Με την Καταλονία να είναι έτοιμη να κηρύξει την ανεξαρτησία της από την υπόλοιπη Ισπανία, ο Μαριάνο Ραχόι επικαλέστηκε την ενεργοποίηση του άρθρου 155 του Συντάγματος της χώρας, το οποίο ορίζει την ανάληψη του ελέγχου της περιοχής από την κεντρική κυβέρνηση.

Η Ισπανία είναι μία εξαιρετικά αποκεντρωμένη χώρα και το Σύνταγμα του 1978 παρέχει στις 17 περιοχές της, τις αυτόνομες κοινότητες, εκτεταμένες εξουσίες σε τομείς όπως η υγεία και η εκπαίδευση. Όμως, έχει θεσπίσει ασφαλιστικές δικλείδες, που επιτρέπουν στη κεντρική κυβέρνηση να επεμβαίνει στις υποθέσεις της χώρας σε περίπτωση κρίσης.

Πάντως, μέχρι σήμερα, δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ στη χώρα το συγκεκριμένο σενάριο. Ωστόσο, στην περίπτωση της καταλανικής κρίσης, τη σοβαρότερη από την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας μετά την φρανκική δικτατορία, το Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε ότι το «δημοψήφισμα της αυτοδιάθεσης» της 1ης Οκτωβρίου παραβιάζει το Σύνταγμα.

Το 90,18% των Καταλανών που ψήφισαν υπέρ της ανεξαρτησίας, δίνει στην κυβέρνηση ώθηση να προχωρήσει στις ενέργειες απόσχισης, με μονομερείς ενέργειες. Απέναντι σε μία τέτοια κίνηση, η Μαδρίτη έχει τη δυνατότητα να προσφύγει στο άρθρο 155, το οποίο ορίζει την λήψη των αναγκαίων μέτρων, που θα υποχρεώσουν τη Βαρκελώνη να… συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις της, οι οποίες απορρέουν από το Σύνταγμα ή άλλους νόμους, με τη σύμφωνη γνώμη της απόλυτης πλειοψηφίας της Γερουσίας.

Ποια όμως είναι αυτά τα αναγκαία μέτρα; Δεν περιγράφονται με σαφήνεια, εξ ου και η αβεβαιότητα που περιβάλλει την εφαρμογή τους.

Η θέση των συνταγματολόγων

Το άρθρο 155 επιτρέπει «την ανάληψη του ελέγχου των πολιτικών και διοικητικών οργάνων της Αυτόνομης Κοινότητας», εξηγεί η Τερέσα Φρέισες, του αυτόνομου πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, όπως αναμεταδίδει το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων. Αυτό σημαίνει την προσωρινή «ανάκληση» του καθεστώτος αυτονομίας της περιοχής, σύμφωνα με τον Χοσέ Κάρλος Κάνο Μοντεχάνο, του πανεπιστημίου Computense de Madrid.

Δημόσιοι λειτουργοί και αιρετοί μπορούν να τεθούν σε διαθεσιμότητα και να αντικατασταθούν. Στην περίπτωση αυτή, ο πρόεδρος της Καταλονίας, Κάρλες Πουτζντεμόν μπορεί να αντικατασταθεί από τον περιφερειάρχη της Καταλονίας, κύριο εκπρόσωπο του κεντρικού κράτους στην περιοχή.

Ταυτόχρονα, η κεντρική κυβέρνηση μπορεί να αναλάβει τις αρμοδιότητες που έχουν παραχωρηθεί στη Βαρκελώνη, σε τομείς όπως η δημόσια τάξη και οι δημόσιες υπηρεσίες.

Σύμφωνα με το Χαβιέρ Πέρεθ Ρόγιο, του πανεπιστημίου της Σεβίλλης, τα μέτρα του άρθρου 155 μπορεί να φθάσουν μέχρι «τη διαθεσιμότητα της αυτονομιστικής κυβέρνησης, την υπαγωγή της Καταλανικής Αστυνομίας Mossos d’ Esquadra υπό τις διαταγές του υπουργείου Εσωτερικών της Ισπανίας και το κλείσιμο του Καταλανικού Κοινοβουλίου».

Σύμφωνα με τον Κάνο Μοντεχάνο, δίνεται η δυνατότητα «ενδεχόμενης» προκήρυξης τοπικών εκλογών.

Έτσι ενεργοποιείται το άρθρο 155

Ο πρωθυπουργός, στην προκειμένη περίπτωση ο Μαριάνο Ραχόι, δεν μπορεί μονομερώς να ενεργοποιήσει το άρθρο 155. Θα πρέπει πρώτα να προειδοποιήσει τον πρόεδρο της περιοχής, να επανέλθει στη συνταγματική τάξη και στη συνέχεια να του δώσει χρονικό περιθώριο για να συμμορφωθεί.

Σε περίπτωση αποτυχίας, ο πρωθυπουργός, υποβάλλει το θέμα στη Γερουσία, όπου το Λαϊκό Κόμμα έχει την πλειοψηφία, και γνωστοποιεί τα έκτακτα μέτρα που προτίθεται να εφαρμόσει. Επί της αρχής, συνέρχεται μία επιτροπή της Γερουσίας, στη συνέχεια η ολομέλεια του σώματος.

Εάν εγκρίνουν τις προτάσεις του προέδρου της κυβέρνησης με απόλυτη πλειοψηφία, ο πρωθυπουργός έχει ελεύθερα τα χέρια για να προχωρήσει στην εφαρμογή τους. Όμως η διαδικασία μπορεί να πάρει χρόνο. «Ακόμη και επιταχύνοντας τη διαδικασία θα μπορούσε να χρειαστεί μία εβδομάδα», σύμφωνα με ένα ισπανό γερουσιαστή, ή 8 έως 10 ημέρες, σύμφωνα με τον Πέρεθ Ρόγιο.

Τα άλλα μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει η Μαδρίτη

Εκτός του άρθρου 155, η κυβέρνηση διαθέτει και άλλα μέσα. Μπορεί να κηρύξει «κατάσταση έκτακτης ανάγκης», «κατάσταση επιβολής έκτακτων μέτρων» ή «κατάσταση πολιορκίας». Η εφαρμογή μίας από αυτές τις «καταστάσεις» μπορεί να επηρεάσει την «ελευθερία κυκλοφορίας ή την ελευθερία του συναθροίζεσθαι», σύμφωνα με τον Κάνο Μοντεχάνο.

Τέλος, ο νόμος «περί εθνικής ασφαλείας», ο οποίος θεσπίστηκε το 2015 , επιτρέπει στην κυβέρνηση να κηρύξει τη χώρα «σε κατάσταση που θέτει σε αμφισβήτηση την εθνική ασφάλεια».

Σύμφωνα με τον Ραχόι, η διαδικασία αυτή αφορά καταστάσεις που βρίσκονται ανάμεσα «στις συνηθισμένες κρίσεις, την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, την κατάσταση εκτάκτων μέτρων και την κατάσταση πολιορκίας» και επιτρέπει στην κυβέρνηση να κυβερνά με νομοθετικά διατάγματα και να θέσει, για παράδειγμα, την Καταλανική Αστυνομία υπό τις διαταγές της Μαδρίτης.