Γιος πρώσων αριστοκρατών, ο Μπίσμαρκ κατάφερε να ενοποιήσει την κατακερματισμένη Γερμανία στη δεκαετία του 1870, αποτελώντας ταυτόχρονα έναν από τους ισχυρούς άνδρες της Ευρώπης για δεκαετίες ολόκληρες, μέσα από την έξοχη πλην αδίστακτη εκδοχή του για το realpolitik, ένα σύστημα πολιτικών αποφάσεων δηλαδή που ήταν βασισμένο στην πρακτικότητα παρά στην ηθική.
Ο ιδρυτής της Γερμανικής Αυτοκρατορίας έμελλε να αφήσει βαθιά το στίγμα του στα πολιτικά τεκταινόμενα της ευρωπαϊκής ηπείρου για πολλά-πολλά χρόνια, μέσω κυρίως του αρχιμήδειου σημείου της πολιτικής του σκέψης: το διαβόητο «αίμα και σίδερο»!
Ο Μπίσμαρκ, πέρα από την ενοποίηση της χώρας του, επαναδιέταξε τους συσχετισμούς δυνάμεων στη σκακιέρα της Ευρώπης, ενώ στο αμφιλεγόμενο των κινήσεών του περιλαμβάνονται οι κατηγορίες ότι «έκανε τη Γερμανία μεγάλη αλλά τους Γερμανούς μικρούς», καθώς και ότι προλείανε το έδαφος για τον ναζισμό.
Αγέρωχος και αμείλικτος, δεν σταμάτησε ποτέ να επιδίδεται στις αγαπημένες του καταχρήσεις, το φαγητό, το κρασί και το τσιγάρο, ενώ ο ασύγκριτος δυναμισμός του χαρακτήρα του θα έκανε τον βασιλιά Γουλιέλμος Α’ να αναφωνήσει: «Δεν είναι εύκολο να είσαι αυτοκράτορας με έναν τέτοιο καγκελάριο»!
Πρώτα χρόνια
Γεννημένος την 1η Απριλίου 1815 στην επαρχία του Βρανδεμβούργου, ο Ότο Έντουαρντ Λέοπολντ, πρίγκιπας του Μπίσμαρκ (Βίσμαρκ εξελληνισμένα), ήταν γιος πρώσου γαιοκτήμονα και αξιωματικού των δυνάμεων της Πρωσίας. Αντισυμβατικός από παιδί και επαναστατικό πνεύμα, κατάφερε να σπουδάσει νομικά, παίρνοντας το πτυχίο του σε ηλικία 21 ετών, παρά το γεγονός ότι ως έφηβος δεν έδειξε ιδιαίτερα χαρίσματα: μέτριος φοιτητής, ήταν γνωστός για τον αλκοολισμό του και το καυγατζίδικο πνεύμα του (μονομαχούσε συνεχώς), ενώ δεν φαινόταν να έχει καμία αξίωση από τη ζωή.
Στις αρχές της τέταρτης δεκαετίας της ζωής του όμως πέρασε μέσα από μια διαδικασία προσωπικής μεταμόρφωσης, η οποία θα μετέτρεπε τον αμοραλιστή και άθεο νεαρό σε θρησκευόμενο άνθρωπο. Ταυτοχρόνως, παντρεύεται, αποκτά τρία παιδιά, αρχίζει να ασχολείται με την πολιτική και γίνεται αναπληρωματικό μέλος στο πρωσικό κοινοβούλιο (1847).
Στη δεκαετία του 1850 και τις αρχές του 1860, ο αντιδραστικός και βασιλόφρονας πολιτικός υπηρετεί σε διάφορες διπλωματικές θέσεις πρεσβευτή στην Αγία Πετρούπολη, τη Βιέννη και το Παρίσι, γινόμενος γνωστός για τα σφοδρά αντι-ενωτικά αισθήματά του, καθώς θεωρούσε ότι σε ενδεχόμενη ένωση της Γερμανίας η Πρωσία θα έχανε την ανεξαρτησία της.
Το 1862 ωστόσο ο πρώσος ηγεμόνας Γουλιέλμος Α’, που έψαχνε να δημιουργήσει μεγαλύτερο στρατό για να ενδυναμώσει τη θέση της Πρωσίας στη διεθνή σκακιέρα, ήρθε σε σύγκρουση με την Πρωσική Δίαιτα, με την κρίση να καλεί σε δραστική λύση: αναγορεύει λοιπόν καγκελάριο της Πρωσίας τον έμπειρο πια διπλωμάτη και μετριοπαθέστερο στις ακραίες θέσεις του Μπίσμαρκ (23 Σεπτεμβρίου 1862), ο οποίος υπηρετεί ως πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών του κράτους…
Αίμα και Σίδερο
Η ανάληψη της εξουσίας από τον Μπίσμαρκ δεν έλυσε ωστόσο το πρόβλημα των στρατιωτικών δαπανών και η κρίση γενικεύτηκε στο πολιτικό σύστημα της Πρωσίας. Κι έτσι, σε λόγο που εκφώνησε στο πρωσικό κοινοβούλιο στα τέλη του 1862, ο Μπίσμαρκ έκανε τη δήλωση που θα γινόταν διαβόητη αλλά και θα σφράγιζε το πολιτικό του στίγμα: «Τα μεγάλα ζητήματα των ημερών μας δεν θα κριθούν με λόγους και αποφάσεις της πλειοψηφίας … αλλά με αίμα και σίδερο».
Ο ίδιος ισχυρίστηκε βέβαια αργότερα ότι τα λόγια του απομονώθηκαν από το πλαίσιό τους και παρερμηνεύτηκαν, το «αίμα και σίδερο» ωστόσο έμελλε να γίνει δημοφιλής χαρακτηρισμός για τις πολιτικές του κινήσεις. Ο ίδιος περιόρισε έτσι καθοριστικά την ελευθερία του Τύπου και έγινε ιδιαιτέρως αντιπαθής στους πολιτικούς κύκλους, χάνοντας μάλιστα τις εκλογές του 1863, ο Γουλιέλμος τον διατήρησε ωστόσο στην εξουσία καθώς φοβόταν τη φιλελεύθερη Δίαιτα…
Αυστρο-Πρωσικός Πόλεμος
Το 1864, ο Μπίσμαρκ, εφαρμόζοντας τα πρώτα δείγματα των περίφημων διπλωματικών τακτικισμών του, σκάρωσε ένα σενάριο στο οποίο η Πρωσία κήρυξε τον πόλεμο στη Δανία και ζήτησε τη συνδρομή της Αυστρίας: τα οφέλη των δύο χωρών από τη νίκη τους κατά της Δανίας ήταν ωστόσο δυσανάλογα και σύντομα η «ριγμένη» Αυστρία θα κήρυττε τον πόλεμο στην Πρωσία. Ο Μπίσμαρκ, που ήταν πλέον υπέρ της ιδέας της γερμανικής ολοκλήρωσης, δεν ήθελε την Αυστρία στο ενοποιημένο γερμανικό έθνος και το σχέδιό του απέδωσε.
Οι Πρώσοι κέρδισαν τον πόλεμο και έγιναν έτσι η κυρίαρχη δύναμη στην ενοποιημένη Βόρεια Γερμανική Συνομοσπονδία, επιβάλλοντας βαρύτατους όρους συνθηκολόγησης στην Αυστρία (Συνθήκη της Πράγας – 1866). Ο πρωσικός θρίαμβος επέτρεψε στη χώρα να προσαρτήσει εδάφη και αύξησε καθοριστικά το κύρος και το καθεστώς που απολάμβανε πλέον ο εμπνευστής του, Ότο φον Μπίσμαρκ…
Το Τηλεγράφημα της Εμς
Οι Γάλλοι δεν έβλεπαν ωστόσο με καλό μάτι τη νέα δύναμη που ξεπηδούσε στην Ευρώπη και απειλούσε την πρωτοκαθεδρία τους στην ήπειρο και μια διαμάχη θα ξεσπούσε το 1870, όταν ο άδειος θρόνος της Ισπανίας προσφέρθηκε σε γερμανό πρίγκιπα. Ο Ναπολέων Γ’ ανησύχησε για την ενδεχόμενη συμμαχία Ισπανίας και Πρωσίας και γάλλος υπουργός προσέγγισε τον πρώσο βασιλιά Γουλιέλμο, που βρισκόταν στο θέρετρο της Εμς.
Ο Γουλιέλμος απέστειλε λοιπόν γραπτή αναφορά της συνάντησης στον Μπίσμαρκ, ο οποίος δημοσίευσε μια αναθεωρημένη εκδοχή της, που θα γινόταν γνωστή ως «Τηλεγράφημα της Εμς». Το κείμενο αυτό, τροποποιημένο καταλλήλως από τον δαιμόνιο καγκελάριο, θα έκανε τους Γάλλους να πιστέψουν ότι η Πρωσία ετοιμαζόταν για πόλεμο και θέλοντας να προλάβουν τις καταστάσεις κήρυξαν οι ίδιοι τις εχθροπραξίες στους Πρώσους στις 19 Ιουλίου 1870, πέντε μέρες ακριβώς μετά τη δημοσίευση του κειμένου!
Οι Γάλλοι φάνηκαν έτσι ως επιδρομείς, κάνοντας τα γερμανικά κρατίδια να συνασπιστούν με την Πρωσία εναντίον τους. Το σχέδιο του Μπίσμαρκ απέδωσε για άλλη μια φορά, καθώς θεωρούσε ότι η εχθρότητα της Γαλλίας θα διευκόλυνε τη γερμανική ενοποίηση…
Γαλλο-Πρωσικός Πόλεμος
Ο πόλεμος ήταν καταστροφικός για τη Γαλλία, καθώς ο ανασυνταγμένος και ετοιμοπόλεμος πρωσικός στρατός μέτρησε σαρωτικές νίκες εναντίον τους. Και σαν να μην έφταναν αυτά, μέσα σε 6 βδομάδες ο Ναπολέων Γ’ πιάστηκε αιχμάλωτος, αναγκάζοντας έτσι τη Γαλλία να παραδοθεί οριστικά στις 28 Ιανουαρίου 1871, μετά και την πρωσική πολιορκία του Παρισιού.
Νέα εδάφη προσαρτήθηκαν από την Πρωσία (Αλσατία και Λωραίνη), με τη δύναμή της να αυξάνεται τρομακτικά, την ίδια στιγμή που οι Γάλλοι αποδυναμώθηκαν. Και βέβαια, κατά τους μαεστρικούς τακτικισμούς του Μπίσμαρκ, τα κρατίδια της Νότιας Γερμανίας θα ενοποιούνταν τελικά με την πανίσχυρη πλέον Πρωσία.
Ο Μπίσμαρκ ήταν πανέτοιμος να δημιουργήσει το Ράιχ, την ενοποιημένη Γερμανική Αυτοκρατορία δηλαδή με τους Πρώσους στο τιμόνι, την ίδια στιγμή που ο Γουλιέλμος Α’ έγινε αυτοκράτορας (κάιζερ) της χώρας που αποτελούταν από 25 ομόσπονδα κρατίδια (18 Ιανουαρίου 1871). Όσο για τον «μαέστρο» Μπίσμαρκ, έγινε καγκελάριος της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, διατηρώντας ταυτοχρόνως τις θέσεις του πρωθυπουργού και υπουργού Εξωτερικών της Πρωσίας. Μέχρι και τον βασιλικό τίτλο του πρίγκιπα απέκτησε…
Καγκελάριος του Ράιχ
Από το 1871-1890, ο Μπίσμαρκ κυβέρνησε με πυγμή την ενοποιημένη Γερμανία, εκσυγχρονίζοντας τη διακυβέρνησή της καθώς η χώρα μεταμορφωνόταν σε βιομηχανική κοινωνία. Ισχυρός πολέμιος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, εγκαινίασε την περίφημη εκστρατεία «Κulturkampf» (Πολιτισμικός Αγώνας) για τον δραστικό περιορισμό της δύναμής της, η οποία αν και αμφιλεγόμενη δεν θα ήταν εντελώς επιτυχημένη: εξόρισε τους Ιησουίτες από τη χώρα και συνέβαλε στην άνοδο του Προτεσταντισμού.
Στις δεκαετίες του 1870 και του 1880, ο Σιδηρούς Καγκελάριος εγκαινίασε μια σειρά από συμμαχίες που, πέρα από προσωπικές διπλωματικές επιτυχίες, ενδυνάμωσαν περαιτέρω τη θέση της Γερμανίας στην Ευρώπη, στρέφοντας μάλιστα τους εχθρούς της τον έναν εναντίον του άλλου!
Και αυτό ήταν το πολιτικό δαιμόνιο του Μπίσμαρκ: να διατηρεί την ένταση ανάμεσα στα αντίπαλα έθνη της Γερμανίας, προς όφελος φυσικά της χώρας του. Το ίδιο έκανε και στο εσωτερικό: καθέλκυσε αντισοσιαλιστικούς νόμους για τον περιορισμό της απήχησής του, εισάγοντας κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που έδιναν πρωτοφανή προνόμια στην εργατική τάξη, δημιουργώντας έτσι το πρώτο κράτος πρόνοιας της σύγχρονης εποχής…
Πτώση από την εξουσία
Ο κάιζερ Γουλιέλμος πέθανε στις αρχές του 1888, ο Μπίσμαρκ διατήρησε ωστόσο τη θέση του όταν ο γιος του αυτοκράτορα, Γουλιέλμος Β’, ανήλθε στον θρόνο. Σύντομα βέβαια ο 29χρονος νέος αυτοκράτορας θα ερχόταν σε ρήξη με τον 73χρονο πολιτικό, κυρίως λόγω του σφοδρών αντισοσιαλιστικών αισθημάτων του Μπίσμαρκ, τον οποίο παγίδευσε σε μια τέτοια κατάσταση που η μόνη λύση ήταν η δημόσια παραίτησή του για λόγους υγείας.
Ο νέος κάιζερ ήθελε την εξουσία για πάρτη του και δεν ανεχόταν την ισχυρή προσωπικότητα του ηλικιωμένου πολιτικού: κι έτσι το 1890, σε ηλικία 75 ετών, ο Μπίσμαρκ εξωθήθηκε σε παραίτηση. Μετά τον θάνατο της συζύγου του, το 1894, μετακόμισε στη γερμανική ύπαιθρο κοντά στο Αμβούργο και αφοσιώθηκε στη συγγραφή των απομνημονευμάτων του. Δεν έπαψε βέβαια ποτέ να παίρνει θέση στα διεθνή ζητήματα, ενώ επίσης ποτέ δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά του για το άδοξο τέλος της πολιτικής του καριέρας.
Ο κορυφαίος γερμανός πολιτικός, ο άνθρωπος που ενοποίησε τη χώρα και της έδωσε πρωτόγνωρη αίγλη και δύναμη μετατρέποντάς τη σε ευρωπαϊκή υπερδύναμη, πέθανε το 1898…
Κληρονομιά
Η ιστορική ετυμηγορία για τα πεπραγμένα του Μπίσμαρκ δεν παρουσιάζει ομοιογένεια: την ώρα που έδωσε στη Γερμανία τη σημερινή της μορφή και τη μετέτρεψε σε σύγχρονη ευρωπαϊκή δύναμη, δεν δημιούργησε θεσμούς που θα μπορούσαν να συνεχίσουν το έργο του χωρίς την προσωπική του καθοδήγηση.
Και βέβαια δεν θωράκισε επαρκώς τις μεταρρυθμίσεις του, αφήνοντας τον άπειρο Γουλιέλμο Β’ να αναθεωρήσει πολλά από τα επιτεύγματά του, στήνοντας έτσι το σκηνικό για το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το χνάρι του Μπίσμαρκ στην Ιστορία λίγο έλειψε να κηλιδωθεί όταν, χρόνια αργότερα, οι Ναζί αποπειράθηκαν να φανούν ως συνεχιστές και επίγονοι του έργου του, με την ιστορική αλήθεια να είναι ωστόσο διαφορετική: ο κορυφαίος πολιτικός δεν θα μπορούσε παρά να νιώθει αηδιασμένος από τις αιμοσταγείς πολιτικές του Χίτλερ…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
