Πρόκειται ίσως για το μοναδικό μουσείο αποκλειστικά πρώιμης προϊστορίας στην Ελλάδα, βασισμένο στα ευρήματα του σπηλαίου της Θεόπετρας. Ο λόγος για το Κέντρο Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης (Μουσείο) Σπηλαίου Θεόπετρας, στην Καλαμπάκα, το οποίο φιλοξενεί τα ευρήματα των προϊστορικών ανασκαφών που διενεργήθηκαν στο σπήλαιο από το 1987 μέχρι το 2008.
Το σπήλαιο της Θεόπετρας αποτελεί σπάνια προϊστορική θέση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, όχι μόνο λόγω των σημαντικών ευρημάτων του, αλλά και λόγω του χρονικού εύρους των επιχώσεών του (περίπου 130,000 χρόνων), που καταδεικνύουν συστηματική χρήση του σπηλαίου από τη Μέση Παλαιολιθική έως και το τέλος της Νεολιθικής περιόδου.
Το Κέντρο, σύμφωνα με πληροφορίες από το φυλλάδιό του, δημιουργήθηκε με σκοπό να αναδειχθεί η πλούσια προϊστορική πολιτισμική κληρονομιά αυτού του τόπου, αλλά και για να δοθεί η ευκαιρία στους επισκέπτες του να εξοικειωθούν με τις έννοιες της αρχαιολογίας και της προϊστορίας.
Μέσα από τους σταθμούς της έκθεσης οι επισκέπτες θα μάθουν:
- τι είναι το αρχαιολογικό σκάμμα και πώς δημιουργούνται οι επιχώσεις μιας αρχαιολογικής θέσης
- πώς η παρουσία των προϊστορικών κατοίκων του σπηλαίου αποτυπώθηκε στο χώμα
- ποια είδη ανθρώπων έζησαν στην προϊστορική Θεόπετρα και τι υλικά χρησιμοποιούσαν για την παραγωγή του πολιτισμού τους
- πώς είναι τα πρώτα προϊστορικά κοσμήματα
- πώς αντιλαμβάνονταν οι πρόγονοί μας το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο
- ποια είδη φυτών και ζώων συνέθεταν το προϊστορικό περιβάλλον του σπηλαίου
- πώς έμοιαζε ένα συνηθισμένο νεολιθικό νοικοκυριό.
Στην ειδική αίθουσα εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του Κέντρου οι επισκέπτες διαφόρων ηλικιών μπορούν να συλλέξουν πληροφορίες για την ελλαδική προϊστορία και για το σπήλαιο της Θεόπετρας μέσω των διαδραστικών εφαρμογών, που δομήθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε η πληροφορία να συνδυάζεται με το παιχνίδι.
Στο εκπαιδευτικό σκάμμα που διαμορφώθηκε στον εξωτερικό χώρο ειδικά για τους μικρότερους επισκέπτες, τα παιδιά θα έχουν την ευκαιρία να μάθουν πώς γίνεται μια ανασκαφή μαθαίνοντας παράλληλα τα στάδια της αρχαιολογικής διαδικασίας.
Διαμόρφωση-ανάδειξη του σπηλαίου
Στη διαμόρφωση και ανάδειξη του σπηλαίου της Θεόπετρας, αναφέρεται στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, η αρχαιολόγος Nίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα, επίτιμη διευθύντρια της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού, καθώς συμπληρώνονται έξι χρόνια που ο χώρος του σπηλαίου της Θεόπετρας είναι επισκέψιμος.
Σύμφωνα με όσα δηλώνει, στο εσωτερικό του σπηλαίου υπάρχει διάδρομος κυκλοφορίας που περιτρέχει όλο το σπήλαιο με μια πορεία περίπου περιμετρική. Είναι επίπεδος (με τις απαραίτητες μικρές κλίσεις) και έχει προστατευτικό κιγκλίδωμα. Ο διάδρομος δεν εφάπτεται του δαπέδου αλλά παραμένει εναέριος, εδραζόμενος σε μικρές βάσεις από σκυρόδεμα. Έτσι ο επισκέπτης, διευκρινίζει η υπεύθυνη αρχαιολόγος, κινείται πάνω από τα αρχαιολογικά σκάμματα ώστε να μπορεί να βλέπει τα κατά χώραν διατηρημένα ευρήματα. Πιο αναλυτικά, επισημαίνει στη συνέχεια η ίδια, μπαίνοντας οι επισκέπτες στο σπήλαιο έχουν μια γενική κατ’ αρχήν εικόνα του σπηλαίου και των ανασκαφικών τομών. Στη συνέχεια, η κίνηση ξεκινάει από τη δυτική πλευρά του σπηλαίου. Κινούμενος ο επισκέπτης πάνω στο διάδρομο μπορεί να βλέπει αριστερά και δεξιά του (ανατολικά και δυτικά δηλαδή του διαδρόμου) τις ανασκαφικές τομές με τα αντίστοιχα ευρήματα. Στο τέλος αυτής της πρώτης διαδρομής υπάρχει μικρό πλάτωμα, που χρησιμεύει ως χώρος στάσης και ενημέρωσης των επισκεπτών για την ιστορία του σπηλαίου και των προϊστορικών ενοίκων του και θα έχουν από κει τη δυνατότητα να βλέπουν τα σκάμματα της ανασκαφής και τα κατά χώραν διατηρημένα ευρήματα, κυρίως, εστίες της Μεσολιθικής περιόδου και τις εστίες των 60.000 ετών. Μετά το πλάτωμα, ο επισκέπτης κατευθύνεται προς την ανατολική περιοχή του σπηλαίου, βλέποντας συνεχώς τις προαναφερθείσες εστίες, και πάλι υπάρχει στροφή ακολουθώντας την περίμετρο του σπηλαίου και μέσω γέφυρας, που περνάει πάνω από αγεφύρωτα στο παρελθόν ανασκαμμένα τετράγωνα με κατεύθυνση Νότο-Βορρά, καταλήγει πάλι στην είσοδο/έξοδο του σπηλαίου.
Από τα δυτικά της γέφυρας έχει κανείς άμεση οπτική επαφή με την καμένη επιφάνεια όπου σώζονται τα αποτυπώματα των ανθρώπινων πελμάτων χρονολογημένα με θερμοφωταύγεια στα 110.000-135.000 χρόνια πριν από σήμερα, και τα οποία είναι ορατά μέσω γυάλινης επιφάνειας του δαπέδου του διαδρόμου σε εκείνο το τμήμα του.
Είναι, διευκρινίζει η κ. Κυπαρίσση-Αποστολίκα, τα δεύτερα σε αρχαιότητα αποτυπώματα ποδιών στην Ευρώπη μετά εκείνα της Terra Amata της Γαλλίας (380.000 χρόνια πριν), ενώ άλλα που βρέθηκαν σε σπήλαια της Γαλλίας και της Ιταλίας χρονολογούνται κάτω από τα 20.000 χρόνια. Στην ίδια περιοχή σημαίνεται ο χώρος εύρεσης μίας παλαιολιθικής ταφής. Από την άλλη πλευρά, ανατολικά της γέφυρας, συνεχίζει η αρχαιολόγος, βλέπει ο επισκέπτης τρία σκάμματα, δίπλα ακριβώς στα ανατολικά βραχώδη τοιχώματα του σπηλαίου, όπου, διευκρινίζει, έχουμε φθάσει με την ανασκαφή στο φυσικό ασβεστολιθικό υπόβαθρο και όπου έχουν βρεθεί σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης οστά Μέσης Παλαιολιθικής εποχής που ανήκουν σε σπηλαία άρκτο αλλά και σε ύαινα, κόκκινο ελάφι, αιγοειδή, λύκο και άλλα μικρότερα είδη ζώων. Μετά τη γέφυρα, μέσω του διαδρόμου που ολοκληρώνει τη διαδρομή, διακρίνονται οι εναλλαγές του κλίματος στη διάρκεια του Πλειστοκαίνου, σημαίνεται ο χώρος εύρεσης μιας μεσολιθικής ταφής, αλλά και βλέπει στη θέση εύρεσής της καλυμμένη με πλεξιγκλας και άλλη μεσολιθική ταφή που βρέθηκε με την ευκαιρία των έργων ανάδειξης. Ένα φράγμα λιθοσωρού, καταλήγει η κ. Κυπαρίσση, κλείνει την είσοδο του σπηλαίου σε βαθύτερο επίπεδο έχει χρονολογηθεί περίπου στα 22.000 χρόνια πριν από σήμερα και αντιστοιχεί σε περίοδο παγετώνα. Επομένως, εκτιμάται ότι σκοπίμως κατασκευάστηκε από τους ενοίκους του σπηλαίου για να προφυλάξει την είσοδο από χιόνια και άλλα ψυχρά στοιχεία, αλλά ίσως και για να προφυλάξει τους ενοίκους από ζώα που θα αναζητούσαν καταφύγιο λόγω του ψύχους μέσα στο σπήλαιο.
Το μουσείο λειτουργεί Τρίτη έως Σάββατο 08:00-15:00. Για τα σχολεία καλό θα ήταν να γίνεται τηλεφωνική προσυνεννόηση (τηλ. 24320 72196).
