Συνώνυμο της φρίκης και της θηριωδίας της Ναζιστικής Γερμανίας, το μεγαλύτερο κέντρο εξόντωσης των Εβραίων από το 1942 ως το τέλος της ύπαρξής του, το Άουσβιτς, στέκει μισο-ερειπωμένο σήμερα, έχοντας μετατραπεί σε μουσείο και χώρο μνήμης από τις πολωνικές αρχές. Το newsbeast.gr πέρασε τις πύλες των δύο υπο-στρατοπέδων, των Άουσβιτς I και Άουσβιτς II- Μπίρκεναου, που μαζί με το Άουσβιτς III – Μόνοβιτς αποτελούν το συγκρότημα που έγινε γνωστό όσο κανένα άλλο σαν σύμβολο της πιο σκοτεινής περιόδου της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας. Γράφει ο Παπαοικονόμου – Σιδέρης Ματθαίος Η πύλη του πρώτου στρατοπέδου, που είναι και το παλιότερο, φέρει τη διάσημη επιγραφή «Η Εργασία Απελευθερώνει» και από εκεί αρχίζει η επίσκεψη στο Άουσβιτς. Ακολουθεί το δεύτερο και πιο γνωστό ίσως στρατόπεδο, Άουσβιτς II- Μπίρκεναου, με τον περιηγητή να περπατά πάνω στις γραμμές των παλιών τραίνων που μετέφεραν τους κρατουμένους και πέρναγαν μέσα από τη γνωστή «Πύλη της Κόλασης», προκειμένου να μπει στο χώρο όπου πάνω από 1 εκατ. άνθρωποι εκτελέστηκαν με τον πιο μεθοδικό τρόπο που μπορούσε να σκεφτεί ο άνθρωπος. Πριν συνεχίσουμε, ας δούμε πρώτα λίγα ιστορικά στοιχεία για τα 3 βασικά στρατόπεδα που όλα μαζί αποτελούσαν το σύμπλεγμα του Άουσβιτς…
Άουσβιτς I
Το πρώτο στρατόπεδο, Άουσβιτς I, χτίστηκε το 1940, στα προάστια του Οσβιέτσιμ, μια πολωνικής κοπώπολης, προκειμένου να μεταφερθούν εκεί κρατούμενοι από τις γειτονικές περιοχές που τότε άνηκαν στο τμήμα της Πολωνίας που είχε καταλάβει η Γερμανία. Αρχικά μεταφέρθηκαν κυρίως πολωνοί πολιτικοί κρατούμενοι για να ακολουθήσουν αργότερα και Εβραίοι. Στο Άουσβιτς I δημιουργήθηκε ο πρώτος θάλαμος αερίων και κρεματόριο, που αμφότερα διατηρούνται μέχρι και σήμερα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 3ο Ράιχ επέλεξε να δημιουργήσει στρατόπεδα μαζικής εξόντωσης στα κατειλημμένα εδάφη της Πολωνίας κι όχι σε γερμανικό έδαφος για κυρίως δύο λόγους: Αφενός για να κρατηθούν μυστικά τα σχέδια των Ναζί, αλλά και αφετέρου λόγω της στρατηγικής τοποθεσίας των στρατοπέδων καθώς στην Πολωνία ζούσαν πάνω από 3 εκατ. Εβραίοι, ενώ πλήθος άλλων κατοικούσαν σε γειτονικές χώρες…
Άουσβιτς II
Το δεύτερο στρατόπεδο, Άουσβιτς II – Μπίρκεναου, ξεκίνησε να χτίζεται σε γειτονική τοποθεσία (περίπου 3 χιλιόμετρα μακριά από το Άουσβιτς I), προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για την «Τελική Λύση», με τη μαζική εξόντωση Εβραίων, Σοβιετικών κι άλλων κρατουμένων. Στο δεύτερο και κατά πολύ μεγαλύτερο στρατόπεδο, έφταναν καθημερινά τραίνα με κρατούμενους από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες υπό γερμανική κατοχή. Οι ράγες περνούσαν από την κύρια είσοδο της «Πύλης της Κόλασης» και λίγα μέτρα πιο κάτω, οι κρατούμενοι αποβιβάζονταν προκειμένου να γίνει η διαλογή από τους γιατρούς: ποιοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε καταναγκαστικά έργα και ποιοι θα πήγαιναν απευθείας για εξόντωση στα δύο μεγάλα κτίρια όπου βρίσκονταν οι θάλαμοι αερίων και τα κρεματόρια και δέσποζαν αντικριστά στην άλλη άκρη του στρατοπέδου…
Άουσβιτς III
Το Άουσβιτς III – Μόνοβιτς δημιουργήθηκε κυρίως σαν στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας, προκειμένου οι κρατούμενοι να δουλέψουν για την εταιρεία παρασκευής χημικών ειδών IG Farben. Η δημιουργία του κρίθηκε αναγκαία, καθώς οι κρατούμενοι από το Άουσβιτς I έπρεπε να περπατούν περίπου 7 χιλιόμετρα για να προσεγγίσουν τη βιομηχανία, με αποτέλεσμα να φτάνουν εκεί εξοντωμένοι και ανίκανοι να εργαστούν. Ήταν το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης που χρηματοδοτήθηκε και χτίστηκε από ιδιωτική βιομηχανία.
Η επίσκεψη στο Άουσβιτς – Πληροφορίες
Οι περισσότεροι έρχονται στο Άουσβιτς από την Κρακοβία που απέχει περίπου 60 χιλιόμετρα. Ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει στο Άουσβιτς είτε με απευθείας λεωφορείο από την Κρακοβία, είτε με τραίνο που πηγαίνει μέχρι το Οσβιέτσιμ και από κει συνεχίζοντας με λεωφορεία. Πιο εύκολη λύση είναι βέβαια οι οργανωμένες επισκέψεις που πλήθος πρακτορείων προσφέρουν και στην τιμή περιλαμβάνεται η μεταφορά, η ξενάγηση στα στρατόπεδα, αλλά και η μετακίνηση μεταξύ των δύο στρατοπέδων, που πάντως συνδέονται και μεταξύ τους με τακτικά δρομολόγια λεωφορείων. Η επίσκεψη ξεκινά, όπως είπαμε, από το Άουσβιτς I για να συνεχιστεί με το Άουσβιτς II. Το πρώτο στρατόπεδο που είναι και καλύτερα διατηρημένο, είναι και ο χώρος των εκθέσεων του μουσείου και η περιήγηση σε αυτό διαρκεί περισσότερη ώρα. Συνολικά, ο ελάχιστος απαραίτητος χρόνος για να δει κανείς τα εδάφη και τις εκθέσεις και στα δύο πρώην στρατόπεδα είναι 3,5 ώρες. Όπως μας πληροφόρησαν οι υπεύθυνοι, μέχρι τις 15.00, η είσοδος στο Άουσβιτς I είναι δυνατή μονό με ξεναγό. Έτσι, όσοι ενδιαφέρονται να επισκεφτούν μόνοι τους το χώρο πρέπει να έχουν προγραμματίσει ακριβώς πώς θα κινηθούν, ώστε να δουν όλα όσα τους ενδιαφέρουν, καθώς οι ώρες λειτουργίας διαφέρουν ανά μήνα. Παράλληλα, οι επισκέπτες πρέπει να γνωρίζουν ότι οι κανονισμοί ασφαλείας είναι αρκετά αυστηροί για την είσοδο στα στρατόπεδα. Απαγορεύεται η είσοδος με τσάντα μεγαλύτερη από ένα χαρτί Α4. Έτσι, όσοι έχουν σακίδια υποχρεώνονται να τα αφήσουν στον ειδικό χώρο φύλαξης. Ζητώντας διευκρινήσεις από ξεναγό για τα μέτρα ασφαλείας, πληροφορηθήκαμε ότι οι κανόνες έχουν αυστηροποιηθεί τα τελευταία χρόνια εξαιτίας του φόβου τρομοκρατικών ενεργειών, αν και όπως μας είπε δεν έχει σημειωθεί κάποιο περιστατικό. Πληροφορίες μπορούν να συλλέξουν οι ενδιαφερόμενοι και από τον ιστότοπο του μουσείου-χώρου μνήμης.
Η επίσκεψη
Το πρώτο στρατόπεδο
Τα μέλη του κάθε γκρουπ ξενάγησης συγκεντρώνονται έξω από την πύλη του Άουσβιτς I, αφού πρώτα έχουν περάσει από τους ειδικούς ανιχνευτές ασφαλείας, σαν και αυτούς που υπάρχουν στα αεροδρόμια. Από κει ξεκινάει η ξενάγηση, με τα γκρουπ να μετακινούνται μέσα στο στρατόπεδο και να μπαίνουν σε ορισμένα από τα πρώην μπλοκ, όπου βρίσκονται οι αίθουσες εκθέσεων. Σε αυτές, ο επισκέπτης θα δει προσωπικά αντικείμενα των κρατουμένων -γυαλιά, παπούτσια, τσάντες, ακόμη και τεχνητά μέλη!- τα οποία οι αξιωματικοί είχαν κατασχέσει.
Ακόμη και ο πιο κυνικός θα ανατριχιάσει όταν βρεθεί μπροστά στη μεγάλη προθήκη που είναι γεμάτη με τα ξυρισμένα μαλλιά γυναικών (βάρους σχεδόν 2 τόνων), τα οποία οι Γερμανοί έπαιρναν για να χρησιμοποιήσουν στην υφαντουργία! Μάλιστα, εκτίθεται και ένα τόπι ύφασμα που έλεγχος DNA έδειξε ότι αποτελείται από ανθρώπινα μαλλιά!
Παράλληλα, σε ένα μπλοκ που είναι ανοιχτό στους επισκέπτες και χρησιμοποιούταν ως κρατητήριο, διατηρούνται πρωτότυπα δωμάτια και κελιά. Εκεί βρίσκονται και εκθέσεις αφιερωμένες στις κινήσεις αντίστασης στο στρατόπεδο, στις τιμωρίες και εκτελέσεις. Στο υπόγειο, μάλιστα, υπάρχουν τα μικρά κελιά κράτησης όπου μπορείς να σταθείς μόνο όρθιος. Οι Γερμανοί μάλιστα έβαζαν 4-4 τους κρατουμένους!
Κατά την περιπλάνηση μέσα στο στρατόπεδο, ο επισκέπτης είναι σίγουρο πως θα βρεθεί μπροστά στον «Τοίχο του Θανάτου», όπου οι Ναζιστές τουφέκισαν μερικές χιλιάδες ανθρώπους! Στο σημείο έχει σήμερα ανεγερθεί μνημείο στη μνήμη των νεκρών.
Ο θάλαμος αερίων και το αποτεφρωτήριο
Τελευταίος και πιο συγκλονιστικός «σταθμός» στην επίσκεψη του πρώτου στρατοπέδου δεν είναι άλλος από το θάλαμο αερίων και αποτεφρωτήριο, όπου οι Ναζιστές έκαναν τις πρώτες δοκιμές με το αέριο «Κυκλώνας Β». Η εγκατάσταση έχει διατηρηθεί και ο επισκέπτης αφού μπει πρώτα στο θάλαμο αερίων και δει την τρύπα στη στέγη απ’ όπου ριχνόταν το δοχείο με το «Zyklon B», κατόπιν περνάει στο διπλανό αποτεφρωτήριο για να εξέλθει του κτιρίου. Εκεί έχουν αναστηλωθεί από τα πρότυπα μεταλλικά γερμανικά εξαρτήματα, οι 2 από τους 3 φούρνους, στους οποίους κάθε μέρα αποτεφρώνονταν 350 πτώματα. 
Το δεύτερο στρατόπεδο
Με σφιγμένο το στομάχι, οι επισκέπτες βγαίνουν από το πρώτο στρατόπεδο και διανύουν -με όποιον τρόπο επιλέξουν- τα 3 χιλιόμετρα για να φτάσουν στο Αουσβιτς – Μπίρκεναου.
Λόγω του γεγονός ότι τα περισσότερα θύματα σκοτώθηκαν στο Άουσβιτς – Μπίρκεναου, αποφασίστηκε να μην δημιουργηθεί έκθεση μουσειακού χαρακτήρα και να διατηρηθούν τα εδάφη του στρατοπέδου σε ανέγγιχτη κατάσταση.
Παράλληλα, σε αντίθεση με το Άουσβιτς I, τα περισσότερα μπλοκ όπου στεγάζονταν οι κρατούμενοι δεν έχουν διατηρηθεί, μιας και ήταν φτιαγμένα από ξύλο που οι Ναζί είχαν κατασχέσει από γειτονικά χωριά που εκκενώθηκαν. Μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου, οι κάτοικοι έσπευσαν να πάρουν πίσω τα υλικά, διαλύοντας το χώρο. Το μόνο που έχει απομείνει και θυμίζει τη χωροταξία στο στρατόπεδο είναι οι καμινάδες από τούβλα για την μη-επαρκή θέρμανση των χώρων κράτησης, καθώς και λίγα μπλοκ που έχουν μείνει ανέπαφα.
Ο επισκέπτης διασχίζει την περιβόητη «Πύλη της Κόλασης» απ’ όπου περνούσαν τα τραίνα που μετέφεραν Εβραίους, Ρομά, σοβιετικούς αιχμαλώτους, πολιτικούς και άλλους κρατουμένους από τις χώρες που βρίσκονταν υπό ναζιστική κατοχή.
Αφού ακούσαμε από τον ξεναγό ορισμένες τραγικές ιστορίες οικογενειών που χωρίστηκαν βιαίως σε αυτούς που μπορούν να εργαστούν και σε όσους θα οδηγούνταν απευθείας στο θάλαμο αερίων, οδηγηθήκαμε στο πίσω μέρος του στρατοπέδου όπου βρίσκονται τα ερείπια των κρεματορίων και των θαλάμων αερίων που ανατινάχτηκαν από τα SS, τα οποία φεύγοντας -καθώς πλησίαζε ο Κόκκινος Στρατός-, προσπάθησαν να καταστρέψουν τις αποδείξεις των εγκλημάτων τους.
Στα χαλάσματα φαίνονται τα υπόγεια αποδυτήρια, όπου γδύνονταν οι κρατούμενοι καθώς και το κρεματόριο. Ανάμεσα στα ερείπια δεσπόζει το Διεθνές Μνημείο προς τιμή των θυμάτων του Ναζισμού.
Παρόλο που το μεγαλύτερο τμήμα του στρατοπέδου είναι ερειπωμένο, ο επισκέπτης μπορεί εύκολα να καταλάβει την έκτασή του, όντας περίπου 8 φορές μεγαλύτερο από το 1ο στρατόπεδο, καθώς εκεί οι κρατούμενοι το 1944 έφταναν τους 90.000…
