε ότι δημιουργήθηκε από κάποιο Θεό».

4. «Κάτι» πρέπει να σχεδίασε το Σύμπαν

Το επιχείρημα του «σχεδιασμού» (The Design Argument), ή αλλιώς το τελεολογικό επιχείρημα, υποστηρίζει ότι ζούμε σε ένα σύμπαν που πρέπει να έχει σχεδιαστεί.

Το σύμπαν, σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, παρουσιάζει τέτοια ευταξία και (προφανή) σκοπό: για παράδειγμα κάθε τι μέσα στο σύμπαν υπακούει τους νόμους της Φυσικής και πολλά πράγματα μέσα σε αυτό συσχετίζονται μεταξύ τους με ένα τρόπο που μοιάζει σκόπιμος.

Όπως είχε πει ο William Paley «όπως ακριβώς η ύπαρξη ενός ρολογιού υποδεικνύει την παρουσία ενός ευφυούς νου, έτσι και η ύπαρξη του σύμπαντος και των διαφόρων φαινομένων που το “συνοδεύουν”, υποδεικνύουν την παρουσία ενός “όντος” με ανώτερη νοημοσύνη, δηλαδή το Θεό».

5. Η συνείδηση αποδεικνύει ότι υπάρχουν άυλες οντότητες

Ακόμη δεν υπάρχει κάποια θεωρία για τη συνείδηση, κάτι που οδήγησε στον περιβόητο όρο «το δύσκολο πρόβλημα» (Hard Problem).

Πράγματι, η υποκειμενική γνώση (qualia) έρχεται σε αντίθεση με οτιδήποτε άλλο ερχόμαστε σε επαφή στο κατά τ’ άλλα υλικό μας σύμπαν.

Το παράξενο της συνείδησης και η αδυναμία μας να την κατανοήσουμε, αποτέλεσε την αφορμή για την έννοια της ουσίας του δυϊσμού, επίσης γνωστή ως «καρτεσιανός δυϊσμός» (Cartesian dualism), η οποία περιγράφει δύο θεμελιώδεις έννοιες: το νοητικό και το υλικό.

Οι οπαδοί της θεωρίας αυτής υποστηρίζουν ότι τα υλικά από μόνα τους δεν είναι σε θέση να παράγουν «qualia» – την ικανότητα ενός ατόμου να έχει εσωτερικές σκέψεις, υποκειμενική συνείδηση και συναισθήματα.

Οι θεϊστές έχουν χρησιμοποιήσει την ουσία του δυϊσμου, προκειμένου να στηρίξουν τον ισχυρισμό τους για το ανεξάρτητο «βασίλειο» της ύπαρξης του Θεού, που είναι διακριτό από το φυσικό κόσμο.

6. Οι εξωγήινοι είναι οι θεοί μας

Μπορεί να μην έχουμε έρθει ακόμη σε επαφή με την εξωγήινη νοημοσύνη, όμως αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει.

Μια πιθανή λύση στο παράδοξο του Φέρμι (Fermi Paradox) είναι η έννοια της κατευθυνόμενης πανσπερμίας –η ιδέα ότι οι εξωγήινοι προκαλούν τη ζωή σε άλλους πλανήτες και στη συνέχεια αποχωρούν, αλλά ελέγχουν και παρακολουθούν τη διαδικασία συγκεκαλυμμένα.

Εξ ορισμού λοιπόν, για εμάς θα είναι κάτι σαν «Θεοί».