Μόλις βρεθείς σε αυτό και το αντικρίσεις για πρώτη φορά, θαρρείς ότι βρίσκεσαι μπροστά σε ένα… κέντημα. Είναι το πανέμορφο Πυργί της Χίου, ένα από τα μεγαλύτερα και σίγουρα το πιο εντυπωσιακό χωριό ολάκερου του νησιού και όχι μόνο. Ένα χωριό που μοιάζει να έχει ξεπηδήσει από άλλη εποχή, ένας ζωντανός μεσαιωνικός θρύλος που του λείπουν οι πριγκίπισσες και ιππότες, για να συμπληρώσουν αυτή την παραμυθένια ατμόσφαιρα, που αποπνέει.
Στενοί, πέτρινοι δρόμοι, ο ναός των Αγίων Αποστόλων, που χρονολογείται από τον 13ο αιώνα, πλήθος άλλων εκκλησιών αλλά κυρίως η γεωμετρική διακόσμηση των εξωτερικών τοίχων των σπιτιών, κάνουν το Πυργί πραγματικά μοναδικό. Και για το λόγο αυτό, έχει ανακηρυχθεί σε διατηρητέο μνημείο.
Τα σπίτια, το ένα κολλητά με το άλλο, συνδέονται με τα απέναντι με εντυπωσιακές αψίδες, ενώ ο εξωτερικός τοίχος των πιο «απομακρυσμένων» κτισμάτων είναι μεσαιωνική περίβολος. Η αίσθηση πως το χωριό χτίστηκε ώστε να παρέχει προστασία στους κατοίκους του είναι διάχυτη καθώς ο επισκέπτης περπατά στα γραφικά δρομάκια του. Το «σφραγίζει» άλλωστε αυτό ο αμυντικός πύργος, στο κέντρο του χωριού, που λειτουργούσε σαν καταφύγιο σε περίπτωση επίθεσης.
Αξίζει να σταθεί κανείς στον ναό των Αγίων Αποστόλων, ένα άριστα διατηρημένο βυζαντινό μνημείο. Όσο εντυπωσιακό είναι το εξωτερικό του, τόσο εντυπωσιακοί είναι και οι εσωτερικοί χώροι του, με τοιχογραφίες, έργο του Αντωνίου Δομεστίχου του Κρητός. Χρονολογούνται από το 1665, με πολύ έντονο το λαϊκό στοιχείο αλλά και χαρακτηριστικά από την τεχνοτροπία της Κρητικής Σχολής.
Σίγουρα, το στοιχείο που γοητεύει τον επισκέπτη και αποτελεί και το σήμα κατατεθέν του χωριού, είναι οι προσόψεις των σπιτιών με τα περίφημα «ξυστά», που δημιουργούν ιδιαίτερα γεωμετρικά σχήματα και δίνουν στο Πυργί τον μοναδικό χαρακτήρα του. Η εντυπωσιακή τεχνική, που τα σκαλίσματα γίνονται με το χέρι, περιλαμβάνει μαύρη άμμο που ασπρίζεται και στη συνέχεια ξύνεται. Έτσι δημιουργούνται τα περίφημα μαύρα μοτίβα πάνω σε άσπρο φόντο, απλά ή σύνθετα, που διατηρείται ζωντανή έως τις μέρες μας.
