Ισπανικές εκλογές: Τα τέσσερα χρόνια πολιτικής αστάθειας

Η Ισπανία, που επιστρέφει στις κάλπες την Κυριακή για τις τέταρτες βουλευτικές εκλογές σε διάστημα τεσσάρων ετών, αντιμετωπίζει από το 2015 χρόνια πολιτική αστάθεια.

Πώς δρομολογήθηκαν όμως οι εξελίξεις τα τελευταία τέσσερα χρόνια στη χώρα της Ιβηρικής; Το ΑΠΕ-ΜΠΕ παρουσιάζει τα στάδια των εξελίξεων στην πολιτική σκηνή της Ισπανίας.

Δεκέμβριος 2015: ο δικομματισμός καταρρέει

Οι βουλευτικές εκλογές της 20ης Δεκεμβρίου 2015 σηματοδοτούν το τέλος του δικομματισμού μεταξύ του Λαϊκού Κόμματος (PP) του Μαριάνο Ραχόι, που αναδείχθηκε πρώτο κόμμα αλλά έχασε την απόλυτη πλειοψηφία, και του Σοσιαλιστικού Κόμματος (PSOE) που βρέθηκε δεύτερο και επίσης έχασε σε δύναμη.

Δύο νέα κόμματα, το ακροαριστερό Podemos και το κεντροδεξιό Ciudadanos, εισέρχονται δυναμικά στο πιο κατακερματισμένο κοινοβούλιο που έχει προκύψει από εκλογές στην Ισπανία μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1975.

Αφού αποτυγχάνει να σχηματίσει κυβερνητικό συνασπισμό, ο Ραχόι προκηρύσσει πρόωρες εκλογές για τις 26 Ιουνίου 2016. Σε αυτές το PP σημειώνει μικρή άνοδο, αλλά το πολιτικό αδιέξοδο επιμένει για μήνες.

Οκτώβριος 2016: ο Ραχόι ορκίζεται και πάλι πρωθυπουργός

Τελικά ο Ραχόι ορκίζεται και πάλι πρωθυπουργός της Ισπανίας στις 29 Οκτωβρίου χάρη στις ψήφους των Ciudadanos και την αποχή κάποιων βουλευτών των Σοσιαλιστών.

Ιούνιος 2018: ο Σάντσεθ ανατρέπει τον Ραχόι

Στις 24 Μαΐου πολλά στελέχη του PP καταδικάστηκαν για μια υπόθεση διαφθοράς. Ο Πέδρο Σάντεθ, που επέστρεψε στην προεδρία του Σοσιαλιστικού Κόμματος, κατέθεσε πρόταση μομφής εναντίον του Ραχόι.

Την 1η Ιουνίου η πρόταση αυτή πέρασε με τις ψήφους των Podemos, των Βάσκων εθνικιστών και των ανεξάρτητων Καταλανών. Ο Σάντσεθ αναλαμβάνει αυτομάτως την πρωθυπουργία.

Φεβρουάριος 2019: απόρριψη του προϋπολογισμού, προκήρυξη εκλογών

Επικεφαλής μιας κυβέρνησης μειοψηφίας ο Σάντσεθ καταρτίζει έναν προϋπολογισμό κατά της λιτότητας μαζί με τους Podemos, με την ελπίδα να παραμείνει στην πρωθυπουργία ως τον Ιούνιο του 2020, οπότε έληγε η θητεία το κοινοβουλίου.

Όμως οι διαπραγματεύσεις με τους Καταλανούς αυτονομιστές –που ζητούν τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία της επαρχίας τους, κάτι που απορρίπτει ο Σάντσεθ—αποτυγχάνουν μόλις ξεκινά στη Μαδρίτη στις 12 Φεβρουαρίου η ιστορική δίκη των ηγετών τους, οι οποίοι καταδικάστηκαν τελικά τον Οκτώβριο σε βαριές ποινές κάθειρξης για απόπειρα αποστασίας το 2017.

Χωρίς τις ψήφους των αυτονομιστών, ο προϋπολογισμός καταψηφίζεται και ο Σάντσεθ προκηρύσσει πρόωρες εκλογές για τις 28 Απριλίου.

Σεπτέμβριος 2019: ο Σάντσεθ χωρίς υποστηρικτές

Αν και νικητής των εκλογών του Απριλίου, το PSOE δεν διαθέτει την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Με 123 βουλευτές σε σύνολο 350 αναζητεί συμμάχους.

Τον Ιούλιο η απόπειρα του Σάντσεθ να κερδίσει την ψήφο εμπιστοσύνης της βουλής αποτυγχάνει, καθώς οι Podemos αρνούνται να τον στηρίξουν επειδή δεν τους ικανοποιούν τα υπουργεία που τους προτείνουν οι Σοσιαλιστές.

Δύο μήνες αργότερα ο Σοσιαλιστής ηγέτης δεν έχει καταφέρει να διασφαλίσει τη στήριξη των Podemos, αλλά ούτε και την αποχή των Ciudadanos και του Λαϊκού Κόμματος στην ψηφοφορία για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης. Μπροστά στο αδιέξοδο ο Σάντσεθ προκηρύσσει και πάλι εκλογές για τις 10 Νοεμβρίου.

Οι πέντε παράγοντες που βαρύνουν στην ψηφοφορία της Κυριακής

Αναταραχή στην Καταλονία, εκταφή του Φράνκο, άνοδος της άκρας δεξιάς , κατακερματισμός των πολιτικών δυνάμεων στο κοινοβούλιο και πολιτική αστάθεια, οι πέντε παράγοντες που βαρύνουν στις τέταρτες σε τέσσερα χρόνια βουλευτικές εκλογές της Κυριακής στην Ισπανία.

Έπειτα από ειρηνικές κινητοποιήσεις των καταλανών αυτονομιστών επί σειρά ετών, σημείο καμπής στην Καταλονία υπήρξε η καταδίκη σε βαριές ποινές φυλάκισης των εννέα ηγετικών στελεχών του αυτονομιστικού κινήματος για τον ρόλο τους στην απόπειρα απόσχισης από την Ισπανία το 2017.

Το θέμα έχει αναχθεί σε κεντρικό θέμα της προεκλογικής εκστρατείας, με την δεξιά να πιέζει τον απερχόμενο πρωθυπουργό του Σοσιαλιστικού Κόμματος Πέδρο Σάντσεθ να αναστείλει το καθεστώς ευρείας αυτονομίας της Καταλονίας ή να αποπέμψει τον αυτονομιστή πρόεδρο. Ο Σάντσεθ αρνήθηκε να λάβει τέτοια μέτρα εξαιρετικού χαρακτήρα, αλλά δεν άμβλυνε τους τόνους κατά των αυτονομιστών.

Η πολιτική αστάθεια

Ο κατακερματισμός αυτός των πολιτικών δυνάμεων προοιωνίζεται συνέχιση της πολιτικής αστάθειας.

Οι δημοσκοπήσεις φέρνουν τον Πέδρο Σάντσεθ νικητή των εκλογών, αλλά, όπως και τον Απρίλιο, χωρίς απόλυτη πλειοψηφία.

Οι δημοσκοπήσεις προβλέπουν επίσης ότι σε αυτές τις εκλογές ούτε η συνεργασία με το μπλοκ της αριστεράς (Podemos, PSOE, Mas Pais), αλλά ούτε και το μπλοκ της δεξιάς (PP, Ciudadanos, Vox) εξασφαλίζει απόλυτη πλειοψηφία.

Οι καταλανοί αυτονομιστές, οι οποίοι υποστήριξαν τον περασμένο χρόνο την ανάληψη της εξουσίας από τον Πέδρο Σάντσεθ, αναμένεται ότι θα εξασφαλίσουν 20 έδρες, αλλά οι σοσιαλιστές δεν θέλουν την υποστήριξή τους.

Η λύση της τελευταίας στιγμής μπορεί να προκύψει από την αποχή του Λαϊκού Κόμματος στην ψηφοφορία για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στον Πέδρο Σάντσεθ να σχηματίσει κυβέρνηση μειοψηφίας. Σύμφωνα με τον Φερνάνδο Βαγεσπίν, το PSOE πρέπει «να φθάσει σε κάποια συμφωνία με το PP, όποια και να είναι αυτή».

Το ακροδεξιό Vox εδραιώνει την παρουσία του στο πολιτικό σκηνικό

Αναρτούν τα βίντεό τους στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης και κυματίζουν τις ισπανικές σημαίες τους: οι ψηφοφόροι του ακροδεξιού κόμματος Vox πλέον δεν κρύβονται, σίγουροι ότι το κόμμα τους θα σημειώσει μεγάλη νίκη στις βουλευτικές εκλογές της Κυριακής μετά τις αντιδράσεις που προκάλεσαν οι ταραχές στην Καταλονία.

«Παλαιοτέρα έμοιαζε φρικτό, αλλά πλέον είναι ολοένα και λιγότερο ταμπού να είναι κάποιος ψηφοφόρος του Vox», δήλωσε ο Μάρκος Άλβαρεθ, ένας 31χρονος γιατρός.

Εκτός από εκείνον περισσότεροι από 2.000 άνθρωποι ήταν παρόντες σε προεκλογική συγκέντρωση του Vox την Παρασκευή στη Σανταντέρ της βορειοδυτικής Ισπανίας: άνδρες, γυναίκες και παιδιά που κρατούσαν με θέρμη την ισπανική σημαία και παιάνιζαν τον ύμνο της Ισπανικής Λεγεώνας.

Στο Σανταντέρ, πρωτεύουσα της επαρχίας Καντάμπρια και προπύργιο του Λαϊκού Κόμματος, το Vox ελπίζει να εκλέξει για πρώτη φορά βουλευτή.

«Κατάγομαι από ένα χωριό ψαράδων και όπως εγώ πολλοί άνθρωποι πέρασαν στο Vox, ανάμεσά τους και πρώην ψηφοφόροι του Σοσιαλιστικού Κόμματος», δήλωσε ο 64χρονος Αλφόνσο Αλμπενίθ, πρώην ψηφοφόρος του PP.

Το ακροδεξιό κόμμα εισήλθε δυναμικά στο ισπανικό κοινοβούλιο τον Απρίλιο και πλέον ενταχθεί στο πολιτικό τοπίο από τότε που η δεξιά εκμεταλλεύθηκε τη στήριξή του για να ξανακερδίσει ή να διατηρήσει την εξουσία σε διάφορες επαρχίες της Ισπανίας, αλλά και σε πολλές πόλεις, ανάμεσά τους η Μαδρίτη.

Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το Vox θα εκλέξει 49 βουλευτές, έναντι 24 που διαθέτει στο απερχόμενο κοινοβούλιο.

Ο επικεφαλής του Σαντιάγο Αμπασκάλ βρέθηκε τη Δευτέρα στο επίκεντρο της τηλεμαχίας μεταξύ των πολιτικών αρχηγών –της πρώτης στην οποία συμμετέχει ακροδεξιό κόμμα μετά τη διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών το 1977, των πρώτων μετά τον θάνατο του δικτάτορα Φράνκο—εκστομίζοντας ψεύδη και καταφεύγοντας σε υπερβολές.

Το Vox ιδρύθηκε το 2014 και «είναι ένα κόμμα αντίστοιχο με άλλα δεξιά, λαϊκιστικά και ακροδεξιά στην Ευρώπη», όπως η Λέγκα του Ματέο Σαλβίνι στην Ιταλία και ο Εθνικός Συναγερμός της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, εξηγεί ο ιστορικό Ξαβιέ Κασάλς.

Προέρχεται «από τη σκληρή πτέρυγα του PP και εκμεταλλεύεται ζητήματα τα οποία προέταξε το κόμμα αυτό, προτού τα αποσύρει», προσθέτει ο ίδιος: αντιτίθεται στις αμβλώσεις, τον γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, στη νομοθεσία κατά της βίας εναντίον των γυναικών, η οποία, σύμφωνα με το Vox «ποινικοποιεί τους άνδρες».

Ο 43χρονος Αμπασκάλ έχει εξάλλου υιοθετήσει μια ρητορική σφόδρα εχθρική προς τους μετανάστες, τους οποίους έχει παρομοιάσει με «σκυλολόι» βιαστών και έχει φτάσει στο σημείο να ζητήσει την απέλαση ακόμη και των ασυνόδευτων ανήλικων μεταναστών χωρίς χαρτιά.

Όμως η αντίθεσή του στην αυτονομία της Καταλονίας αποτελεί το μεγάλο ατού του Vox, σύμφωνα με τον Κασάλς.

Τα πρόσφατα επεισόδια στην Καταλονία, στη διάρκεια των οποίων τραυματίστηκαν περισσότεροι από 600 άνθρωποι, μετά την καταδίκη στις 14 Οκτωβρίου εννέα ηγετικών στελεχών των αυτονομιστών σε βαριές ποινές φυλάκισης, ενίσχυσαν την οργή των ψηφοφόρων του.

Πεπεισμένος ότι οι αυτονομιστές «καταστρέφουν τη Βαρκελόνη και την Καταλονία», ο Αλφόνσο χειροκρότησε όταν ο Αμπασκάλ πρότεινε να λυθεί το πρόβλημα «θέτοντας εκτός νόμου τα κόμματα που στηρίζουν την αυτονομία», ακυρώνοντας το καθεστώς ευρείας αυτονομίας της επαρχίας ή συλλαμβάνοντας «αμέσως» τον Καταλανό πρόεδρο Κιμ Τόρα.

Οι σχέσεις του κόμματος με τους υποστηρικτές της δικτατορίας του Φρανθίσκο Φράνκο (1939-1975) δεν προβάλλονται δημοσίως και όταν ένας ψηφοφόρος ύψωσε τη φρανκική σημαία σε προεκλογική συγκέντρωση, αμέσως ένας από τους διοργανωτές του ζήτησε να την μαζέψει.

Όμως ο Αμπασκάλ χαρακτήρισε «ιεροσυλία» την πρόσφατη εκταφή των λειψάνων του δικτάτορα από το μαυσωλείο της Caille de los Caidos για να μεταφερθεί σε οικογενειακό τάφο και υποστήριξε ότι πραγματικός στόχος του υπηρεσιακού πρωθυπουργού Πέδρο Σάντσεθ είναι η «ανατροπή» του βασιλιά Φελίπε Στ’.

Στη Σανταντέρ ο περιφερειακός επικεφαλής του Vox, ο Ρικάρντο Γκαρούδο, ολοκλήρωσε την ομιλία του ευχόμενος «μια απελευθερωμένη Ισπανία», «ενωμένη και ξανά μεγάλη», θυμίζοντας το φρανκικό σύνθημα «Μία, μεγάλη και ελεύθερη».

Η οικονομία στο ρελαντί με φόντο την πολιτική αστάθεια

Στην Μαδρίτη, ο Ρομπέρτο Γκαρίδο, αντιπρόσωπος της Renault, βλέπει τις πωλήσεις να πέφτουν από τον Ιανουάριο. Η Ισπανία βρίσκεται αντιμέτωπη με την επιβράδυνση της οικονομίας της εξαιτίας της παγκόσμιας αβεβαιότητας και της εγχώριας πολιτικής αστάθειας που φρενάρει οποιαδήποτε εις βάθος μεταρρύθμιση.

Οι πωλήσεις των αυτοκινήτων Renault έχουν μειωθεί κατά 30% από τις αρχές του έτους, λέει, και όλες οι μη επείγουσες επενδύσεις της αντιπροσωπείας του έχουν παγώσει.

Με την επιστροφή της ανάπτυξης το 2013, ο κλάδος του αυτοκινήτου ισοφάρισε γρήγορα τις απώλειες των ετών της οικονομικής κρίσης. Ομως το κέρδος εξανεμίσθηκε. Η απουσία μίας σταθερής κυβέρνησης σε μία χώρα που καλείται στις κάλπες για τέταρτη φορά σε τέσσερα χρόνια, αλλά και η έλλειψη ξεκάθαρων κανόνων για τον κλάδο του αυτοκίνητου και για τα όρια των επιτρεπόμενων εκπομπών αποπροσανατολίζει τους αγοραστές, λέει ο Ρομπέρτο Γκαρίδο.

«Οι πολιτικοί λένε τα πάντα και τα αντίθετά τους για το ντίζελ, τη βενζίνη, τη ρύπανση ή τους πεζόδρομους στις μεγάλες πόλεις…Αποτέλεσμα, οι άνθρωποι δεν ξέρουν τι να κάνουν, τι αυτοκίνητο να αγοράσουν, και αναβάλλουν τις αγορές τους», λέει ελπίζοντας σε λίγο μεγαλύτερη σαφήνεια μετά τις εκλογές της Κυριακής.

Συνολικά, στην Ισπανία, οι πωλήσεις αυτοκινήτων μειώθηκαν κατά 6% του δέκα πρώτους μήνες του χρόνου και λίγο περισσότερο από 12% σε ό,τι αφορά τις αγορές ιδιωτών, σύμφωνα με την ένωση κατασκευαστών ANFAC.

Η κυβέρνηση και η Τράπεζα της Ισπανίας αναθεώρησαν πρόσφατα επί τα χείρω τις προβλέψεις για την ανάπτυξη ΑΕΠ του 2019, στο 2,1% και στο 2% αντίστοιχα, την ώρα που κατά την περίοδο 2015-2017, η Ισπανία βρισκόταν περί το 3% ετήσιου ρυθμού ανάπτυξης.

Για τους οικονομολόγους, η βασική εξήγηση είναι η διεθνής συγκυρία: αβεβαιότητα που συνδέεται με τους διάφορους εμπορικούς πολέμους και επιβράδυνση των μεγάλων οικονομικών εταίρων, της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της Γερμανίας.

«Διαπιστώνουμε σημαντική επιδείνωση στην κατανάλωση των νοικοκυριών, καθώς και σημαντική επιβράδυνση της επενδυτικής δραστηριότητας των επιχειρήσεων», σύμφωνα με τον Ραφαέλ Ντομενέκ, αναλυτή της BBVA Research.

Οι εξαγωγές προϊόντων αυξάνονται λιγότερο από ό,τι το 2018 (+1,7% κατά το πρώτο εξάμηνο, έναντι 2,9%) και αναμένεται να μειωθούν περαιτέρω εξαιτίας της αμερικανικής απόφασης για την επιβολή δασμών σε σειρά ισπανικών αγροτικών προϊόντων (ελαιόλαδο, κρασί, τυριά…) σε αντίποινα για την διαμάχη Boeing-Airbus.

Η κατανάλωση ανέκαμψε κάπως κατά το τρίτο τρίμηνο, όμως οι αναλυτές δεν περιμένουν αυτή η τάση να διατηρηθεί , αφού ο ρυθμός μείωσης της ανεργίας είναι βραδύτερος σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Στο τέλος του Σεπτεμβρίου η ανεργία βρισκόταν στάσιμη στο 14% και τον Οκτώβριο καταγράφηκε η μεγαλύτερη αύξηση των αιτούντων απασχόληση από το 2012.

Εν όψει των εκλογών, ο απερχόμενος πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ εκφράζει αισιοδοξία. «Εχουμε στέρεες βάσεις για να αντιμετωπίσουμε αυτήν την επιβράδυνση», δήλωσε χθες τονίζοντας ότι η οικονομική ανάπτυξη της Ισπανίας είναι μεγαλύτερη από τον μέσο όρο της ευρωζώνης (0,4% έναντι 0,2% στο δεύτερο τρίμηνο) και ότι η χώρα συνεχίζει να δημιουργεί θέσεις εργασίας.

Όμως, η ψηφοφορία των βουλευτικών εκλογών της Κυριακής δεν θα θέσει τέλος στην αστάθεια, αφού οι δημοσκοπήσεις προβλέπουν ότι ο Πέδρο Σάντσεθ θα είναι νικητής, χωρίς να εξασφαλίσει απόλυτη πλειοψηφία. Η πολιτική παράλυση μπλοκάρει την υιοθέτηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων που θα επιτρέψουν στην Ισπανία να αντιμετωπίσει μία μελλοντική οικονομική κρίση.

«Από το 2012-2013 δεν έχουμε κάνει καμία διαρθρωτική μεταρρύθμιση, οι πηγές ανάπτυξης εξαντλούνται», λέει ο Τόνι Ρολντάν ειδικός σε θέματα οικονομικής πολιτικής στην Εμπορική Σχολή Esade και πρώην ηγετικό στέλεχος των Ciudadanos.

«Φυσικά υπήρξε ισχυρή ανάπτυξη που αναπλήρωσε τις απώλειες της κρίσης, αλλά δεν πραγματοποιήθηκε ούτε σημαντική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, ούτε μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας», που εξακολουθεί να προσφέρει επισφαλείς θέσεις απασχόλησης, με το μεγαλύτερο ποσοστό εργασιακών συμβάσεων ορισμένου χρόνου στην Ευρώπη.

Βραχυπρόθεσμα, η εργοδοσία προειδοποίησε για τις οικονομικές επιπτώσεις που θα έχει στην πλούσια περιφέρεια της Καταλονίας η συνέχιση της αναταραχής.