Η παγκόσμια επιτυχία που παραλίγο να μην κυκλοφορήσει ποτέ

Είναι πιθανώς το πιο αναγνωρίσιμο τραγούδι ενός πολυαγαπημένου διάσημου συγκροτήματος. Οι λάτρεις των U2– και όχι μόνο αυτοί- μπορούν να καταλάβουν ήδη από τις πρώτες νότες το «With or without you», κι ας ήταν κάποιοι ακόμα και αγέννητοι το 1987, που κυκλοφόρησε στον εμβληματικό δίσκο «The Joshua Tree». Κι ας έχουν περάσει πάνω από τρεις δεκαετίες από τότε που πρωτοακούστηκε ο ατμοσφαιρικός ήχος του the Edge για να αφήσει ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στο μουσικό σκηνικό.

Ήταν 16 Μαρτίου του 1987 και το εν λόγω ήταν το πιο επιτυχημένο single της εποχής. Έγινε το πρώτο Νο1 του συγκροτήματος τόσο στις ΗΠΑ όσο και στον Καναδά, παραμένοντας για τρεις εβδομάδες στην κορυφή του Billboard Hot 100 και για μία εβδομάδα στο RPM, το chart των singles. Όταν έπεσε στη δεύτερη θέση, έμεινε εκεί για ακόμα τρεις εβδομάδες.

Το τραγούδι «γεννήθηκε» από ένα demo, που είχε ηχογραφηθεί στα τέλη του 1985. Πάνω στο υλικό αυτό η μπάντα εξακολουθούσε να εργάζεται, σε όλη τη διάρκεια των προετοιμασιών για το «The Joshua Tree». Παρότι παραπέμπει χωρίς αμφιβολία σε ερωτικό περιεχόμενο, οι στίχοι προέκυψαν από τα αντικρουόμενα συναισθήματα του Bono για τη «διπλή» ζωή που ζούσε, τη «μουσική» και την ιδιωτική.

Φτάνοντας στο 5ο άλμπουμ τους, και μετρώντας ήδη δέκα «γεμάτα» χρόνια ζωής, οι U2 γνώρισαν με το «The Joshua Tree» διεθνή φήμη και ο δίσκος αυτός έγινε η μεγαλύτερη επιτυχία τους. Από το άλμπουμ ξεχώρισαν τα δύο single, το «I still haven’t found what I’m looking for» και το With or without you».

Αυτό το τελευταίο οι κριτικοί το αποθέωσαν από την πρώτη στιγμή της κυκλοφορίας του. Το συγκρότημα το παίζει συχνά στις περιοδείες του ενώ έχει συμπεριληφθεί σε πολλά compilation albums. Το 2010 το περιοδικό Rolling Stone το κατέταξε στην 132η θέση της λίστας με τα «500 σημαντικότερα τραγούδια όλων των εποχών».

Αν και, αναμφίβολα η μεγαλύτερη «επιβράβευση» είναι το ότι εξακολουθεί να ακούγεται και να συγκινεί, τριάντα χρόνια μετά τη «γέννησή» του.

Κι όμως, το κομμάτι αυτό παραλίγο να μην το ακούσουμε ποτέ.

Οι αναζητήσεις του 1985 και η κιθάρα Infinite

Βρισκόμαστε στο μακρινό 1985. Ο Bono έχει επιστρέψει από την Αιθιοπία όπου έζησε, όπως περιγράφει, μία περιπέτεια ζωής με τη σύζυγό του Ali, και φεύγει για Νέα Υόρκη. Το υλικό για το The Joshua Tree αρχίζει να γεννιέται. Είναι, όπως λέει ο ίδιος, «τα συναισθηματικά σπέρματα μιας κατά κάποιο τρόπο λυρικής προσέγγισης, μεγάλες ιδέες και μεγάλα ερωτήματα».

Ο Edge ζει στιγμές ευτυχίας με τη γέννηση της κόρης του ενώ η μπάντα έχει ήδη αρχίσει να δουλεύει τα πρώτα στάδια του καινούριου της δίσκου. Προς επεξεργασία ήταν μερικές ιδέες που είχαν γεννηθεί κατά τη διάρκεια δημιουργίας του προηγούμενου δίσκου τους και της ομώνυμης περιοδείας «The unforgettable fire».

Μέσα σε αυτές ήταν και μία πολύ ακατέργαστη εκδοχή του «With or without you». «Ήταν μία δύσκολη περίοδος, όπως συνήθως συμβαίνει στην αρχή, και αισθανόμασταν ότι δεν πηγαίναμε πουθενά με τη μουσική μας» περιγράφει ο The Edge στο βιβλίο «U2 by U2». «Ο Bono τουλάχιστον είχε μία ισχυρή αίσθηση για το χρώμα και το ύφος των στίχων. Ήθελε να περάσει στην Αμερική».

Έτσι το συγκρότημα φτάνει στο στούντιο STS με το «With or without you» να είναι απλώς ένα μοτίβο συγχορδιών. Δεν είχε ούτε μελωδίες ούτε κιθαριστικά μέρη. «Δοκιμάσαμε όλα τα είδη των συνδυασμών αλλά ποτέ δεν φάνηκε να πλησιάζει τον ήχο ενός πραγματικού δίσκου. (…) Ακόμα ακουγόταν απαίσια» συνεχίζει ο Edge.

Έχει προηγηθεί η ενασχόλησή του με τη μουσική της μικρής αγγλικής ταινίας «Captive». Ο Edge ζητά από τον Καναδό Michael Brook να συνεργαστούν και περνούν δύο εβδομάδες μαζί ηχογραφώντας και μιξάροντας μουσική. Ανακαλύπτει καινούρια πράγματα, όπως την εφεύρεση του Brook, την κιθάρα Infinite, που θα γινόταν βασικό στοιχείο του επόμενου δίσκου των U2. Ο Brook είχε ουσιαστικά εφεύρει έναν τρόπο, μέσω ειδικού ηλεκτρονικού κυκλώματος, να διατηρήσει κανείς τον ήχο μιας νότας που παράγεται από μία κιθάρα για όσο χρόνο θέλει. Εκτός από τη δική του κιθάρα κατασκεύασε άλλες δύο, τη μία για τον Edge. Αυτή χρησιμοποιήθηκε υποδειγματικά στο «With or without you».

Η περιοδεία της Διεθνούς Αμνηστίας

Την εποχή που το συγκρότημα προσπαθεί να βρει τον βηματισμό του για το άλμπουμ αυτό, εγκρίνει και απορρίπτει υλικό και νιώθει κάπως αμήχανο και στάσιμο- με κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις, στις οποίες πάντως δεν συγκαταλέγεται το συγκεκριμένο κομμάτι- φτάνει η πληροφορία για την περιοδεία της Διεθνούς Αμνηστίας, στην οποία οι U2 είχαν δεσμευτεί πως θα συμμετάσχουν.

«Δεν μπορούσε να υπάρξει χειρότερη χρονική στιγμή. Ετοιμαζόμασταν να μπούμε στο στούντιο και ανησυχούσα ότι η συγκέντρωσή μας θα χανόταν» θυμάται ο Edge.

Όταν όμως γύρισαν στο Δουβλίνο, οι ηχογραφήσεις για τον δίσκο είχαν επιπλέον ένταση και δύναμη. «Νομίζω ότι η περιοδεία, αντί να αφαιρέσει από τον δίσκο, μάλλον μας βοήθησε κυρίως στο να κατανοήσουμε τι ακριβώς θέλαμε να πούμε και τι μετρούσε για μας» συνεχίζει.

Σε μία από τις πρώτες συζητήσεις του συγκροτήματος με τον Brian Eno, αναπτύσσεται η ιδέα να κάνουν έναν «κινηματογραφικό δίσκο», στον οποίο κάθε τραγούδι θα θύμιζε κάποια τοποθεσία. «Είχαμε κάποιες αμυδρές ιδέες για τη γενική αίσθηση και το ύφος της μουσικής, κάποιες σκόρπιες εισαγωγές και την αποφασιστικότητα να φτάσουμε σε έναν μοναδικό τόπο, κανένα όμως ολοκληρωμένο τραγούδι» λέει ο Edge.

Τον Ιούλιο ένα τραγικό δυστύχημα συγκλονίζει τους U2. Σε τροχαίο με μηχανή σκοτώνεται ο μηχανικός σκηνής Γκρεγκ Κάρολ, ένας Νεοζηλανδός Μαορί με τον οποίο το συγκρότημα ήταν πολύ δεμένο. Όλοι ταξίδεψαν στη Νέα Ζηλανδία για να τον αποχαιρετήσουν σε μία παραδοσιακή κηδεία Μαορί. Το γεγονός αυτό βάρυνε κατά την ηχογράφηση του The Joshua Tree. «Έπρεπε να γεμίσουμε το κενό στην καρδιά μας  με κάτι πάρα πολύ μεγάλο, τόσο πολύ τον αγαπούσαμε» αφηγείται ο Bono.

Η επιστροφή στην Ιρλανδία και η τυχαία στιγμή που έσωσε το κομμάτι

Οι ηχογραφήσεις για το άλμπουμ συνεχίζονται και οι U2 βρίσκονται στο Danesmoate, ένα σπίτι στους πρόποδες του Γουίκλοου, για να ηχογραφήσουν εκεί τα backing tracks, τα κομμάτια της μουσικής σύνθεσης που δεν μπορούν να αναπαραχθούν στις ζωντανές εμφανίσεις και γι’ αυτό ηχογραφούνται εκ των προτέρων.

Δημιουργικά έχουν «κολλήσει». Στο «With or without you» ο Bono έχει σκεφτεί την ακολουθία των συγχορδιών αλλά αυτό είναι όλο. Στους άλλους φαίνεται πολύ παραδοσιακό και προσπαθούν να του δώσουν μία άλλη κατεύθυνση, παρά την απροθυμία του Bono. Υπό την καθοδήγηση των παραγωγών Brian Eno και Daniel Lanois, ο Edge επιδιώκει πιο ατμοσφαιρικό παίξιμο, ο Κλέιτον ανεβάζει την ένταση στο μπάσο του και ο Λάρι Μιούλεν πειραματίζεται με τα ντραμς του. Παρότι εξακολουθούν να μοχθούν για το τραγούδι αυτό, δεν βρίσκουν μια κατεύθυνση που να τους αρέσει και να τους ικανοποιεί και σκέφτονται να το παρατήσουν και να μην το συμπεριλάβουν στο άλμπουμ.

«Ήταν δύσκολο να βρεις μια διαφορετική εκδοχή ή έναν νέο δρόμο. Ήταν απλά μία υπόσχεση τραγουδιού. Αρχίσαμε να παίζουμε με μια μηχανή ντραμ και να το χτίζουμε με ένα μεγάλο παχύ μπάσο» περιγράφει ο Άνταμ.

Την ίδια ώρα, ο Edge παίζει με την κιθάρα Infinite, που του έχει στείλει ο Michael Brook «μαζί με λεπτομερείς περίπλοκες οδηγίες για τη συναρμολόγησή της», όπως ο ίδιος αφηγείται. «Ένα λάθος τοποθετημένο καλώδιο και θα μπορούσες να πάθεις ηλεκτροπληξία. Αυτό το μηχάνημα δεν θα περνούσε ούτε τους πιο βασικούς κανόνες ασφαλείας. Όταν την πήραμε μαζί μας στην περιοδεία, ο τεχνικός μας για τις κιθάρες πάθαινε ηλεκτροπληξία διαρκώς. Ήταν χειροποίητη τεχνολογία, αλλά πολύ αποτελεσματική. Μου έδωσε απέραντη διάρκεια, σαν να ήταν βιολί. Μόλις την είχα βγάλει από το κουτί της και έπαιζα σε ένα δωμάτιο, ενώ ο Gavin Friday και ο Bono ήταν στην αίθουσα ελέγχου ακούγοντας το backing track του ‘With or without you’. Η αναζήτηση της σωστής ενορχήστρωσής μας βρισκόταν πραγματικά σε αδιέξοδο και ήμαστε έτοιμοι να βάλουμε το τραγούδι στην άκρη. Τότε, μέσα από μια ανοιχτή πόρτα, άκουσαν την κιθάρα Infinite σε συνδυασμό με το μπάσο και τα ντραμς και βγήκαν έξω φωνάζοντας: ‘Αυτό είναι, αλλά τι διάολο είναι;!’».

Ο Bono πιστώνει στον Gavin τη «διάσωση», όπως χαρακτηριστικά λέει, του κομματιού. «Το έβγαλε από το καλάθι των αχρήστων, το οργάνωσε, το διαμόρφωσε και ήταν εκείνος που πίστεψε πως θα μπορούσε να γίνει μεγάλη επιτυχία, όταν ο Brian και ο Danny το είχαν απορρίψει. Η ακολουθία των συγχορδιών είναι δική μου, όμως αυτό που το κάνει μοναδικό είναι το sequencer του Eno. (…) Φωνάξαμε τον Edge μέσα κι αρχίσαμε αμέσως την ηχογράφηση».

Οι στίχοι ήταν για τον Bono «σκέτο μαρτύριο». Εκείνη την εποχή συγκρούονταν στο μυαλό του η πίστη του στην τέχνη του και η πίστη του στην ιδιωτική του ζωή, στην Ali. «Τι γίνεται αν αυτά τα δύο βρίσκονται σε ασυμφωνία; Το χάρισμά σου εναντίον της προσωπικής σου ευθύνης;» διερωτάται στην αυτοβιογραφία των U2. «Είναι αυτή η ζωή ενός καλλιτέχνη; Θα κάνω παιδιά και θα τακτοποιηθώ και θα προδώσω το χάρισμά μου ή θα προδώσω τον γάμο μου;» σκεφτόταν. «Ήμουν τουλάχιστον δύο άνθρωποι» θυμάται. «Το πρόσωπο που είναι τόσο υπεύθυνο, προστατευτικό και πιστό και ο περιπλανώμενος και αργόσχολος μέσα μου, που απλώς θέλει να φύγει μακριά από κάθε υπευθυνότητα. Σκέφτηκα ότι αυτές οι εντάσεις θα με κατέστρεφαν αλλά πραγματικά, στ’ αλήθεια, αυτό είμαι. Αυτή η ένταση, όπως αποδεικνύεται, είναι που με κάνει καλλιτέχνη. Ακριβώς στο κέντρο μιας αντίφασης, εκεί είναι η θέση μου».

Αυτή η εσωτερική σύγκρουση αποτυπώθηκε πλήρως στο αναγεννημένο μουσικά «With or without you». «Το τραγούδι αυτό είναι για την οδύνη, τη σεξουαλική αλλά και την ψυχολογική, για το πώς η καταστολή των επιθυμιών τις καθιστά ισχυρότερες. Ο πιο σημαντικός στίχος είναι πιθανώς το ‘and you give yourself away’. Έφερε μία ανατροπή και απελευθέρωσε όλη τη διανοητική ένταση. Όταν έρχεται το Aah-aah. Αυτό είναι το να δίνεις τον εαυτό σου, μουσικά…» καταλήγει ο ίδιος.