Δεν είναι λίγοι οι ζωγράφοι που πεθαίνοντας άφησαν ημιτελή τα τελευταία αριστουργήματά τους, αν και εδώ θα μιλήσουμε για κάτι ελαφρώς πιο μακάβριο.
Για καλλιτέχνες που επιδόθηκαν σε απονενοημένα διαβήματα δηλαδή αναγκάζοντας την ιστορία της τέχνης και την ψυχολογία να ξεψαχνίσει τον τελευταίο πίνακά τους αναζητώντας ενδείξεις της επικείμενης αυτοκτονίας.
Υπάρχουν έργα που λέγεται ότι κρύβουν υπαινιγμούς στις μαύρες σκέψεις που κατέτρωγαν τον ψυχικό κόσμο του καλλιτέχνη, την ίδια στιγμή που άλλα φαντάζουν ειρωνικότατα έτσι γαλήνια και ήρεμα καθώς μοιάζουν, σε πλήρη αναντιστοιχία δηλαδή με την ταραγμένη προσωπικότητα του δημιουργού…
Μαρκ Ρόθκο: «Άτιτλο (Μαύρο σε Γκρι)»
Ο ογκόλιθος του αφηρημένου εξπρεσιονισμού χρησιμοποίησε τις γεωμετρικές φόρμες με τις έντονες χρωματικές αντιθέσεις για να εκμαιεύσει το συναίσθημα του θεατή, αν και ο ίδιος σιχαινόταν τους χαρακτηρισμούς και αποζητούσε πάντα να τον βλέπουν ως σοβαρό ζωγράφο παρά ως απλά καλό κολορίστα. Ο Ρόθκο επέμενε ότι ενδιαφέρεται μόνο για την απεικόνιση του συναισθήματος και όχι για «τη σχέση χρώματος ή φόρμας ή οτιδήποτε άλλου».
Κι έτσι προς τα τέλη της ζωής του εγκατέλειψε σταδιακά τα εκτυφλωτικά χρώματα που τον είχαν κάνει γνωστό για χάρη της ασπρόμαυρης μουντάδας, επιδιώκοντας να αλλάξει τον τρόπο που τον έβλεπε το φιλότεχνο κοινό. Η τελευταία σειρά έργων του, οι περιβόητοι «Μαύροι Πίνακες», αποτελούνται από σπουδές μαύρων και γκρι γεωμετρικών μοτίβων και, σύμφωνα με τον ίδιο, ήταν μια απόπειρα εξερεύνησης του θανάτου.
Το «Άτιτλο (Μαύρο σε Γκρι)» είναι η στερνή του δημιουργία, έχοντας μόλις χωρίσει από τη σύζυγό του και υποφέροντας πια από σοβαρής μορφής κατάθλιψη. Ο Ρόθκο αυτοκτόνησε στο νεοϋορκέζικο ατελιέ του το 1970 κόβοντας τις φλέβες του…
Ζαν-Μισέλ Μπασκιά: «Καβαλώντας τον θάνατο»
Ο αφροαμερικανός σουπερστάρ της πρωτοπορίας ξεκίνησε την εκρηκτική καριέρα του ως γκραφιτάς στο Μανχάταν πριν μετατραπεί σε ελάχιστο χρόνο σε τρομερό παιδί της αμερικανικής τέχνης. Το φιλαράκι του «πατριάρχη» της ποπ αρτ Άντι Γουόρχολ εκτοξεύτηκε στα ουράνια της παγκόσμιας καλλιτεχνικής κοινότητας, αν και ο ίδιος πάλευε πάντα με τον εθισμό από την ηρωίνη και την κατάθλιψη.
Έφυγε από τον κόσμο σε ηλικία μόλις 27 ετών από (αυτοκτονικά) υπερβολική δόση ηρωίνης. Ο τελευταίος, όπως θρυλείται, ολοκληρωμένος πίνακάς του, μιας και ο Μπασκιά ήταν παραγωγικότατος και κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος, ήταν το «Καβαλώντας τον θάνατο», ο οποίος φιλοτεχνήθηκε λίγο καιρό πριν από την αυτοκτονία του το 1988. Με σαφείς αναφορές στο αϊτινό βουντού, το έργο με τον άνθρωπο που καβαλά τον σκελετό πυροδότησε τόνους μελανιού για το κατά πόσο προφητικό ήταν ή δεν ήταν…
Αρσίλ Γκόργκι: «Αγωνία»
Ο αρμένιος καλλιτέχνης που έδρασε στις ΗΠΑ έγινε μεγάλο όνομα του αφαιρετικού εξπρεσιονισμού χρησιμοποιώντας απλές φόρμες και πλούσιο χρώμα για να αρθρώσει το όραμά του. Ο αυτοεξόριστος αρμένιος καλλιτέχνης που έζησε στα μικράτα του τη γενοκτονία του λαού του βρήκε καταφύγιο στο χωνευτήρι των ΗΠΑ, αν και τα τελευταία χρόνια της ζωής του μαστίστηκε και πάλι από μια σειρά τραγικών γεγονότων.
Το ατελιέ του κάηκε το 1946 κάνοντας στάχτη πολλά γνωστά έργα του, ενώ λίγες εβδομάδες αργότερα διαγνώστηκε με καρκίνο. Σαν να μην έφτανε αυτό, την ίδια εποχή μαθαίνει για τις απιστίες της συζύγου του με καλό συνάδελφό του, η οποία τον χωρίζει μάλιστα παίρνοντας μακριά τις δυο του κόρες.
Ο Αρσίλ Γκόρκι κρεμάστηκε το 1948 έχοντας προειδοποιήσει σχεδόν τους πάντες για την επικείμενη αυτοχειρία του. Η «Αγωνία» του 1947 θεωρείται ο τελευταίος ολοκληρωμένος πίνακάς του, φιλοξενώνοντας αρκετά νέα και ξένα μέχρι τότε στοιχεία στη δουλειά του. Το εκτυφλωτικό κόκκινο χρώμα, για παράδειγμα, που χρησιμοποιεί εδώ ο Γκόργκι ήταν σπανιότατο στην τεχνοτροπία του και πολλοί ιστορικοί της τέχνης πιστεύουν ότι λειτουργεί ως υπόμνηση στην πυρκαγιά που κατέστρεψε μεγάλο τμήμα του έργου του. Το 1948 ο Γκόργκι είχε ένα σοβαρό τροχαίο ατύχημα, από το οποίο παρέλυσε το «καλό» ζωγραφικό του χέρι. Ανήμπορος πια να δουλέψει, ο παραγωγικότατος καλλιτέχνης έκοψε το νήμα της ζωής του μέσα στο ατελιέ του έναν μήνα αργότερα…
Νικολά ντε Σταλ: «Το Κονσέρτο»
Ο ρώσος εμιγκρές στη Γαλλία με την ιδιαίτερη καλλιτεχνική ευαισθησία και την ισόβια διάθεση για αυτοκριτική και αμφισβήτηση ήταν ένας από τους πλέον παραγωγικούς δημιουργούς στην ιστορία της τέχνης, αποδίδοντας χιλιάδες κυριολεκτικά έργα και χαρακτικά σε μια σχετικά σύντομη καριέρα. Στους πέντε τελευταίους μήνες της ζωής του και μόνο, ο ντε Σταλ φιλοτέχνησε 147 πίνακες.
Στις 16 Μαρτίου 1955, ο 41χρονος Σταλ πηδάει στο κενό από το μπαλκόνι του ατελιέ του στη γαλλική Αντίμπ, σε μια στιγμή μεγάλης έντασης και αγωνίας ενόψει της επικείμενης ατομικής έκθεσης, αλλά και μιας παραζάλης, όπως λένε, μπροστά στην ιλιγγιώδη κόκκινη επιφάνεια του τελευταίου και μοιραία ανολοκλήρωτου έργου του με τίτλο «Το Κονσέρτο».
Ο θηριώδης σε διαστάσεις πίνακας, το πιο φιλόδοξο έργο του στο μεταίχμιο αφαίρεσης και αναπαράστασης, γεννήθηκε μόλις το προηγούμενο βράδυ, όταν ο Σταλ είχε πάει να ακούσει ένα κονσέρτο. Με την έμπνευσή του αναγεννημένη, επέστρεψε στο ατελιέ του και δούλευε το έργο καθ’ όλη την υπόλοιπη μέρα, μέχρι να πέσει το φως του ήλιου και να μην μπορεί πια να συνεχίσει. Τότε έκαψε όλα τα προσχέδια με μολύβι και βούτηξε στο κενό. Πριν πηδήξει, πρόλαβε να γράψει σε μια κόλλα χαρτί: «δεν έχω τη δύναμη να ολοκληρώσω τους πίνακές μου»…
Βίνσεντ βαν Γκογκ: «Ο Κήπος του Daubigny»
Ο σκοτεινός και σημαδιακός κατά πολλούς πίνακας «Σταροχώραφο με Κοράκια» θεωρείται λανθασμένα ως το τελευταίο έργο του μεγάλου μεταϊμπρεσιονιστή ζωγράφου, καθώς σύμφωνα με την εκτεταμένη επιστολογραφία του βαν Γκογκ, η δημιουργία αυτή ολοκληρώθηκε δύο περίπου βδομάδες πριν από τον θάνατό του τον Ιούλιο του 1890. Κι έτσι αναγκαστικά ο τελευταίος πίνακάς του είναι «Ο Κήπος του Daubigny», ένα από τα τρία έργα που απεικονίζει τους πλούσιους κήπους του Charles-Francois Daubigny, ενός ζωγράφου που λάτρευε ο ολλανδός μετρ.
Το ειδυλλιακό σκηνικό του έργου έρχεται βέβαια σε τραγική αντίθεση με τον σκοτεινό ψυχισμό του βαν Γκογκ, αποκρύπτοντας εντελώς τη βασανιστική νοητική κατάσταση του καλλιτέχνη κατά τις τελευταίες στιγμές της ζωής του. Το πρωινό της 29ης Ιουλίου 1890, ο βαν Γκογκ βγήκε έξω για να ζωγραφίσει, όπως και κάθε άλλη μέρα δηλαδή, μόνο που αυτή τη φορά κουβαλούσε πάνω του ένα γεμάτο πιστόλι. Με το οποίο αυτοπυροβολήθηκε στο στήθος, αν και η σφαίρα δεν τον σκότωσε επιτόπου: ο βαν Γκογκ πέθανε δύο μέρες αργότερα, σε ηλικία 37 ετών, παρουσία του λατρεμένου του αδερφού.
Μετά τον θάνατο του αποτυχημένου καλλιτεχνικά γιου της, η μητέρα του ξεφορτώθηκε τραγικά ένα μεγάλο τμήμα του έργου του…
