Ο νέος πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου μιλά στο Newsbeast, για πρώτη φορά μετά την ανάληψη των καθηκόντων του

Στις 14 Μαρτίου 2025, ο διακεκριμένος κοσμολόγος δρ Σπύρος Βασιλάκος εξελέγη ως ο 31ος διευθυντής και πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ), διαδεχόμενος τον καθηγητή Παρατηρησιακής Αστρονομίας δρα Μανώλη Πλειώνη.

Η εκλογή του πραγματοποιήθηκε έπειτα από ψηφοφορία επταμελούς ειδικής επιτροπής εκλεκτόρων, στην οποία συμμετείχαν Έλληνες και ξένοι επιστήμονες, οι οποίοι υπηρετούν σε κορυφαία πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού (Cambridge, Harvard, Πανεπιστήμιο Καλιφόρνιας, CNRS/Paris κτλ). Η ομόφωνη εκλογή του δρος Βασιλάκου επισφραγίζει τη σημαντική ακαδημαϊκή και ερευνητική του πορεία, ενώ η διεθνής αναγνώριση του επιστημονικού του έργου δίνει επιπλέον κύρος στη νέα διοίκηση του ιστορικότερου ερευνητικού κέντρου της Ελλάδας.

Ακαδημαϊκή και ερευνητική διαδρομή

Ο δρ Βασιλάκος έχει στο ενεργητικό του μια σπουδαία ερευνητική πορεία, έχοντας υπηρετήσει ως διευθυντής του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης (ΙΑΑΔΕΤ) και ως αντιπρόεδρος του ΕΑΑ. Παράλληλα, έχει διατελέσει διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Ερευνών Αστρονομίας και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών της Ακαδημίας Αθηνών και έχει εργαστεί ως προσκεκλημένος καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Επίσης, είναι πρόεδρος της Εθνικής Αστρονομικής Επιτροπής, η οποία είναι συμβουλευτικό όργανο της πολιτείας για θέματα Αστρονομίας και Αστροφυσικής, εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στη Διεθνή Αστρονομική Ένωση και Επιστημονικός Υπεύθυνος σε πολλά εμβληματικά έργα που χρηματοδοτούνται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος.

Ξεκίνησε την ακαδημαϊκή του διαδρομή με σπουδές στα Μαθηματικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, συνεχίζοντας με μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στην Αστρονομία και διδακτορικό στην Αστροφυσική Κοσμολογία από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η διδακτορική του διατριβή βραβεύτηκε ως η καλύτερη του έτους 2000 από την Ελληνική Αστρονομική Εταιρεία. Μετεκπαιδεύτηκε στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Cambridge UK (Απρίλιος 1998) με οικονομική ενίσχυση από το Βρετανικό Συμβούλιο. Στη συνέχεια, υπήρξε υπότροφος του Ηνωμένου Βασιλείου με τη διεθνούς φήμης υποτροφία της Θεωρητικής Φυσικής και Αστρονομίας (PPARC), καθώς και του ολλανδικού κράτους με τη διεθνούς φήμης υποτροφία της Θεωρητικής Αστροφυσικής NOVA. Εργάστηκε ερευνητικά για πολλά χρόνια σε κορυφαία πανεπιστήμια της Ευρώπης, όπως το Imperial College London, το Groningen στην Ολλανδία και στη Βαρκελώνη. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 200 ερευνητικές εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά με κριτές διεθνούς κύρους και έχει επιβλέψει πολλές διδακτορικές και μεταπτυχιακές διατριβές.

Στο 2% των πιο επιδραστικών επιστημόνων παγκοσμίως

Ο δρ Βασιλάκος συμπεριλαμβάνεται στο 2% των πιο επιδραστικών επιστημόνων παγκοσμίως, σύμφωνα με την ετήσια αξιολόγηση του Πανεπιστημίου του Stanford. Την τελευταία δεκαετία έχει λάβει 5 τιμητικές διακρίσεις στον περίφημο Διεθνή Διαγωνισμό Βαρύτητας, που διεξάγεται κάθε χρόνο από το Ίδρυμα Βαρυτικών Ερευνών των ΗΠΑ. Μάλιστα, η τελευταία διάκριση ήρθε το 2024, όπου σε συνεργασία με τον ακαδημαϊκό κ. Δημήτρη Νανόπουλο και την ομάδα τους επιχείρησαν να δώσουν απάντηση σε ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της σύγχρονης Φυσικής που απασχολεί την κοινότητα εδώ και 50 χρόνια: το αν οι θεωρίες υπερβαρύτητας που δρουν σε ασύλληπτα μικροσκοπικά επίπεδα και υψηλές ενέργειες, εκεί όπου οι κβαντικοί νόμοι κυριαρχούν, μπορούν να αφήσουν πειραματικά και παρατηρησιακά ίχνη που να τις επιβεβαιώνουν ή να τις διαψεύδουν.

Συνεισφορά στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

Κατά τη θητεία του στο ΕΑΑ ως διευθυντής ΙΑΑΔΕΤ, ο δρ Βασιλάκος συνέβαλε καθοριστικά στην ενίσχυση της διεθνούς παρουσίας του Ινστιτούτου και κατ’ επέκταση του ΕΑΑ, εξασφαλίζοντας τη συμμετοχή του σε εμβληματικές συνεργασίες με κορυφαίους οργανισμούς, όπως η NASA και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA European Space Agency). Σε αυτό το πλαίσιο και έπειτα από διαπραγματεύσεις που διεξήγαγε ο κ. Βασιλάκος, τον Σεπτέμβριο του 2023, το ΕΑΑ υπέγραψε μνημόνιο στρατηγικής συνεργασίας με την ESA. Υπό την καθοδήγησή του, μεταξύ άλλων επιτευγμάτων, τα τηλεσκόπια «Αρίσταρχος» (το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο των Βαλκανίων στο Αστεροσκοπείο Χελμού) και Κρυονερίου (Κόρινθο) επιλέχθηκαν προκειμένου να συμμετάσχουν στην αποστολή «Psyche» (Ψυχή) της NASA.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι τα δύο τηλεσκόπια του ΕΑΑ αποτελούν τα μοναδικά ευρωπαϊκά τηλεσκόπια που έχουν ως αποστολή την επίτευξη -για πρώτη φορά- επικοινωνίας μέσω της νέας τεχνολογίας οπτικών laser σε τεράστιες αποστάσεις, ήτοι περί των 300.000.000 χιλιομέτρων, τα οποία ισοδυναμούν με δύο φορές την απόσταση Ηλίου – Γης. Σε περίπτωση επιτυχίας αυτού του δύσκολου από κάθε άποψη εγχειρήματος, τον Ιούλιο του 2025, θα έχει πραγματοποιηθεί ένα ιστορικό επίτευγμα, ήτοι η βαθύτερη ευρυζωνική ζεύξη στο βαθύ διάστημα. Αυτή η εθνική επιτυχία (η επιλογή του ΕΑΑ ως του μοναδικού εταίρου της NASA από την Ευρώπη) έρχεται ως επιστέγασμα της επιτυχούς αξιολόγησης του τηλεσκοπίου «Αρίσταρχος», τον Ιούλιο του 2021, από κλιμάκιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος για τη χρήση του ως του πρώτου ευρωπαϊκού σταθμού επικοινωνίας μέσω laser, αυξάνοντας από 10 μέχρι και 100 φορές την ταχύτητα μεταφοράς πληροφορίας σε σχέση με την υπάρχουσα τεχνολογία, με τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους, στο πλαίσιο του προγράμματος ARTES/Scylight (SeCure and Laser communication Technology) της ESA.

Παράλληλα, ο κ. Βασιλάκος εργάστηκε ώστε στη 01/09/2023 να υπογραφεί μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και της Hellas Sat με αντικείμενο τη συνεργασία του Ινστιτούτου ΙΑΑΔΕΤ με τον ανάδοχο του Ελληνικού Δημοσίου και εθνικό δορυφορικό πάροχο στον τομέα των οπτικών και κβαντικών επικοινωνιών. Αυτή η συνεργασία απέκτησε εξαιρετική δυναμική και δημιούργησε τις συνθήκες για την πρόσφατη ελληνογαλλική σύμπραξη μεταξύ HellasSat/EAA και Thales Alenia Space/CNES (Γαλλικής Διαστημικής Υπηρεσίας) υπό την ευρύτερη συνεργασία της ESA.

Η εν λόγω σύμπραξη αναμένεται να επηρεάσει σημαντικά τις εξελίξεις στον τομέα των νέων ευρυζωνικών επικοινωνιών σε διεθνές επίπεδο, καθιστώντας τις δύο χώρες ηγέτιδες δυνάμεις στη συγκεκριμένη τεχνολογική περιοχή.

Παράλληλα, ο εκλεγμένος πρόεδρος του ΕΑΑ πρωτοστάτησε σε πρωτοβουλίες για την πλανητική ασφάλεια, εντάσσοντας τις υποδομές του Αστεροσκοπείου Κρυονερίου σε διεθνή προγράμματα παρακολούθησης δυνητικά επικίνδυνων ουράνιων σωμάτων (EU – Space Surveillance and Tracking). Σε αυτό το πλαίσιο, αξιολογώντας τα νέα δεδομένα, ο κ. Βασιλάκος, σε στενή συνεργασία με τον απερχόμενο πρόεδρο του ΕΑΑ κ. Πλειώνη, έθεσαν ως γενικό στρατηγικό πλάνο τη μετατροπή του Αστεροσκοπείου Κρυονερίου στον μεγαλύτερο Διαστημικό Κόμβο (Space Hub) στη Νοτιοανατολική Ευρώπη εξασφαλίζοντας, ταυτόχρονα, την απαραίτητη χρηματοδότηση (~15 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και την Περιφέρεια Πελοποννήσου).

Όραμα και προοπτικές

Με αφορμή την εκλογή του, ο νέος πρόεδρος του ΕΑΑ δήλωσε αποκλειστικά στο Newsbeast: «Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) λειτουργεί αδιάλειπτα εδώ και 183 χρόνια συνεισφέροντας αποφασιστικά στην ερευνητική και εκπαιδευτική ανάπτυξη του νέου ελληνικού κράτους. Υπό αυτό το πρίσμα, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους συναδέλφους της Ειδικής Επιτροπής Κρίσης (ΕΕΚ) για την εμπιστοσύνη να μου αναθέσουν -και μάλιστα ομόφωνα- τη διοίκηση του ΕΑΑ για την περίοδο 2025-2029.

Αναλογιζόμενος το μέγεθος της τιμής αλλά και της ιστορικής ευθύνης που αναλαμβάνω, θα ήθελα να διαβεβαιώσω το προσωπικό του ΕΑΑ αλλά και όλους τους Έλληνες ότι θα δώσω τον καλύτερό μου εαυτό ώστε να συνεχίσει το Κέντρο την ανοδική του πορεία, με στόχο στο τέλος της θητείας μου το ΕΑΑ να μετατραπεί σε Ευρωπαϊκό Κέντρο Αριστείας και πυλώνας ανάπτυξης για τη χώρα. Σε αυτή την πορεία θα βασιστώ στο Δ.Σ. του ΕΑΑ, στους εξαιρετικούς επιστήμονες που διαθέτουμε, στις εθνικές υποδομές που λειτουργούμε και στη διεπιστημονικότητα. Αξίζει να αναφέρουμε ότι τα 3 Ινστιτούτα του ΕΑΑ (Γεωδυναμικό Ινστιτούτο, Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης και ΙΑΑΔΕΤ) θεραπεύουν ένα ευρύ φάσμα ερευνητικών θεματολογιών που ξεκινά από το εσωτερικό της Γης, τη Σεισμολογία, τη Μετεωρολογία, την κλιματική αλλαγή και φτάνει μέχρι την Ηλιακή/Διαστημική Φυσική, την Αστροφυσική και την Κοσμολογία.

Παράλληλα, θέλουμε να ενισχύσουμε περαιτέρω το ερευνητικό προφίλ του ΕΑΑ, να επεκτείνουμε τις διεθνείς μας συνεργασίες δίνοντας περισσότερες ευκαιρίες ανέλιξης σε νέους ερευνητές αλλά και να φέρουμε την επιστήμη πιο κοντά στους πολίτες, ενισχύοντας τόσο την εκλαΐκευση της γνώσης όσο και την κοινωνική μας προσφορά. Το διάστημα με την ευρύτερη έννοια του όρου παραμένει ένα ανεξερεύνητο πεδίο γεμάτο προκλήσεις και η Ελλάδα μπορεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην κατανόησή του, μέσα από τη συνεργασία, την καινοτομία και τη διαρκή αναζήτηση της γνώσης».

Η νέα διοίκηση, υπό την προεδρία του δρος Βασιλάκου, σηματοδοτεί μια εποχή συνέχειας και ανανέωσης, που έχει ως στόχο το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών να συνεχίσει να αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ερευνητικά κέντρα της Ευρώπης, συνδέοντας την Ελλάδα με τις πλέον προηγμένες έρευνες παγκοσμίως στις θεματολογίες που θεραπεύει το πρώτο ερευνητικό κέντρο της νεότερης Ελλάδας και των Βαλκανίων.