Ο σουηδός εφευρέτης διέτρεξε με τη ζωή του μεγάλο μέρος της σύγχρονης ιστορίας, αφήνοντας το στίγμα του μια και καλή στην οικουμένη.
Ο άνθρωπος που έκανε ασφαλή τη νέα εκρηκτική ύλη της νιτρογλυκερίνης μέσω του δυναμίτη του έμελλε να γίνει πλούσιος, συμβάλλοντας ταυτοχρόνως στην κούρσα των εξοπλιστικών προγραμμάτων που θα χτυπούσε τις ευρωπαϊκές χώρες στον καιρό του.
Τα αναρίθμητα εξοπλιστικά του εργοστάσια άλλαξαν το τοπίο του κόσμου, με τον ίδιο ωστόσο να παραμένει ειρηνιστής μέχρι το τέλος.
Τόσο ειρηνιστής μάλιστα που αποφάσισε να δωρίσει όλη του την περιουσία για τη χρηματοδότηση των σπουδαίων ομώνυμων βραβείων για τις αγάπες της ζωής του: τη λογοτεχνία, τη φυσική επιστήμη (φυσικά, χημεία, ιατρική) και την ειρήνη!
Ο Νόμπελ ήρθε για να αλλάξει τον κόσμο και το έκανε τόσο εν ζωή όσο και μετά τον θάνατό του…
Πρώτα χρόνια
Ο Άλφρεντ Νόμπελ γεννιέται στη Στοκχόλμη στις 21 Οκτωβρίου 1833 ως το τέταρτο από τα 8 παιδιά της οικογένειας του Ιμάνιουελ Νόμπελ, βιομηχάνου και εφευρέτη που κατασκεύαζε γέφυρες και κτίρια σε όλη τη Σουηδία. Ο πατέρας του είχε πειραματιστεί εκτεταμένα με τεχνικές για τη διάνοιξη δρόμων και του αποδίδεται η εφεύρεση της θαλάσσιας νάρκης.
Παρά τα κατοπινά του πλούτη ωστόσο, ο πατέρας Νόμπελ πτώχευσε τη χρονιά που γεννήθηκε ο Άλφρεντ, με την οικογένεια να αναγκάζεται να μετακομίσει στη Φινλανδία και κατόπιν στη Ρωσία. Εκεί, στην Αγία Πετρούπολη, θα ξεκινήσει την επιχείρησή του που προμήθευε εξοπλισμό τον ρωσικό στρατό, πείθοντας ταυτοχρόνως τον τσάρο και τους αξιωματούχους του ότι οι θαλάσσιες νάρκες που είχε εν τω μεταξύ κατασκευάσει θα μπορούσαν να ανακόψουν τις βλέψεις των εχθρικών στόλων και κυρίως του πανίσχυρου βρετανικού. Ο ίδιος ήταν πιονέρος στην κατασκευή όπλων και τον σχεδιασμό ατμοκινητήρων, με τη βοήθειά του στους Ρώσους να λογίζεται ανυπολόγιστη κατά τον Πόλεμο της Κριμαίας (1853-1856)!
Το 1842, επιτυχημένος πλέον επιχειρηματίας και εφευρέτης, φέρνει την οικογένειά του στην Πετρούπολη, με τον Άλφρεντ να λαμβάνει ανώτερη εκπαίδευση σε ιδιωτικά σχολεία αλλά και στο σπίτι με οικοδιδασκάλους: μέχρι τα 17 του, ο έφηβος Άλφρεντ ήταν ξεφτέρι στις φυσικές επιστήμες και μιλούσε άπταιστα σουηδικά, ρωσικά, γαλλικά, αγγλικά και γερμανικά (αργότερα και ιταλικά)!
Ο νεαρός αμφιταλαντεύεται μεταξύ της αγάπης του για τη χημεία και τη φυσική και της κλίσης του στην ποίηση και τη λογοτεχνία. Η οικογενειακή επιχείρηση ωστόσο τον περιμένει και ο πατέρας του τον στέλνει να σπουδάσει χημεία και μηχανική: για τα επόμενα δύο χρόνια, ο Άλφρεντ θα επισκεφτεί τη Σουηδία, τη Γερμανία, τη Γαλλία, ακόμα και τις ΗΠΑ, μαθαίνοντας ό,τι όφειλε να ξέρει ο χημικός της εποχής.
Στην παραμονή του στο Παρίσι, γνωρίζει τον νεαρό ιταλό χημικό Ascanio Sobrero, ο οποίος τρία χρόνια πριν είχε αναπτύξει ένα νέο εκρηκτικό υλικό που ονόμαζε νιτρογλυκερίνη. Το ιδιαίτερα ασταθές εκρηκτικό θεωρούταν ωστόσο πολύ επικίνδυνο για πρακτική χρήση, παρά το γεγονός ότι η δύναμή του ήταν σαφώς ανώτερη από την πυρίτιδα. Ο Άλφρεντ Νόμπελ ενδιαφέρθηκε από την πρώτη στιγμή για τη νιτρογλυκερίνη και τις πρακτικές χρήσεις που θα μπορούσε να έχει στον τομέα των κατασκευών…
Η εφεύρεση που άλλαξε τον κατασκευαστικό κλάδο
Το 1852, ο πατέρας του του ζητά να επιστρέψει στη Ρωσία για να πιάσει επιτέλους δουλειά στην οικογενειακή επιχείρηση, η οποία γνώριζε τεράστια ανάπτυξη προμηθεύοντας τον ρωσικό στρατό. Από κοινού με τον πατέρα του, πειραματίστηκαν στη μετατροπή της νιτρογλυκερίνης σε ένα τεχνικά ασφαλές και εμπορικά επικερδές εκρηκτικό προϊόν, με το τέλος του πολέμου ωστόσο να ανακόπτει τις προσπάθειές τους, καθώς ο πατέρας ήρθε και πάλι αντιμέτωπος με την πτώχευση.
Ο Ιμάνουελ και οι δύο του γιοι, Άλφρεντ και Εμίλ, εγκαταλείπουν την Αγία Πετρούπολη και επιστρέφουν στη Στοκχόλμη, την ίδια ώρα που τα άλλα δύο αδέρφια, Ρόμπερτ και Λούντβιχ, παραμένουν στη Ρωσία: με πολλές δυσκολίες καταφέρνουν να σώσουν την οικογενειακή επιχείρηση και αργότερα αναπτύσσουν την πετρελαϊκή βιομηχανία τους στο νότιο τμήμα της ρωσικής αυτοκρατορίας, γινόμενοι από τους πλουσιότερους ανθρώπους του καιρού τους!
Ο Άλφρεντ, επιστρέφοντας στη Σουηδία το 1863, επικεντρώνεται στη νιτρογλυκερίνη: μπόλικες ωστόσο εκρήξεις μετά, περιλαμβανομένης και μίας (1864) που θα στερούσε τη ζωή στον αδερφό του Εμίλ και πολλούς ακόμα, πείθουν τις σουηδικές Αρχές ότι το προϊόν παραείναι επικίνδυνο, με την αστυνομία να απαγορεύει πλέον στον Νόμπελ κάθε πειραματισμό με την ουσία στα περίχωρα της πόλης. Κανένα πρόβλημα για τον Άλφρεντ, που απτόητος μετακινείται στην ύπαιθρο για να συνεχίσει τις έρευνές του: μέσα στη χρονιά (1864) τα καταφέρνει και είναι πια έτοιμος να παράξει μαζικά τη νιτρογλυκερίνη!
Το 1867, πατεντάρει τη νέα εκρηκτική ύλη (και τον μηχανισμό) κάτω από το όνομα «δυναμίτης»! Για να μπορεί μάλιστα να πυροδοτεί τον δυναμίτη εφευρίσκει ταυτόχρονα και τον πυροκροτητή, που του έδινε τη δυνατότητα της ασφαλούς ανάφλεξης μέσω φιτιλιού. Το νέο πακέτο του δυναμίτη περιόρισε δραστικά το κόστος της ανατίναξης βράχων, κάνοντας ευκολότερη τη διάνοιξη τούνελ και καναλιών και διευκολύνοντας καθοριστικά τις οικοδομικές εργασίες…
Ο δυναμίτης τον κάνει πλούσιο
Η αγορά υποδέχτηκε τη νέα εφεύρεση με ανυπομονησία, την ίδια στιγμή που ο Νόμπελ αποδείχτηκε επιχειρηματικό δαιμόνιο. Μέχρι το 1865, το εργοστάσιό του κοντά στο Αμβούργο της Γερμανίας εξήγε δυναμίτη σε χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής και στην Αυστραλία, ενώ στα επόμενα χρόνια τα 90 εξοπλιστικά εργοστάσια και τα εργαστήρια του Νόμπελ θα έχουν παρουσία σε περισσότερες από 20 χώρες του πλανήτη!
Παρά το γεγονός ότι πέρασε στο Παρίσι ένα σεβαστό μέρος της ζωής του, ο ίδιος ταξίδευε συνεχώς για τις ανάγκες των επιχειρήσεών του. Ο Βίκτωρ Ουγκό τον περιγράφει ως τον «πλουσιότερο περιπλανώμενο της Ευρώπης» και έχει δίκιο. Όταν όμως δεν ταξιδεύει για τη δουλειά του, κλείνεται στα αναρίθμητα εργαστήριά του στην Ευρώπη και αφοσιώνεται στην έρευνα: από το εργαστήριο της Στοκχόλμης στο αντίστοιχο του Αμβούργου κι από κει στο Παρίσι, τη Σκοτία και το Σαν Ρέμο της Ιταλίας.
Ο Νόμπελ επικεντρώθηκε αρχικά στην ανάπτυξη εκρηκτικών υλών αλλά και χημικών παραγώγων, με τους καρπούς των προσπαθειών του να δίνουν στην οικουμένη μια σειρά από υλικά όπως το συνθετικό δέρμα, το συνθετικό λάστιχο (καουτσούκ), το τεχνητό μετάξι κ.ά. Μέχρι το τέλος της ζωής του το 1896, είχε καταθέσει 355 πατέντες για προϊόντα, τεχνολογίες και διαδικασίες.
Ο ίδιος απολάμβανε μεγάλη φήμη, γεγονός που αντικατοπτρίστηκε στις βραβεύσεις του: το 1884 έγινε μέλος της Βασιλικής Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών, ενώ το 1893 έλαβε τιμητικό τίτλο διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο της Ουψάλα…
Ο θεσμός των Βραβείων Νόμπελ
Ο καταιγιστικός ρυθμός της δουλειάς του και τα συνεχή του ταξίδια δεν του άφηναν ωστόσο χρόνο για προσωπική ζωή. Σε ηλικία 43 ετών, ένιωθε ήδη ηλικιωμένος, γι’ αυτό και έβαλε την εξής αγγελία σε εφημερίδα: «Ευκατάστατος και ιδιαίτερα μορφωμένος ηλικιωμένος κύριος αναζητεί κυρία μέσης ηλικίας, μυημένη στις ξένες γλώσσες, ως γραμματέα και οικιακή βοηθό»! Ιδανική υποψήφια αποδείχτηκε μια γυναίκα από την Αυστρία, η κόμισσα Bertha Kinsky, η οποία αφού εργάστηκε για ένα διάστημα στο πλευρό του Νόμπελ τον εγκατέλειψε για να επιστρέψει στην πατρίδα της να παντρευτεί τον κόμη Arthur von Suttner. Ο Νόμπελ παρέμεινε ωστόσο καλός φίλος με την κόμισσα και κράτησαν επαφή για το υπόλοιπο της ζωής τους.
Με τα χρόνια βέβαια, η Bertha von Suttner θα γινόταν ολοένα και πιο επικριτική για την εξοπλιστική κούρσα και τον «πυρετό» που επικράτησε με την ανάπτυξη των όπλων, γράφοντας βιβλία και γινόμενη παγκόσμια φωνή του πασιφισμού. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κόμισσα επηρέασε καθοριστικά τον Νόμπελ στις απόψεις του στα κατοπινά αυτά χρόνια, με το πνεύμα της ίδιας να είναι πίσω από την περίφημη διαθήκη του Νόμπελ που άφηνε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του (το 94%!) σε ένα καταπίστευμα, με σκοπό να βραβεύει ανθρώπους και οργανισμούς που προωθούν την ιδέα της ειρήνης, ανεξαρτήτως εθνικότητας. Λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Νόμπελ, η νορβηγική κυβέρνηση θα απένειμε το Νόμπελ Ειρήνης του 1905 στην Bertha von Suttner!
Ρόλο στη δημιουργία των Βραβείων Νόμπελ πρέπει να έπαιξαν και οι ανησυχίες του Νόμπελ για το πώς θα τον θυμόταν ο κόσμος όταν έφευγε από τη ζωή, ανησυχίες που κλιμακώθηκαν όταν γαλλική εφημερίδα μπέρδεψε τον θάνατο του αδερφού του Λούντβιχ το 1888 με τον ίδιο και έσπευσε να κυκλοφορήσει έναν δεικτικό επικήδειο με τίτλο «Ο έμπορος του θανάτου είναι νεκρός». Η εφημερίδα τον έψεγε για την ανακάλυψη του δυναμίτη («ο δρ Άλφρεντ Νόμπελ», έγραφε, «που έγινε πλούσιος εφευρίσκοντας τρόπους να σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους πιο γρήγορα από ποτέ, πέθανε χθες»), αφήνοντας τον Νόμπελ αποκαρδιωμένο να σκέφτεται την υστεροφημία του…
Θάνατος και κληρονομιά
Το 1891, με τον ίδιο απαρηγόρητο για τον χαμό της εδώ και 18 χρόνια συντρόφου του Sofie Hess, ο Νόμπελ μετακομίζει οριστικά από το Παρίσι στο Σαν Ρέμο. Υποφέροντας για χρόνια από κυνάγχη, ο Άλφρεντ Νόμπελ πέθανε στο σπίτι από εγκεφαλικό επεισόδιο στις 10 Δεκεμβρίου 1896. Χωρίς να το γνωρίζουν οικείοι και φίλοι, είχε ήδη κανονίσει να αφήσει όλη του την περιουσία για τη χρηματοδότηση των περίφημων βραβείων, γεγονός που έγινε τελικά όχι φυσικά χωρίς τη σφοδρή αντίδραση της ευρύτερης οικογένειάς του.
Τα Βραβεία Νόμπελ έγιναν έτσι προέκταση του βίου του, εκπληρώνοντας τα μεγάλα ενδιαφέροντα της ζωής του: τις φυσικές επιστήμες (3 βραβεία: φυσικής, χημείας, ιατρικής), τη λογοτεχνία και την ειρήνη φυσικά, με τον ίδιο να είναι πασιφιστής σε όλη του τη ζωή…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
