Το σκοτεινό παρασκήνιο μιας πολιτικής δολοφονίας ενώπιον 180 χωροφυλάκων

«Πώς ωργανώθησαν και πώς συνετελέσθησαν επί παρουσία δύο εκατοντάδων περίπου αστυνομικών, αρχηγευομένων υπό των ενταύθα ηγητόρων των, και δη εν τη διασταυρώσει των οδών Βενιζέλου και Ερμού, εύρους μόλις της μεν πρώτης 10,10 μέτρων, της δε δευτέρας 11,40 μέτρων, δηλαδή εις τόπον δυνάμενον να ελεγχθή, κατά την σκέψιν του διαθέτοντος και νηπιακήν έτι μόνον αντίληψιν ανθρώπου, και διά μιάς μόνον δεκάδας αστυνομικών οργάνων λόγω της προμνησθείσης στενότητος του χώρου, τα στυγερά εγκλήματα της 22ας Μαΐου 1963, χωρίς μάλιστα ουδείς των δραστών να συλληφθή υπό αστυνομικών οργάνων»; Την 28η Μαρτίου 1964, ο ανακριτής του Γ’ Τμήματος Θεσσαλονίκης, Χρήστος Α. Σαρτζετάκης στέλνει μια «εμπιστευτική- άκρως προσωπική» επιστολή προς τον τότε υπουργό Δικαιοσύνης και του απευθύνει τον «πυρήν του τραγικού ερωτήματος» που διαβάσατε παραπάνω… Περίπου ένα χρόνο νωρίτερα, στις 22 Μάη του 1963, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης έπεφτε θύμα μιας καλοσχεδιασμένης δολοφονικής ενέδρας που είχε στηθεί από το παρακράτος. Πέντε ημέρες αργότερα, ξημερώματα της 27ης Μάη μετά από μια γενναία μάχη με το θάνατο ο Λαμπράκης αφήνει την τελευταία του πνοή και περνάει οριστικά στο πάνθεον των μεγάλων ηρώων της Δημοκρατίας η οποία είχε ήδη εισέλθει σε μια από τις πλέον σκοτεινές και δύσκολες περιόδους της.

Τα πρόσωπα κλειδιά της υπόθεσης

Το χρονικό της στυγερής δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη είναι λίγο-πολύ γνωστό. Αυτό που ίσως δεν είναι τόσο γνωστό είναι πως για να μπορούμε σήμερα, έπειτα από 53 χρόνια, να λέμε πως γνωρίζουμε τις περισσότερες από τις πτυχές αυτής της σκοτεινής υπόθεσης, σημαντικό ρόλο στην αποκάλυψη του παρακρατικού σχεδίου έπαιξε η… τύχη η οποία ανέδειξε τα «πρόσωπα κλειδιά» αυτής της ιστορίας! Το πρώτο από αυτά τα πρόσωπα αυτά είναι ο «Τίγρης» Μανόλης Χατζηαποστόλου ο οποίος είχε βρεθεί κατά τύχη στη γωνία των οδών Βενιζέλου-Ερμού και Σπανδωνή. Αυτός είναι που όρμηξε πάνω στο τρίκυκλο που επέβαιναν οι δράστες και τους «εξουδετέρωσε».

Στη συνέχεια εμφανίζεται ο δεύτερος άνθρωπος κλειδί. Ο τροχονόμος Χαράλαμπος Ασπιώτης, που επίσης τυχαία βρέθηκε εκεί ρυθμίζοντας την κυκλοφορία. Στο σχεδιασμό του παρακράτους δεν υπήρχε αυτός ο… ταπεινός τροχονόμος. Εκείνος, όμως, ήταν ο άνθρωπος που πέρασε χειροπέδες στους δυο δράστες και τους οδήγησε στο Ε’ Αστυνομικό Τμήμα.

Το τρίτο πρόσωπο-κλειδί είναι ο επίμονος ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης ο οποίος βρέθηκε στην κατάλληλη θέση, την κατάλληλη στιγμή. Δε δέχθηκε την παραμικρή υπόδειξη στο έργο του και αγνόησε όσους προσπάθησαν να του πουν να κάνει τα…  στραβά μάτια. Τέλος, σημαντικό ρόλο στην αποκάλυψη της υπόθεσης έπαιξε και η δημοσιογραφική έρευνα. Στη δίκη προσκομίστηκαν πολλά και κρίσιμα έγγραφα. Από ιατροδικαστικές εκθέσεις μέχρι άλλα πιστοποιητικά των διαφόρων κατηγορουμένων. Τα περισσότερα  από αυτά είχανε δοθεί στον ανακριτή από τρεις δημοσιογράφους. Τον Γιάννη Βούλτεψη, τον  Γιώργο Μπέρτσο και τον Γιώργο Ρωμαίο. Αυτοί οι δημοσιογράφοι ήταν εκείνοι που πραγματικά ενδιαφέρθηκαν και βοήθησαν ουσιωδώς στην αποκάλυψη του εγκλήματος. Χάρις στις προσπάθειες των τριών ρεπόρτερ αποκαλύπτεται η δράση της «οργάνωσης Καρφίτσα» που πήρε το όνομά της από την καρφίτσα που φορούσαν στο πέτο τους οι παρακρατικοί προκειμένου να αναγνωρίζονται μεταξύ τους και από την αστυνομία!

Η ανάκριση και η δίκη

Κατά τη διάρκεια της ανάκρισης -και ενώ η επίσημη κρατική εκδοχή είναι πως ο Λαμπράκης έπεσε θύμα τροχαίου- ο ανακριτής του Γ’ Τμήματος Θεσσαλονίκης, και μετέπειτα πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Χρήστος Σαρτζετάκης, ταράσσει τα λιμνάζοντα νερά, μιλάει ανοιχτά για σύνδεση κράτους-παρακράτος και προφυλακίζει τους: «α) Εμμανουήλ Καπελώνη, υπομοίραρχο, διοικητή του Θ’ Παραρτήματος Εθνικής Ασφαλείας Θεσσαλονίκης, επί ηθική αυτουργία εις την εκ προθέσεως ανθρωποκτονίαν του βουλευτού Γρηγορίου Λαμπράκη και την επικίνδυνον σωματικήν βλάβην του βουλευτού Γεωργίου Τσαρουχά β) Κωνσταντίνο Μήτσου, υποστράτηγος, Επιθεωρητής Χωροφυλακής, Ευθύμιο Καμουτσή, συνταγματάρχης, Αστυνομικός Διευθυντής Θεσσαλονίκης και Μιχαήλ Διαμαντόπουλο, αντισυνταγματάρχης, υποδιευθυντής της αυτής διευθύνσεως, επί 1) συνεργεία εις την εκ προθέσεως ανθρωποκτονίαν του Γρηγόρη Λαμπράκη και 2) καταχρήσει εξουσίας εις βαθμόν κακουργήματος. γ) Τρύφων Παπατριανταφύλλου, μοίραρχος, διοικητής του Β’ Αστυνομικού Τμήματος Θεσσαλονίκης, επί καταχρήσει εξουσίας». Παράλληλα, τυλίγει σε μια κόλλα χαρτί δεκάδες χωροφύλακες, υπαξιωματικούς και πολίτες. Την ίδια ώρα, το πολιτικό σκηνικό έχει πάρει φωτιά, οι εξελίξεις είναι ραγδαίες και η κυβέρνηση παραιτείται με τον τότε πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή να δηλώνει οργισμένος μερικές ημέρες μετά: «Ποιος επιτέλους κυβερνάει αυτό τον τόπο»! Η δίκη ξεκίνησε στις 3 Οκτωβρίου του 1966  στο Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης. Πρόεδρος του δικαστηρίου ήταν ο εφέτης Ιωάννης Γραφανάκης, σύνεδροι οι Βασίλειος Λαμπρίδης και Ερμής Χριστοφορίδης ενώ εισαγγελέας στην έδρα ήταν ο αντιεισαγγελέας Εφετών, Παύλος Δελαπόρτας. Οκτώ μήνες νωρίτερα είχε εκδοθεί το βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών, με το οποίο παραπέμφθηκαν ως φυσικοί αυτουργοί για «ανθρωποκτονία εκ προθέσεως» οι Σπύρος Γκοτζαμάνης και Μανώλης Εμμανουηλίδης, ως ηθικοί αυτουργοί ο υπομοίραρχος Εμμανουήλ Καπελώνης και ο Ξενοφών Γιοσμάς, για επικίνδυνες σωματικές βλάβες σε βάρος του Γιώργου Τσαρουχά, οι Αντώναρος Πιτσάκος και Χρήστος Φωκάς, για παράβαση καθήκοντος, οι αξιωματικοί της Χωροφυλακής Κωνσταντίνος Μήτσου, αντιστράτηγος, Ε. Καμουτσής συνταγματάρχης, Μιχαήλ Διαμαντόπουλος αντισυνταγματάρχης, Κωνσταντίνος Δόλκας και Δημήτριος Σέττας ταγματάρχες και Τρύφων Παπατριανταφύλλου μοίραρχος. Και για διατάραξη της κοινής ησυχίας 23 άτομα, παρακρατικοί, χωροφύλακες κ.α.

Η ετυμηγορία που προκάλεσε αντιδράσεις

H δίκη κράτησε 65.550 ώρες, οι μάρτυρες ήταν 165, οι συνήγοροι ήταν 20 και η δικογραφία ζύγιζε 11 κιλά! Στο τέλος της ακροαματικής διαδικασίας ο εισαγγελέας πρότεινε την ενοχή των 18 από τους 31 κατηγορούμενους (μεταξύ των οποίων τριών από τους έξι αξιωματικούς).

Στις 28 Δεκεμβρίου, έπειτα από 12ωρη σύσκεψη των 10 ενόρκων που διήρκεσε από τις 10.45 το πρωί ως τις 10.45 τη νύχτα, ο προϊστάμενος των ενόρκων Δ. Τούσας διάβασε την απόφασή τους:

«Όχι. Δεν είναι ένοχοι οι Σπ. Γκοτζαμάνης και Εμμ. Εμμανουηλίδης ότι την 22αν Μαΐου 1963 εκ προθέσεως απέκτειναν τον βουλευτήν Γρ. Λαμπράκην, επιβαίνοντες τρικύκλου, με οδηγόν τον πρώτον, το οποίον επέπεσε κατ’ αυτού και ότι δι’ αμβλέος οργάνου έπληξαν τούτον εις την κεφαλήν. Δια παμψηφίας οι ένορκοι απεφάνθησαν ότι: Όχι. Δεν είναι ένοχοι οι Εμμ. Καπελώνης και Ξεν. Γιοσμάς δι’ ηθικήν αυτουργίαν εις την προαναφερθείσαν πράξιν. Δια της νομίμου πλειοψηφίας εγένετο δεκτόν ότι: Ναι. Είναι ένοχος ο Σπ. Γκοτζαμάνης διότι εκ προθέσεως επροξένησε σωματικήν κάκωσιν δια τρικύκλου που ωδήγει ο ίδιος και επέπεσε κατά του Λαμπράκη και του επροξένησε τραύμα -ουχί δι’ αμβλέος οργάνου, αλλά δια του τρικύκλου- εις την κεφαλήν, εκδοράς εις τους πόδας και εκχυμώσεις εις τους οφθαλμούς, τον περιήγαγεν εις πλήρη αφασίαν και του προεκάλεσε σωματικήν βλάβην, η οποία επέφερε τον θάνατον. Ναι. Εσκόπει ο Γκοτζαμάνης να προκαλέση βαρείαν σωματικήν βλάβην εις τον Λαμπράκην… Όχι. Οι αξιωματικοί Κ. Μήτσου, αντιστράτηγος ε.α., Ευθ. Καμουτσής, συνταγματάρχης ε.α., Μ. Διαμαντόπουλος, αντισυνταγματάρχης ε.α., Κ. Δόλκας, αντισυνταγματάρχης ε.α., Δ. Σέττας, ταγματάρχης και Τρ. Παπατριανταφύλλου, μοίραρχος, δεν είναι ένοχοι δια παράβασιν καθήκοντος…». «Η ετυμηγορία εις ορισμένα σημεία ομοιάζει με φως που δίδει εξηντλημένη στήλη ηλεκτρικού φακού», είπε για την απόφαση των ενόρκων ο εισαγγελέας Παύλος Δελαπόρτας.

Κατά τη διάρκεια της χούντας Γκοτζαμάνης και Εμμανουηλίδης αποφυλακίζονται ενώ ο εισαγγελέας Δελαπόρτας (ο οποίος αγόρευε για δυο ημέρες κατακεραυνώνοντας το παρακράτος) ήταν μεταξύ των 30 απολυθέντων δικαστικών με την συντακτική πράξη της δικτατορίας καθώς όπως είχε ειπωθεί από το καθεστώς: «εξέπεμπε κομμουνιστικά συνθήματα ακόμα και από της έδρας»! Δείτε όλα τα θέματα του Weekend