Ο σουπερστάρ της φυσικής και μια από τις κορυφαίες διάνοιες που σφράγισαν τον πολύπαθο 20ό αιώνα μόνο συστάσεις δεν χρειάζεται, καθώς τόσο η εικόνα όσο και το έργο του που κλόνισε τα θεμέλια της επιστήμης είναι λίγο-πολύ γνωστά.
Ο άνθρωπος με την ατημέλητη εμφάνιση, ο εκκεντρικός επιστήμονας, ο πατέρας της Θεωρίας της Σχετικότητας φαντάζει ωστόσο σήμερα ένας καλοκάγαθος και σπιρτόζος γεράκος, ένας άγιος της επιστήμης αποκομμένος από κάθε άλλη πλευρά της ζωής. Αν και τα πράγματα μόνο έτσι δεν ήταν στον καιρό του!
Κι αυτό γιατί το «φαινόμενο Αϊνστάιν» αποτελούταν σε ισόποσες δόσεις τόσο από επιστημονική περιέργεια όσο και κοινωνική ματιά, την ίδια στιγμή που οι δράσεις του ως επιστήμονα και διανοούμενου παραμένουν αλληλένδετες στη ζωή του. Δεν είναι εξάλλου και πολύ συχνό το γεγονός ένας νομπελίστας επιστήμονας να οργώνει την υφήλιο κηρύσσοντας την ειρήνη, τη συναδέλφωση των λαών και την εξάλειψη της φτώχειας, γι’ αυτό και ο Αϊνστάιν παραμένει εδώ ορόσημο, δικαιώνοντας απόλυτα τον ολιστικό τρόπο με τον οποίο περιέγραψε ο φιλόσοφος Ζαν Πολ Σαρτρ τον ρόλο του διανοούμενου.
Ταγμένος επιστήμονας, έβαλε σκοπό με την επαναστατική του διορατικότητα να μεταμορφώσει τα καθιερωμένο παράδειγμα των φυσικών επιστημών, μεταμορφώνοντας στην πορεία τον τρόπο που έβλεπε ο καθημερινός άνθρωπος τον κόσμο του. Την ίδια όμως στιγμή και σχεδόν απαρέγκλιτα, σήκωσε με το τεράστιο εκτόπισμά του
το βάρος μιας εκστρατείας κατά της ανισότητας και υπέρ της οικουμενικής ειρήνης, καταγγέλλοντας τις αδικίες, τον πόλεμο, τον μιλιταρισμό και τον ιμπεριαλισμό των ισχυρών, σε μια ζωή που όπως το έλεγε και ο ίδιος ήταν «μοιρασμένη ανάμεσα στην πολιτική και τις εξισώσεις».
Με πρωτόγνωρη λαϊκή απήχηση για επιστήμονα, ό,τι κι αν έκανε ο Αϊνστάιν γινόταν πρωτοσέλιδο, κι αυτός χρησιμοποίησε τη δημόσια εικόνα του για το κοινό καλό, αν και πλέον η ριζοσπαστικότητα και η μαχητικότητα της πολιτικής ζωής του έχουν υποχωρήσει κάτω από το βάρος των επιστημονικών τομών του.
Γερμανός και εβραίος, έζησε από πρώτο χέρι τόσο την άνοδο του ναζισμού όσο και τον αντισημιτισμό, παραπονούμενος συχνά για τον ύπουλο τρόπο που τον αποδεχόταν (ή δεν τον αποδεχόταν) η επιστημονική κοινότητα αλλά και οι κυβερνήσεις της οικουμένης: «Αν η θεωρία μου για τη σχετικότητα αποδειχθεί επιτυχής, η Γερμανία θα με διεκδικεί ως Γερμανό και η Γαλλία θα διακηρύσσει ότι είμαι πολίτης του κόσμου. Αν τυχόν η θεωρία μου αποδειχθεί αναληθής, η Γαλλία θα λέει ότι είμαι Γερμανός και η Γερμανία θα διακηρύσσει ότι είμαι εβραίος» (σε διάλεξη στη Γαλλική Φιλοσοφική Εταιρεία το 1922).
Ταξιδευτής του κόσμου λοιπόν, ουμανιστής και επιστήμονας ταγμένος στο καθήκον του να κάνει τον κόσμο μας ένα καλύτερο μέρος, ο Αϊνστάιν ήταν ένα επιστημονικό και κοινωνικό φαινόμενο που δύσκολα θα ξαναπεράσει από τον πλανήτη μας, ένα ιδανικό μείγμα επιστημονικού νου και διανόησης που έκανε πολλά περισσότερα από το να πείσει την υφήλιο ότι η κλασική μηχανική δεν μπορούσε να χωρέσει στο σύμπαν…
Πρώτα χρόνια
Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν γεννιέται στις 14 Μαρτίου 1879 στην πόλη Ουλμ, που ανήκε στο Βασίλειο της Βυρτεμβέργης της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, μέσα σε μεσοαστική οικογένεια εβραϊκής καταγωγής: ο πατέρας του ήταν μηχανικός και την επόμενη χρονιά μετακόμισε με τη γυναίκα του και τα δυο του παιδιά (τον Άλμπερτ και την αδερφή του Μάγια) στο Μόναχο, όπου ίδρυσε μια μονάδα κατασκευής ηλεκτρολογικού εξοπλισμού.
Στο Μόναχο πήγε σχολείο ο μικρός Άλμπερτ και όταν δεν επεδείκνυε τη διάνοιά του στα μαθηματικά και τη φυσική, απολάμβανε την κλασική μουσική, παίζοντας βιολί. Δύο περιστατικά καθόρισαν την παιδική του ηλικία (όπως εξομολογήθηκε χρόνια αργότερα): όταν σε ηλικία 5 ετών έπεσε στα χέρια του μια πυξίδα, αφήνοντάς τον μαγεμένο με τις φυσικές δυνάμεις που γυρνούσαν τη βελόνα, και αργότερα, στα 12 του, όταν ανακάλυψε ένα βιβλίο γεωμετρίας που κυριολεκτικά ξεκοκάλισε.
Κι έτσι πριν καλά-καλά το καταλάβει ο ίδιος και με βάση την καθημερινή τριβή του με τον ηλεκτρισμό (στη φάμπρικα του πατέρα του), θα γράψει στα 16 του χρόνια ζωής την πρώτη του επιστημονική πραγματεία: «Έρευνα για το Καθεστώς του Αιθέρα στα Μαγνητικά Πεδία»!
Εντωμεταξύ, το 1894 η πατρική εταιρία πτώχευσε και η φαμίλια αναζήτησε καλύτερη τύχη στο Μιλάνο της Ιταλίας, αφήνοντας τον Άλμπερτ στο Μόναχο να τελειώσει το σχολείο. Αυτός όμως, εξοργισμένος από το αυστηρό πλαίσιο της διδασκαλίας, εγκαταλείπει τη Γυμνάσιο και εμφανίζεται μια ωραία πρωία στο Μιλάνο. Για να αποφύγει τη στρατιωτική θητεία, φροντίζει μάλιστα πριν εγκαταλείψει τη Γερμανία να αποποιηθεί την υπηκοότητά του.
Τι τύχη θα μπορούσε όμως να έχει ένα παιδί που παράτησε το σχολείο αλλά και τις υποχρεώσεις του ως πολίτης; Την καλύτερη, αν μιλάμε για τον Αϊνστάιν! Δίνει εξετάσεις στο Πολυτεχνικό Ινστιτούτο της Ζυρίχης και θριαμβεύει στα μαθηματικά και τη φυσική, αν και αποτυγχάνει στις άλλες δοκιμασίες, καθώς του έλειπαν οι γνώσεις των τελευταίων σχολικών ετών. Στέλνεται έτσι από το Πολυτεχνείο της Ζυρίχης να ολοκληρώσει τις σχολικές του υποχρεώσεις και αποφοιτεί πράγματι το 1896, όντας 17 ετών. Εκεί θα ερωτευτεί την κόρη οικογενειακών φίλων και μέσα στο περιπετειώδες αυτό πλαίσιο γίνεται τελικά δεκτός στην Πολυτεχνική Σχολή της ελβετικής πόλης…
Γάμος και οικογένεια
Όπως ανακαλούσε αργότερα, τα χρόνια της Ζυρίχης ήταν από τα καλύτερα της ζωής του. Εκεί γνώρισε και ανέπτυξε φιλία με τρομερούς μαθηματικούς και φυσικούς, αλλά και με τη μελλοντική του γυναίκα, τη μόνη μάλιστα φοιτήτρια στο Τμήμα Φυσικής, τη Mileva Maric από τη Σερβία.
Απαλλαγμένος από τον αντισημιτισμό που διαπότιζε τα γερμανικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, ο Αϊνστάιν θριαμβεύει στις σπουδές του, αν και όχι χωρίς περιπέτειες: παραλείπει πολλές παραδόσεις μαθημάτων και διαβάζει αντ’ αυτού μόνος του, κάτι που του φέρνει τη μήνη των καθηγητών του. Παρά το γεγονός ότι λαμβάνει γρήγορα-γρήγορα το δικτατορικό του δίπλωμα, μερίδα του διδακτικού προσωπικού δεν καλοβλέπει την προοπτική να πάρει καθηγητική θέση εκεί ο ατημέλητος και εκκεντρικός διδάκτορας και οι συστατικές που του δίνουν καταχαντακώνουν κάθε αίτησή του για πανεπιστημιακή έδρα!
Ταυτοχρόνως, η σχέση του με τη Maric γίνεται ολοένα και πιο σοβαρή, είναι όμως οι διαφορετικές θρησκευτικές τους πεποιθήσεις (αυτός εβραίος, εκείνη ορθόδοξη χριστιανή) που μπαίνουν στο στόχαστρο των δύο οικογενειών και κανείς δεν δίνει την ευλογία του για έναν τέτοιο γάμο. Ο Αϊνστάιν αψηφά τη θέληση των γονιών του και συνεχίζει να βλέπει τη σύντροφό του, κι έτσι τον Ιανουάριο του 1902 έρχεται στον κόσμο ένα παιδί. Η κόρη τους είτε πέθανε χτυπημένη από αρρώστια είτε δόθηκε για υιοθεσία, εδώ οι πηγές δεν συμφωνούν και το γεγονός παραμένει εν πολλοίς άγνωστο.
Ο Αϊνστάιν έχει αγγίξει πάτο: άνεργος καθώς ήταν, όχι μόνο δεν μπορούσε να βρει δουλειά ώστε να συντηρήσει τη φαμίλια του, αλλά την ίδια στιγμή η πατρική επιχείρηση πτώχευσε για άλλη μια φορά, αφήνοντάς τον χωρίς τρόπο επιβίωσης. Απελπισμένος και με χρέη, πιάνει τη μόνη δουλειά που μπορούσε να κάνει, να διδάσκει φυσικές επιστήμες σε σχολιαρόπαιδα, αν και για δάσκαλος δεν έκανε καθόλου, κι έτσι όλα τα ιδιαίτερα που παραδίδει φτάνουν γρηγορότερα ή αργότερα στο τέλος τους. Στη Ζυρίχη ο Αϊνστάιν περνούσε ωστόσο πολύ χρόνο στο καφέ Οντεόν, ένα στέκι ρώσων ριζοσπαστών εμιγκρέδων, μεταξύ των οποίων η Αλεξάντρα Κολοντάι, ο Λέον Τρότσκι και, λίγο αργότερα, ο Λένιν.
Σημείο καμπής αποτέλεσε για τον ίδιο το 1902, όταν με τη βοήθεια οικογενειακού φίλου πιάνει δουλειά στο Γραφείο Ευρεσιτεχνιών της Βέρνης. Την ίδια εποχή ο πατέρας του αρρωσταίνει σοβαρά και πριν φύγει από τον κόσμο, δίνει στον γιο του την ευχή του να παντρευτεί την εκλεκτή της καρδιάς του.
Με το πενιχρό εισόδημα που έχει εξασφαλίσει, ο Αϊνστάιν παντρεύεται τη Maric στις 6 Ιανουαρίου 1903 και τον Μάιο του 1904 το ζευγάρι υποδέχεται τον πρώτο τους γιο, Χανς Άλμπερτ. Ο δεύτερος γιος, Έντουαρντ, γεννήθηκε το 1910…
Το θαυμαστό έτος 1905
Στο Γραφείο Ευρεσιτεχνιών που εργαζόταν, ο Αϊνστάιν αξιολογούσε τις αιτήσεις για πατέντες ηλεκτρομαγνητικών συσκευών. Σύντομα έγινε ξεφτέρι στη δουλειά, κάτι που άφηνε πολύ χρόνο πια για να συλλογίζεται πάνω στο φαινόμενο του ηλεκτρομαγνητισμού, ένα ενδιαφέρον που χρονολογούταν όπως είπαμε από την παιδική του ηλικία.
Ήξερε εξάλλου από τα πανεπιστημιακά του χρόνια τις ηλεκτρομαγνητικές θεωρίες του Μάξγουελ απέξω και ανακατωτά, αν και ανακάλυψε ένα γεγονός που δεν είχε παρατηρήσει ο περίφημος σκοτσέζος φυσικός: η ταχύτητα του φωτός παρέμενε σταθερή. Έλα όμως που η παρατήρησή του παραβίαζε τους νευτώνειους νόμους της κίνησης! Σύντομα ο Αϊνστάιν θα είχε στα χέρια του το γενικό περίγραμμα της Θεωρίας της Σχετικότητας.
Την ίδια φωτισμένη χρονιά, δημοσιεύει πέντε επιστημονικές εργασίες στην έγκριτη επιθεώρηση των φυσικών επιστημών «Annalen der Physik», οι οποίες έμελλε να παραμείνουν σταθμοί στη σύγχρονη φυσική και να αλλάξουν την ίδια τη μοίρα του επιστημικού παραδείγματος: μιλάμε για την ειδική θεωρία της σχετικότητας, το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο, την κίνηση Μπράουν και την πασίγνωστη εξίσωσή του για τη μάζα και την ενέργεια! Οι παρατηρήσεις του δεν θα μπορούσαν να περάσουν στα «ψιλά» από την ακαδημαϊκή κοινότητα, αν και αρχικά αυτό ακριβώς συνέβη!
Και ήταν μόνο όταν το βαρύ πυροβολικό της φυσικής του καιρού, ο ίδιος ο Μαξ Πλανκ, ασχολήθηκε με τις αιρετικές απόψεις του Αϊνστάιν που ανάγκασε την επιστημονική κοινότητα να σταματήσει να αγνοεί την ύπαρξή του. Με τα εγκωμιαστικά σχόλια του Πλανκ και τις πειραματικές αποδείξεις της θεωρίας του, ο Άλμπερτ προσκαλείται για πρώτη φορά στη ζωή του σε επιστημονικά συνέδρια διεθνούς βεληνεκούς και αναδεικνύεται σταδιακά σε αστέρι του ακαδημαϊκού κόσμου!
Ταυτοχρόνως, του προσφέρθηκαν πλήθος ακαδημαϊκών θέσεων σε ανερχόμενα πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ευρώπης, από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης και το Πανεπιστήμιο της Πράγας μέχρι το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας και το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου τελικά, όπου υπηρέτησε ως κοσμήτορας του Ινστιτούτου Φυσικής από το 1913-1933. Ανέλαβε τη θέση του όμως καθώς ξεσπούσε ο A’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Γερμανία βρισκόταν ανάμεσα στους βασικούς εμπλεκόμενους. Ο σπουδαίος φυσικός αντιτάχθηκε από την πρώτη στιγμή στον πόλεμο, κάτι που τον έφερε σε αντίθεση με τους γερμανούς σοσιαλδημοκράτες αλλά και τους περισσότερους από τους ακαδημαϊκούς του συναδέλφους. Κατά τη διάρκεια της ταραχώδους μεταπολεμικής εποχής, ο Αϊνστάιν συνέχισε μάλιστα να μιλά ανοιχτά, κάτι που θα του φέρει όπως θα δούμε αργότερα αρκετές περιπέτειες…
Όσο η φήμη του εξαπλωνόταν όμως στα πέρατα της οικουμένης, ο ίδιος αποξενωνόταν από τη γυναίκα του: πλέον ταξίδευε συνεχώς και ήταν κλεισμένος στο εργαστήριο, την ίδια στιγμή που τα κακό εισόδημα έβαλε την ταφόπλακα στον γάμο του. Τότε ήταν που ξεκίνησε το ειδύλλιο με την ξαδέρφη του, Elsa Lowenthal, την οποία τελικά θα παντρευόταν.
Ο γάμος με τη Mileva έληξε επισήμως το 1919 και στην τελική συμφωνία του διαζυγίου γινόταν ρητά λόγος πως αν ποτέ βραβευόταν με Νόμπελ, το παχυλότατο χρηματικό έπαθλο θα πήγαινε στη σέρβα πρώην σύζυγο!
Αστέρι της ακαδημαϊκής κοινότητας
Τον Νοέμβριο του 1915, ο Αϊνστάιν ολοκλήρωσε τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, το έργο που ερχόταν ολοταχώς να ταρακουνήσει συθέμελα την επιστήμη και να χαρακτηριστεί το magnum opus του. Ο ίδιος είχε πειστεί για την εγκυρότητά της τόσο από τη μαθηματική ομορφιά της όσο και από την ακριβή πρόβλεψη των αποκλίσεων της τροχιάς του Ερμή γύρω από τον ήλιο, κάτι το οποίο δεν μπορούσε να κάνει η κλασική νευτώνεια μηχανική.
Οι προβλέψεις της αϊνσταϊνικής θεωρίας επιβεβαιώθηκαν από τον βρετανό αστρονόμο σερ Άρθρουρ Έντιγκτον κατά τη διάρκεια ηλιακής έκλειψης το 1919. Το 1921, ο Αϊνστάιν πληροφορήθηκε ότι είχε τιμηθεί με το Νόμπελ Φυσικής. Καθώς η πρωτοποριακή θεωρία της σχετικότητας ήταν όμως ακόμα αμφιλεγόμενη, ο Αϊνστάιν τιμήθηκε με το Νόμπελ για την εξήγηση που παρείχε στο φωτοηλεκτρικό φαινόμενο!
Στη δεκαετία του 1920 θα ξαναχτυπούσε επιστημονικά με μια νέα σειρά κοσμολογικών πονημάτων, με τις καινούριες εξισώσεις να θέλουν το Σύμπαν δυναμικό και συνεχώς μεταβαλλόμενο. Κι αυτές του όμως οι παρατηρήσεις έρχονταν σε τραγική αντίθεση με την κλασική μηχανική που ήθελε το Σύμπαν στατικό, μια πεποίθηση που είχε δεχτεί εξάλλου άκριτα και ο ίδιος όταν ανέπτυσσε τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Το 1929, ο αστρονόμος Έντουιν Χάμπλ παρατήρησε ότι το Σύμπαν πράγματι διαστέλλεται, επιβεβαιώνοντας έτσι πειραματικά τη θεωρητική διαίσθηση του ανεπανάληπτου φυσικού.
Την ώρα όμως που ο Αϊνστάιν περιόδευε στον κόσμο μιλώντας για τις καινοτόμες θεωρίες του, η άνοδος των ναζί στη Γερμανία και ο ολοένα αυξανόμενος αντισημιτισμός επιτέθηκαν στη θεωρητική του ματιά: η εργασία του πάνω στη σχετικότητα αποκηρύχθηκε ως «εβραϊκή διαστροφή» όχι μόνο από τους ναζί πολιτικούς, αλλά ακόμα και από συναδέλφους του γερμανούς επιστήμονες!
Ο ίδιος ήταν μεν στο απυρόβλητο (ήταν νομπελίστας!), οι Ναζί δεν μπορούσαν ωστόσο να δεχτούν ότι ο ακρογωνιαίος λίθος της γερμανικής επιστήμης ήταν ένας εβραίος. Κι έτσι το 1931 τόσο η ναζιστική λαίλαπα όσο και πλήθος προβεβλημένων γερμανών επιστημόνων αποκήρυξαν τις μνημειώδεις εργασίες του ως «εβραϊκή φυσική» και «εβραϊκή συνωμοσία»(!), φέρνοντάς τον στο επίκεντρο της αναβίωσης ενός δηλητηριώδους αντισημιτισμού.
Λίγο αργότερα, η κυβέρνηση του Χίτλερ πέρασε τον διαβόητο νόμο που απαγόρευε στους εβραίους πολίτες της Γερμανίας να κατέχουν οποιαδήποτε θέση σε δημόσιο αξίωμα, περιλαμβανομένων των διδακτικών καθηκόντων σε πανεπιστημιακές σχολές, και αμέσως μετά ο Αϊνστάιν είδε το όνομά του να φιγουράρει σε λίστες με στόχους δολοφονιών, πριν ναζιστική οργάνωση τυπώσει και κυκλοφορήσει τη φωτογραφία του με τη λεζάντα «Δεν έχει ακόμα κρεμαστεί».
Την ίδια στιγμή, η τάση του υπέρ της κοινωνικής ισότητας ήταν ασυγκράτητη: αντιδρώντας στα αυξανόμενα δίδακτρα των μαθημάτων που οι φτωχότεροι μαθητές δεν μπορούσαν να πληρώσουν, ο Αϊνστάιν πρόσφερε φυσικότατα δωρεάν μαθήματα φυσικής αργά το βράδυ. Καθώς η οικονομική και πολιτική κρίση στην Ευρώπη βάθαινε, ο Αϊνστάιν χρησιμοποιούσε όλο και περισσότερο το βήμα επιστημονικών συνεδρίων για να απαντά σε πολιτικές ερωτήσεις. Δεν είχε κανένα πρόβλημα να συζητά για τη σχετικότητα σε πανεπιστημιακές διαλέξεις το πρωί και το ίδιο απόγευμα να ενθαρρύνει τους νέους να αρνηθούν τη στρατιωτική θητεία. Το επιβεβλημένο τέλος της Γερμανίας κοντοζύγωνε για τον Αϊνστάιν…
Μετακόμιση στις ΗΠΑ
Τον Δεκέμβριο του 1932, ο Αϊνστάιν εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του μια και καλή, καθώς το βιος του είχε εντωμεταξύ κατασχεθεί και τα βιβλία του καίγονταν στις ζοφερές φωτιές των ναζί, αναλαμβάνοντας θέση στο νεοϊδρυθέν Ινστιτούτο Προωθημένων Σπουδών του Πανεπιστημίου Πρίνστον στο Νιου Τζέρσεϊ. Περιττό να αναφερθεί ότι με τον Αϊνστάιν επικεφαλής, σύντομα το Πρίνστον θα μετατρεπόταν στη Μέκκα για τους φυσικούς του πλανήτη.
Εδώ θα περάσει το υπόλοιπο της ακαδημαϊκής του καριέρας προσπαθώντας να αναπτύξει μια ενιαία θεωρία για τις δυνάμεις που κυβερνούν το Σύμπαν, μια περιεκτική θεωρία που θα έβαζε δηλαδή εντός πλαισίου όλες τις εργασίες του: η θεωρία του ενοποιημένου πεδίου ήταν η τελική του προσπάθεια να αποδείξει ότι ο ηλεκτρομαγνητισμός και η βαρύτητα είναι διαφορετικές εκδηλώσεις ενός μοναδικού βασικού φαινομένου. Aυτή ήταν η κύρια επιστημονική του ενασχόληση για το υπόλοιπο της ζωής του, μια απόπειρα που συνεχίζει ακόμη και σήμερα να εμπνέει τη σύγχρονη φυσική…
Ταυτοχρόνως, την ώρα που πολλοί ακόμα ευρωπαίοι επιστήμονες κατέφυγαν στις ΗΠΑ για να γλιτώσουν από τη λαίλαπα του ναζισμού, κάποιοι από αυτούς αποκάλυψαν το ναζιστικό πλάνο για την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας. Οι εκκλήσεις τους στην Ουάσινγκτον έπεφταν ωστόσο στο κενό και έπρεπε να επιστρατευτεί ο Αϊνστάιν για να φτάσουν οι προειδοποιήσεις τους στον αμερικανό πρόεδρο: το καλοκαίρι του 1939, ο Αϊνστάιν και ο συνάδελφός του Leo Szilard έστειλαν μια επιστολή στον Φράνκλιν Ρούσβελτ προειδοποιώντας για τις προόδους των Γερμανών στην πυρηνική έρευνα και την καλή προοπτική να κατασκευάσουν το ατομικό υπερόπλο.
Η επιστολή του Αϊνστάιν πιστεύεται ότι αποτέλεσε το σημείο καμπής για την αλλαγή της αμερικανικής πολιτικής, καθώς ο Ρούσβελτ πείστηκε ότι οι ναζί δεν έπρεπε να φτιάξουν πρώτοι τη βόμβα που θα έκρινε τελικά την έκβαση του Β’ Παγκοσμίου. Ο Ρούσβελτ κάλεσε τον περίφημο φυσικό να συναντηθεί μαζί του και λίγο αργότερα ξεκίνησε το «Manhattan Project», ο εγκαινιασμός δηλαδή του αμερικανικού προγράμματος για την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας.
Το 1935 του χορηγήθηκε άδεια μόνιμης παραμονής στη χώρα και το 1940 απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα. Ταυτοχρόνως, συνεχίζει να μιλά υπέρ κάθε δίκαιου αγώνα (υποστηρίζοντας, για παράδειγμα, με σφοδρότητα τις δυνάμεις των δημοκρατικών κατά του Φράνκο στον Ισπανικό Εμφύλιο), κάτι που θα του φέρει πολλές και συχνές τριβές με τη διακυβέρνηση του Ρούσβελτ. Την ώρα όμως που το «Manhattan Project» πέρασε από το χαρτί στο στάδιο της ανάπτυξης στο Los Alamos του Νέου Μεξικού και πολλοί συνάδελφοί του προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν, ο ίδιος ο Αϊνστάιν δεν ήταν ποτέ ένας από αυτούς που έλαβαν την πρόσκληση. Σύμφωνα με τα απόρρητα μέχρι πρότινος έγγραφα του FBI αλλά και τους ψιθύρους της εποχής, ήταν η μακροχρόνια ουμανιστική και ανθρωπιστική δράση του Αϊνστάιν που έκανε την κυβέρνηση να μην τον εμπιστεύεται (ο διαβόητος διευθυντής του FBI, Έντγκαρ Χούβερ, έφτασε μάλιστα μέχρι το σημείο να προτείνει την απέλαση του Αϊνστάιν από την Αμερική!).
Στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου, ο Αϊνστάιν πρόσφερε τις δυνάμεις του στο Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ, βοηθώντας τους επιτελάρχες να αξιολογήσουν σχέδια για μελλοντικά οπλικά συστήματα. Ταυτοχρόνως, δημοπράτησε ανεκτίμητα πια χειρόγραφά του για να συμβάλει οικονομικά στην πολεμική προσπάθεια των Συμμάχων (χειρόγραφο αντίτυπό του στην εργασία της ειδικής θεωρίας της σχετικότητας του 1905 έπιασε, για παράδειγμα, 6,5 εκατ. δολάρια και όλα τους τα εμπιστεύτηκε στην αμερικανική κυβέρνηση).
Στις 6 Αυγούστου 1945, όντας σε διακοπές, ο Αϊνστάιν πληροφορήθηκε ότι η Χιροσίμα είχε πληγεί με την πρώτη ατομική βόμβα. Αμέσως πήρε μέρος στη διεθνή προσπάθεια για τον έλεγχο της ατομικής ενέργειας και την επόμενη χρονιά ίδρυσε επιστημονική επιτροπή για την ατομική ενέργεια (Emergency Committee of Atomic Scientists). Σε άρθρο του το 1947, ο περίφημος φυσικός κάλεσε τις ΗΠΑ να μην κρατήσουν την αποκλειστικότητα της ατομικής βόμβας, προτείνοντας να εμπιστευτούν τα σχέδια για την κατασκευή της στον ΟΗΕ. Την ίδια χρονιά, έγινε μέλος της επιτροπής για την προώθηση των κοινωνικών δικαιωμάτων των Αφρο-Αμερικανών και πήρε ενεργά μέρος στην προσπάθεια για την αλλαγή της κοινωνικής θέσης των μαύρων πολιτών στις ΗΠΑ.
Ταυτοχρόνως, συνέχισε τη θεωρητική του εργασία πάνω στην ύπαρξη μαύρων τρυπών και τη δυνατότητα διαστημικών ταξιδιών, εξηγώντας και αναπτύσσοντας περαιτέρω τη γενική θεωρία της σχετικότητας. Η αίσθηση της κοινωνικής ευθύνης που έφερε φάνηκε ωστόσο να τον τσακίζει, κι έτσι αποτραβήχτηκε κάποια στιγμή από την εμπροσθοφυλακή της παραγωγής επιστημικής γνώσης. Πολλοί συνάδελφοί του μετακινήθηκαν σταδιακά στην κβαντική θεωρία και ο ίδιος προσπάθησε μεν να βρει λογικά χάσματα, απέτυχε όμως και κλείστηκε πια στον εαυτό του. Συμμετείχε πάντως σε διεθνείς συναντήσεις για την ειρήνη, τον αντιμιλιταρισμό, την ελευθερία των λαών και κήρυξε την ανάγκη ίδρυσης του κράτους του Ισραήλ, αρνούμενος πάντως να αποδεχθεί το 1952 την προεδρία του Ισραήλ, δηλώνοντας: «Οι εξισώσεις για μένα έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον, η πολιτική είναι για το παρόν, οι εξισώσεις είναι για την αιωνιότητα».
Την τελευταία δεκαετία της ζωής του την πέρασε σε κατάσταση απομόνωσης: αποτραβήχτηκε από τη δημόσια σφαίρα, σπάνια ταξίδευε και περιόριζε τις μετακινήσεις του γύρω από το Πρίνστον, απολαμβάνοντας περιπάτους με στενούς συνεργάτες και καλούς φίλους….
Τελευταία χρόνια
Στις 17 Απριλίου 1955, την ώρα που σκάρωνε έναν λόγο για την έβδομη επέτειο της ίδρυσης του Ισραήλ, ο Αϊνστάιν υπέστη εσωτερική αιμορραγία από ανεύρυσμα στην αορτή. Μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Πρίνστον αλλά αρνήθηκε να υποβληθεί σε επέμβαση, πιστεύοντας ότι είχε ζήσει τη ζωή του και διατεθειμένος καθώς ήταν να αποδεχθεί το μοιραίο.
«Είναι άκομψο να παρατείνεις τη ζωή με τεχνητά μέσα», είπε στους οικείους του, «έχω ζήσει τη ζωή μου, είναι ώρα να φύγω. Και θα το κάνω κομψά». Ο Αϊνστάιν πέθανε στο νοσοκομείο το επόμενο πρωινό, 18 Απριλίου 1955, σε ηλικία 76 ετών. Κατά τη διάρκεια της νεκροψίας, ο ιατροδικαστής Thomas Stoltz Harvey αφαίρεσε τον εγκέφαλο της διάνοιας (χωρίς τη συγκατάθεση της οικογένειας) ώστε να διατηρηθεί και να μελετηθεί από τους νευροεπιστήμονες του μέλλοντος.
Η σορός του αποτεφρώθηκε και οι στάχτες του διασκορπίστηκαν σε τοποθεσία που δεν έγινε ποτέ γνωστή. Έπειτα από δεκαετίες έρευνας, ο εγκέφαλος του ανθρώπου που άλλαξε τη σύγχρονη φυσική επέστρεψε στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Πρίνστον…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr