Τον αποκαλούν ο «Μυστράς του Αιγαίου» και κουβαλάει μια βαριά κι αιματοβαμμένη ιστορία. Ο λόγος για τον Ανάβατο, τη μεσαιωνική καστροπολιτεία της Χίου, με το όνομά του να σημαίνει «το μέρος όπου δεν μπορεί κανείς να ανεβεί».
Ο εγκαταλελειμμένος οικισμός συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σημαντικότερους και πιο ιστορικούς μεσαιωνικούς οικισμούς της χώρας. Είναι κτισμένος στην κορυφή ενός απόκρημνου βράχου ύψους 450 μέτρων, στο κεντρο-δυτικό τμήμα της Χίου και ξεχωρίζει για τη φυσική οχύρωσή του, καθώς περιβάλλεται από δύο φαράγγια, με την είσοδο στον οικισμό να είναι εφικτή μόνο από το βόρειο τμήμα του.
Η ίδρυση του Ανάβατου τοποθετείται στους μέσους βυζαντινούς χρόνους, ενώ σύμφωνα με την παράδοση, δημιουργήθηκε από τους εργάτες που έφτασαν στη Χίο για την κατασκευή της Νέας Μονής επί Κωνσταντίνου του Μονομάχου.
Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, ο οικισμός δημιουργήθηκε λόγω των πειρατικών επιδρομών που μάστιζαν τα δυτικά παράλια του νησιού.
Πέτρινα κτίσματα, καμάρες και δύο εκκλησίες αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά του οικισμού, που μέσα από την βόλτα σε αυτόν ο επισκέπτης πραγματοποιεί ένα αξέχαστο ταξίδι στο χρόνο.
Ο παλιός πυρήνας του χωριού καταστράφηκε κατά τη Σφαγή της Χίου, όταν ο Ανάβατος πολιορκήθηκε και αλώθηκε από τα οθωμανικά στρατεύματα.
O κυρίως οικισμός εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά το σεισμό του 1881 και οι εναπομείναντες κάτοικοί του εγκαταστάθηκαν στο κατώτερο τμήμα του, ενώ το 1918 εγκαταστάθηκαν προσωρινά πρόσφυγες από τα παράλια της Μικράς Ασίας.
