Πέντε μοναδικές στιγμές που άλλαξαν για πάντα την ιατρική επιστήμη

Η ιατρική είναι μια επιστήμη που άλλαξε καθοριστικά τη μοίρα του ανθρώπου πάνω στη Γη, καθώς η γνώση δεν σταματά ποτέ να εξελίσσεται και όλα ανατρέπονται και ξαναχτίζονται σε μια μη γραμμική πορεία προόδου. Την ώρα λοιπόν που όλα είναι ρευστά και η επόμενη κολοσσιαία τομή καραδοκεί στην επόμενη γωνιά, κάθε θεωρία, υπόθεση, εφεύρεση και ανατρεπτική ανακάλυψη πηγάζει αναγκαστικά από κάπου. Συνήθως από κάποιους οραματιστές του παρελθόντος που καινοτόμησαν σε όρους έρευνας και γνώσης και έβαλαν τις βάσεις για τα σπουδαία μελλούμενα. Εδώ θα μιλήσουμε για κορυφαίες στιγμές της επιστήμης που πέρασαν στα «ψιλά» στην εποχή τους, είτε μιλάμε για ευτυχή ατυχήματα είτε για πιονέρους που τόλμησαν να κάνουν τη διαφορά αλλάζοντας μια και καλή το πρόσωπο της ιατρικής. Κι αν εδώ ο νομπελίστας γιατρός Αλεξάντερ Φλέμινγκ παραμένει ορόσημο με τη συμπτωματική ανακάλυψη της πενικιλίνης του (λόγω της μούχλας που είχε σκοτώσει την καλλιέργεια του σταφυλόκοκκου), δεν ήταν φυσικά μόνος στην οδύσσειά του για την προαγωγή της γνώσης…

Ο Τόμας Γουίλις και η δοκιμή των ούρων(!)

Ο ογκόλιθος της νευροψυχολογίας που έβαλε στο ερευνητικό του στόχαστρο τον ανθρώπινο εγκέφαλο δεν ασχολήθηκε μόνο με τις ανώτερες πνευματικές λειτουργίες, αλλά και με τις «ταπεινές» σωματικές. Ήταν το 1647 όταν ο βρετανός γιατρός καινοτόμησε στην ιατρική γνώση ανακαλύπτοντας για πρώτη φορά πως τα ούρα όσων έπασχαν από διαβήτη είχαν μια ευδιάκριτη γλυκιά γεύση, την οποία συνέκρινε ο γιατρός με το μέλι. Ναι, σωστά καταλάβατε, ο μόνος τρόπος για το διακριβώσει αυτό ήταν να δοκιμάσει σωρεία ούρων από διαβητικούς ασθενείς! Ο Γουίλις περιέγραψε τη γεύση τους ως «υπερβολικά γλυκιά, λες και τα διαπότισες με μέλι ή ζάχαρη». Παρά το αηδιαστικό του τρόπου που έγινε η μνημειώδης ανακάλυψή του, η νέα γνώση που κόμισε ξεκλείδωσε τα μυστικά της τρομακτικής πάθησης. Ο ίδιος μάλιστα παρατήρησε μια συσχέτιση της κατάθλιψης και του διαβήτη, μια παρατήρηση που πέρασε επίσης στα «ψιλά» και θα έπρεπε να ανακαλυφθεί εκ νέου κάπου τρεις αιώνες αργότερα!

Ο Ρενέ Λενέκ και το στηθοσκόπιό του

Ο Ρενέ Λενέκ, ο γάλλος γιατρός που εφηύρε το στηθοσκόπιο το 1816, θεωρείται δικαίως ο «πατέρας» της κλινικής εξέτασης. Όλα ξεκίνησαν όταν παρατήρησε κάτι πιτσιρίκια που έπαιζαν σε μια αυλή στέλνοντας το ένα στο άλλο ηχητικά σήματα μέσα από ένα μαδέρι. Ο γιατρός πήγε και είδε το παιχνίδι με τα μάτια του και παρατήρησε ότι το ηχητικό σήμα μεγεθυνόταν όταν είχες το αυτί σου κολλημένο στο ξύλο και έξυνες την άλλη πλευρά με μια πρόκα. Ο Λενέκ δεν ξέχασε το περιστατικό, αν και συνέχισε να εκτελεί την κλινική του πράξη παραδοσιακά, βάζοντας το αυτί του πάνω στο στέρνο του ασθενούς. Σε ένα περιστατικό όμως που ήθελε διακαώς να ακροαστεί την καρδιά και τους πνεύμονες του αρρώστου και δεν μπορούσε με τίποτα, θυμήθηκε το παιδικό παιχνίδι, το οποίο έβαλε σκοπό να μεταφέρει στην ιατρική επικράτεια. Τρία χρόνια δοκιμής και λάθους αργότερα, ο Λενέκ είχε στα χέρια του το πρώτο λειτουργικό στηθοσκόπιο του πλανήτη, έναν κυλινδρικό σωλήνα από ξύλο ουσιαστικά, που τόσο ανανέωσε την επιστήμη. Τώρα μπορούσε να ακούει τις λεπτές διαφοροποιήσεις στους ήχους της καρδιάς και των πνευμόνων και να βασίζει τις διαφορικές του διαγνώσεις στη βάση των λεπτών αυτών ηχητικών αποχρώσεων. Τα ευρήματά του είχαν εξάλλου την εμπειρική επιβεβαίωση που τόσο χρειαζόταν η ιατρική. Ο Λενέκ ήταν ο πρώτος που περιέγραψε διάφορα πνευμονικά νοσήματα, αλλάζοντας την ίδια την πορεία της κλινικής πράξης…

Ο Πάουλ Έρλιχ και η χημειοθεραπεία

Ο ανεπανάληπτος γερμανός γιατρός Πάουλ Έρλιχ, προσωπικός φίλος του επίσης εμβληματικού Ρόμπερτ Κοχ, επικέντρωσε εκεί στις αρχές του 20ού αιώνα το ερευνητικό του στόχαστρο στην ανοσολογία, θέλοντας να θεραπεύσει λοιμώδη νοσήματα με τη βοήθεια της μεγάλης του αγάπης, της χημείας. Η χημεία ήταν η επίσημη ερωμένη του Έρλιχ, ο οποίος θεωρούσε τα πάντα χημικές ενώσεις και στους ιστούς του ανθρώπου δεν έβλεπε τίποτε άλλο παρά βενζολικούς δακτυλίους και πλευρικές αλύσεις. Η «χημειοθεραπεία» του δεν ήταν τίποτα άλλο παρά αυτό που ο ίδιος περιέγραφε ως μέσο αγωγής με χρήση χημικών φαρμάκων. Ο Έλριχ δοκίμαζε τις πειραματικές του θεραπείες σε ζώα και όταν ένιωσε σχετικά ασφαλής, έκανε στον εαυτό του μια ένεση με μικρόβια φυματίωσης για να παρατηρήσει το αποτέλεσμα της καινοτόμας θεραπείας του. Εννοείται ότι αρρώστησε και υποχρεώθηκε να ζήσει 7 χρόνια στο κλίμα της Αιγύπτου. Παρά τις αναποδιές, ήταν ο πρώτος που έδειξε τις ευεργετικές ιδιότητες των χημικών στην καταπολέμηση των νόσων, επιβεβαιώνοντας εργαστηριακά ότι παράσιτα και μικρόβια μπορούν να εξοντωθούν με χημικά μέσα χωρίς να βλαφτεί ο οργανισμός («μείζονα αποστείρωση» ονόμασε τη μέθοδό του). Αφού απέδειξε την πρωτοποριακή έρευνά του, στράφηκε στη θεραπεία του καρκίνου και κατέληξε στα πρώτα χημικά που φαινόταν να ανακόπτουν την εξάπλωση των νεοπλασιών. Τα χημικά του δεν σκότωναν μόνο τα μικρόβια αλλά και τους κακοήθεις όγκους, βάζοντας έτσι τα θεμέλια για τις χημειοθεραπείες του σήμερα αλλά και τη γέννηση του τρίτου τρόπου μάχης με την επάρατο, καθώς στα χρόνια του ο καρκίνος αντιμετωπιζόταν είτε εγχειρητικά είτε με ακτινοβολίες. Για το κολοσσιαίο έργο του στην ανοσολογία τιμήθηκε με Νόμπελ ως ο «πατέρας» της χημειοθεραπείας…

Ο Σέρλοκ Χολμς της ιατρικής

Τον δρα Τζόζεφ Μπελ τον ξέρει η οικουμένη ως τον πολυμήχανο άνθρωπο που ενέπνευσε στο μυαλό του σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ τον ανεπανάληπτο ντετέκτιβ του Σέρλοκ Χολμς, καθώς ο Ντόιλ μαθήτευσε δίπλα του και είδε τις θρυλικές ικανότητες του γιατρού στην κλινική παρατήρηση, όπου μπορούσε λέει να συνάγει το επάγγελμα και τις πρόσφατες δραστηριότητες των ασθενών του έπειτα από λίγα μόνο λεπτά λεπτομερούς παρατήρησης! Ο δρ Μπελ ήταν αναμφίβολα μια ξεχωριστή περίπτωση ακαδημαϊκού και γιατρού που είχε παθιαστεί με τις αρετές της ιατρικής παρατήρησης στη διάγνωση. Ο ίδιος πίστευε ακράδαντα ότι λίγα λεπτά προσεκτικής ματιάς μπορούσαν να φανερώσουν πολλά για τον πελάτη του χωρίς ο τελευταίος να ανοίξει καν το στόμα του, οδηγώντας έτσι σε ακριβέστερες διαγνώσεις. Ο Μπελ έφερε πραγματική επανάσταση στην κλινική πράξη, που μέχρι τα χρόνια του βασιζόταν αποκλειστικά στα συμπτώματα που ανέφερε ο ασθενής. Ο Μπελ εκπαίδευε τους φοιτητές του στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου να κοιτούν πέρα από το προφανές και να δίνουν έμφαση στα «μικρά και ασήμαντα», όπως έλεγε χαρακτηριστικά. Οι παλάμες των ασθενών, τα τατουάζ των ναυτών και κυρίως το πρόσωπό τους ήταν ένας καμβάς για τον γιατρό που εξήγε ένα σωρό σωστά συμπεράσματα. Για να τεστάρει μάλιστα τους φοιτητές του στο αν έδιναν προσοχή και έμφαση στα μικρά και αδιόρατα, τους έκανε άπειρα χουνέρια. Συνήθως βουτούσε το δάχτυλό του σε ένα απαίσιο στη γεύση σκούρο διάλυμα και το έγλειφε μετά, παρακινώντας τους να κάνουν το ίδιο. Όταν οι σπουδαστές παραπονούνταν για τη γεύση, ο Μπελ τους έδειχνε ότι άλλο δάχτυλο είχε βουτήξει στο υγρό και άλλο είχε γλείψει, μια σημαντική παρατήρηση δηλαδή που είχαν χάσει. Θρύλος στην πανεπιστημιακή κοινότητα, κάποια στιγμή κατέφταναν ορδές οι ιδιωτικοί και αστυνομικοί ερευνητές ζητώντας τη βοήθειά του σε εξιχνιάσεις εγκλημάτων. Ακόμα και στην υπόθεση του Τζακ του Αντεροβγάλτη συμμετείχε ο γιατρός, δίνοντας έτσι τη βάση για τον Σέρλοκ Χολμς αλλά και την πρώιμη ανάπτυξη της Σήμανσης. Όπως έγραψε χαρακτηριστικά ο σερ Κόναν Ντόιλ για τον δρα Μπελ: «Ήταν ικανός να πει αν ένας άνθρωπος ήταν αλκοολικός μόνο και μόνο παρατηρώντας να δει κανένα φλασκί στην εσωτερική τσέπη του σακακιού του, κοντά στο στήθος, ή αν κάποιος άλλος ήταν τσαγκάρης, βλέποντας αν το εσωτερικό του παντελονιού του στο γόνατο ήταν φθαρμένο [εκεί ακουμπούσαν οι τσαγκάρηδες το ειδικό εργαλείο για την επεξεργασία του δέρματος]. Μπορούσε να διακρίνει ακόμη και τη διαφορά μεταξύ των κάλων στα χέρια ενός ξυλουργού από έναν χτίστη, αλλά και το διαφορετικό βάδισμα ενός στρατιώτη και ενός ναύτη»…

Οι μπαρμπέρηδες-χειρουργοί της μεσαιωνικής Ευρώπης

Στη μεσαιωνική ιστορία της Γηραιάς Ηπείρου, η χειρουργική ασκούνταν κατά κύριο λόγο από κουρείς παρά από γιατρούς, μιας και θεωρούνταν περισσότερο τεχνική δουλειά παρά επάγγελμα με τη συνήθη έννοια του όρου. Οι μπαρμπέρηδες ήξεραν εξάλλου πώς να σταματούν το αίμα (από τα δικά τους κοψίματα), πώς να βγάζουν δόντια, πώς να ακρωτηριάζουν μέλη, πώς να κάνουν κλύσματα και πώς να ξυρίζουν και να κουρεύουν ταυτοχρόνως! Το παγκόσμιο σύμβολο του μπαρμπέρικου εξάλλου, ο ερυθρός, λευκός και μπλε στύλος, συμβόλιζε τις λευκές πετσέτες και τους αιματοβαμμένους επιδέσμους. Οι μπαρμπέρηδες ήταν πραγματικά καινοτόμοι στη χειρουργική, στρέφοντας κάποια στιγμή το ενδιαφέρον της ιατρικής στο εσωτερικό του ανθρώπινου οργανισμού. Οι κουρείς ήταν αυτοί που φρόντιζαν τους τραυματισμένους μεσαιωνικούς στρατιώτες κατά τη διάρκεια της μάχης, αλλά και τους μοναχούς στα μοναστήρια, καθώς ο διπλός ρόλος του κουρέα-χειρουργού υπήρχε στα μοναστήρια ήδη από το 1000 μ.Χ. Οι ίδιοι ήταν εξάλλου ξεφτέρια στην κοφτερή λεπίδα και μπορούσαν να κάνουν τα πάντα με δαύτη, από το να ξυρίζουν τα γένια μέχρι και να ακρωτηριάζουν μέλη. Κάποια στιγμή μάλιστα τα δύο επαγγέλματα (του χειρουργού και του κουρέα) συγχωνεύτηκαν, όταν ο Ερρίκος Η’ ίδρυσε το 1540 το ενοποιημένο επαγγελματικό Σωματείο των Κουρέων-Χειρουργών. Η ιατρική ήταν περισσότερο ακαδημαϊκό θέμα, καθώς οι γιατροί απασχολούνταν σε πανεπιστήμια και αναλάμβαναν περιστατικά μόνο ως παρατηρητές ή σύμβουλοι στη διάγνωση. Τα δύο επαγγέλματα θα διαχωρίζονταν μόνο όταν η χειρουργική αποφάσισε να πάρει τον εαυτό της στα σοβαρά και να αυτονομηθεί, αναγκάζοντας τον βασιλιά Γεώργιο Β’ να ξαναχωρίσει τους δύο κλάδους το 1745, ιδρύοντας το Λονδρέζικο Κολέγιο των Χειρουργών. Μόνο τότε χρειαζόταν πανεπιστημιακό πτυχίο για να εκτελέσει κάποιος επεμβάσεις στο ανθρώπινο σώμα!