Η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο της εργασίας αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο το οποίο υφίσταται εδώ και αρκετές δεκαετίες και απαντάται και στα δύο φύλα. Οι καταγγελίες που έρχονται στο φως της δημοσιότητας, μέσω των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, αποδεικνύουν τη σοβαρότητα, το μέγεθος αλλά και την ανάγκη για ουσιαστική προστασία των πολιτών απέναντι στην σεξουαλική παρενόχληση και την κακοποίηση στην εργασία.

Γράφει η Μαρία Κοτσίδη*

Η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί μια μορφή έμφυλης βίας και ο ορισμός της σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία είναι ο εξής: «σεξουαλική παρενόχληση είναι οποιαδήποτε ανεπιθύμητη λεκτική, μη λεκτική ή σωματική συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα που αποσκοπεί ή έχει ως αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος» (άρθρο 2 περ. δ του ν. 3896/2010).

Σύμφωνα με έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε Ευρωπαϊκό επίπεδο το 40-50% των εργαζόμενων γυναικών και το 10% των εργαζόμενων αντρών έχουν υποστεί τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο της εργασίας. Ο θύτης μπορεί να είναι συνάδελφος, προϊστάμενος, διευθυντής ή εργοδότης, που ως σκοπό έχει την επιβολή και την επίδειξη της ισχύος και της εξουσίας του απέναντι στο θύμα μέσω ανεπιθύμητης σωματικής επαφής, όπως είναι το άγγιγμα, τα χάδια, τα φιλιά, μέσω υπονοούμενων και σχολίων με σεξουαλικό περιεχόμενο, αδιάκριτες ερωτήσεις για την προσωπική ζωή του ατόμου, ερωτικές προτάσεις, επιμονή για ραντεβού, επίδειξη άσεμνου σεξουαλικού περιεχομένου ακόμα και μέσω τηλεφώνου ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email). Έτσι λοιπόν, η σεξουαλική παρενόχληση αυτομάτως παραβιάζει και προσβάλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την αρχή περί ίσης μεταχείρισης στον χώρο της εργασίας.

Διαφορές φλερτ και σεξουαλικής παρενόχλησης

Είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ του φλερτ και της σεξουαλικής παρενόχλησης. Το πρώτο θέτει ως βάση την ισότητα και αποσκοπεί στην εκδήλωση ενδιαφέροντος προς το άλλο άτομο, κάνοντάς το να νιώθει επιθυμητό, δημιουργώντας θετικά συναισθήματα που σέβονται τα προσωπικά όρια του αποδέκτη και σε περίπτωση μη ανταπόκρισης το άτομο σταματάει το φλερτ. Αντίθετα, η σεξουαλική παρενόχληση γίνεται παρά τη θέληση του ατόμου, δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα και παραβιάζει τα προσωπικά όρια με σκοπό την έκφραση και την επιβολή εξουσίας. Σε αρκετές περιπτώσεις ο θύτης ύστερα από την απόρριψη της παρενοχλητικής συμπεριφοράς από την πλευρά του θύματος δεν σταματάει και συνεχίζει να εκφράζει την ίδια συμπεριφορά με πιο έντονο τρόπο.

Συνέπειες της σεξουαλικής παρενόχλησης

Η σεξουαλική παρενόχληση έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία, στην εργασιακή επίδοση και στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον. Κυρίαρχο συναίσθημα είναι ο φόβος, καθώς το θύμα έχει την πεποίθηση ότι δε θα ακουστεί, θα γελοιοποιηθεί, θα στιγματιστεί και ότι δεν θα το πιστέψει ο περίγυρος του. Επίσης πολύ συχνά το θύμα φοβάται μια πιθανή εκδικητική συμπεριφορά που θα έχει σοβαρό αντίκτυπο στη ζωή του. Στην συντήρηση και αύξηση αυτού του συναισθήματος συντελεί η απουσία μαρτύρων, καθώς η προσέγγιση του θύματος γίνεται σε στιγμές που δεν υπάρχουν άλλοι εργαζόμενοι στον χώρο.

Επιπλέον, προστίθεται και ο φόβος της απόλυσης καθώς η παρενόχληση γίνεται συνήθως από άτομα που βρίσκονται σε υψηλότερη ιεραρχική θέση και είναι ένας από τους βασικούς λόγους που το θύμα δεν προβαίνει σε καταγγελία και δεν αναφέρει το γεγονός. Ένα ακόμα συναίσθημα είναι το άγχος για το πώς θα αντιμετωπίσει το θύμα μια εκ νέου παρενόχληση από τον θύτη στη περίπτωση που ο δεύτερος προσπαθήσει να απομονώσει ξανά το θύμα στο χώρο εργασίας.

Από τα παραπάνω φαίνεται ότι ο φόβος και το στρες που βιώνει το άτομο αναπόφευκτα επηρεάζει το άτομο τόσο συναισθηματικά όσο και σε επίπεδο συμπεριφοράς, καθώς βιώνει αρνητικά συναισθήματα όπως η ανασφάλεια, οι ενοχές και κλονίζεται η εμπιστοσύνη του προς τους ανθρώπους. Επιπλέον, παρουσιάζει νευρικότητα, ευερεθιστότητα, αϋπνία, έλλειψη συγκέντρωσης και μειωμένη απόδοση στην εργασία. Το άτομο συχνά κλείνεται στον εαυτό του, με αποτέλεσμα να εντείνεται το αίσθημα της αβοηθησίας.

Τρόποι αντιμετώπισης της σεξουαλικής παρενόχλησης

Υπάρχουν τρόποι που μπορεί το θύμα να προστατευθεί και να αποτρέψει οποιαδήποτε μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης.

  • Αρχικά, είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι δεν είστε υπεύθυνοι για την παρενόχληση που γίνεται προς το πρόσωπό σας. Ο μόνος υπαίτιος είναι ο ίδιος ο θύτης.
  • Όταν αντιληφθείτε τα πρώτα σημάδια κάποιου είδους σεξουαλικής παρενόχλησης, θέστε από νωρίς τα προσωπικά σας όρια και εκφράστε το με σαφή, ευθύ και αποφασιστικό τρόπο.
  • Ανοιχτείτε και μιλήστε στο φιλικό και οικογενειακό σας περιβάλλον, αλλά και σε άτομα του εργασιακού σας χώρου που εμπιστεύεστε και μπορούν να σας βοηθήσουν.
  • Κρατήστε ημερολόγιο για το πότε και με ποιον τρόπο γίνεται η παρενόχληση. Επίσης είναι σημαντικό να κρατήσετε οποιοδήποτε αποδεικτικό στοιχείο έχετε στα χέρια σας.
  • Μπορείτε να καλέσετε την γραμμή υποστήριξης 15900 και να απευθυνθείτε στα συμβουλευτικά κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των φύλων όπου θα σας παρέχουν συμβουλευτική υποστήριξη και θα σας καθοδηγήσουν.
  • Μπορείτε να προβείτε σε καταγγελία στο Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας, στον Συνήγορο του Πολίτη ή να ζητήσετε νομικές συμβουλές από έναν δικηγόρο.
  • Αν νιώθετε ότι χρειάζεστε ψυχολογική υποστήριξη, είναι πολύ βοηθητικό να απευθυνθείτε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας (ψυχολόγο, ψυχίατρο), προκειμένου να διαχειριστείτε αποτελεσματικά τις συναισθηματικές δυσκολίες που ίσως να βιώνετε.
  • Να θυμάστε ότι δεν είστε μόνοι σας. Υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να σας βοηθήσουν, αρκεί να μιλήσετε. Μην αφήσετε τον φόβο και τον θυμό να σας αποδυναμώσει και να θυμάστε ότι κάθε άνθρωπος έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να προστατέψει τον εαυτό του και να μην γίνεται αποδέκτης οποιασδήποτε μορφής βίας.

* Μαρία Κοτσίδη, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, Απόφοιτη του τμήματος Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, με ειδίκευση στη Γνωσιακή – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (CBT) και στη Ψυχολογία της Εργασίας.