Ο άνθρωπος που άλλαξε τα καλοκαίρια της ανθρωπότητας

Το ημερολόγιο έγραφε 17 Ιουλίου 1902, άλλη μια καυτή καλοκαιρινή μέρα δηλαδή, όταν ο Γουίλις Κάριερ σχεδίασε το πρώτο σύγχρονο σύστημα κλιματισμού, εγκαινιάζοντας ουσιαστικά μια βιομηχανία που θα βελτίωνε θεαματικά την καθημερινότητα της ανθρωπότητας. Ο άνθρωπος αποχαιρέτισε τον καύσωνα, τις χαμένες ώρες εργασίας και τις άυπνες νύχτες και ήταν ο Κάριερ αυτός που έπρεπε τώρα να ευχαριστεί. Ήταν το δικό του σύστημα για τον έλεγχο της θερμοκρασίας και της υγρασίας αυτό που θα τα άλλαζε όλα, καθώς και η εταιρία που έφτιαξε το 1915 για να ρίξει στην αγορά το κλιματιστικό του. Περιττό να αναφερθεί, η Carrier Engineering Company θα γινόταν σύντομα ο μεγαλύτερος κατασκευαστής air condition του κόσμου, πριν εξαγοραστεί τελικά το 1979 από τη United Technologies Corporation. Όπως έχουν ωστόσο υπαινιχθεί με νόημα οι ιστορικοί της τεχνολογίας, πιθανότατα θα έπρεπε να ευχαριστούμε τη μητέρα του Κάριερ για όλα αυτά, καθώς αυτή ενθάρρυνε το χόμπι του μαστροχαλαστή γιου της να αποσυναρμολογεί τα πάντα στο σπίτι για να δει πώς δουλεύουν! Ρολόγια, ραπτομηχανές και κάθε άλλη οικιακή συσκευή δηλαδή, μέχρι να γίνει ο μικρός ξεφτέρι στη μηχανική. Κι αν οι Ρωμαίοι ήταν αυτοί που χρησιμοποίησαν πρώτοι τον κλιματισμό των κτιρίων τους, περνώντας τα υδραγωγεία τους μέσα από τις επαύλεις, και ακολούθησαν οι άνθρωποι του Μεσαίωνα και ο πρώιμος εξαερισμός των σπιτιών τους, η ανθρωπότητα θα έπρεπε ουσιαστικά να περιμένει το 1902 για να ζήσει από πρώτο χέρι τις πρωτόγνωρες αρετές του κλιματισμού. Εκείνη τη χρονιά, ο Κάριερ επιφορτίστηκε να λύσει το πρόβλημα που προκαλούσαν οι υψηλές θερμοκρασίες και η απίστευτη υγρασία στις μηχανές ενός τυπογραφείου. Ο μηχανικός έλυσε το πρόβλημα, αναγνωρίζοντας ταυτοχρόνως τις πρακτικές συνέπειες της εφεύρεσής του. Έπεσε όμως πάνω στην οικονομική δυσπραγία, τον Μεγάλο Πόλεμο και την εξίσου Μεγάλη Ύφεση, κι έτσι η εφεύρεσή του δεν θα απογειωνόταν πραγματικά παρά μετά τον Β’ Παγκόσμιο, όταν άρχισε να υιοθετείται μαζικά και σε μεγάλη κλίμακα από τα πάντα: σπίτια, εργοστάσια, καράβια, ακόμα και λεωφορεία! Σήμερα δεν είναι εύκολο να φανταστούμε τη ζωή χωρίς κλιματισμό, είναι ωστόσο απλό να δούμε πώς άλλαξε η πατέντα του τον κόσμο και την καθημερινότητα. Ο Κάριερ την ονόμαζε εξάλλου «Καιροποιό», ξέροντας προφανώς καλύτερα. Η ικανότητα που είχαμε πια ως ανθρωπότητα να ψύχουμε θερμά περιβάλλοντα μας επέτρεψε να ζήσουμε σε περιοχές που δεν θα φανταζόμασταν καν παλιότερα, όπως και να ταξιδεύουμε το κατακαλόκαιρο σε μεγάλες αποστάσεις με υποφερτές πια συνθήκες. Ο ίδιος ο Κάριερ πέθανε το 1950, έχοντας δει τη δυναμική της συνεισφοράς του στον κόσμο και πώς μεταμόρφωνε ο κλιματισμός του την οικουμένη. Για τον οποίο πάλεψε φυσικά λυσσαλέα προκειμένου να πείσει τον πλανήτη πως κάτι νέο έβγαινε από τις γρίλιες των συστημάτων του. Και τον έπεισε τελικά. Γεγονός που του αναγνώρισε και το περιοδικό «Time» σπεύδοντας το 1998 να τον συμπεριλάβει στη λίστα με τις 100 σημαντικότερες προσωπικότητες του 20ού αιώνα…

Πρώτα χρόνια

Ο Γουίλις Χάβιλαντ Κάριερ γεννιέται σε κωμόπολη της Νέας Υόρκης στις 26 Νοεμβρίου 1876, μέσα σε οικογένεια με παραδοσιακές ρίζες στον Νέο Κόσμο. Ο μικρός μεγαλώνει ως μαστροχαλαστής στο σπίτι, ακολουθώντας το μοτίβο της μαμάς του πως «αν δεν ξέρεις πώς να το ανοίξεις, δεν το κατέχεις καθόλου»! Κι έτσι πριν καν τελειώσει το Γυμνάσιο στο Μπάφαλο της Νέας Υόρκης, είναι ήδη ξεφτέρι στις κατασκευές και την… αποσυναρμολόγησή τους. Ήταν μάλιστα τόσο καλός στα μαθήματά του που στον τελευταίο του σχολικό χρόνο απέσπασε υποτροφία για το σπουδαίο Πανεπιστήμιο Κορνέλ. Από κει θα βγει το 1901 με το χαρτί του ηλεκτρολόγου μηχανικού ανά χείρας, πιάνοντας αμέσως δουλειά σε ένα σιδηρουργείο του Μπάφαλο (Buffalo Forge Company), στο τμήμα ερευνών. Πριν γίνει αρχιμηχανικός της φίρμας το 1906, θα έχει ήδη στα χέρια του μια πατέντα που μόνο απαρατήρητη δεν θα περνούσε…

Η εφεύρεση που τα άλλαξε όλα

Κανείς δεν ξέρει πού θα τον βρει η στιγμή «εύρηκα». Τον Κάριερ τον βρήκε πάντως στον σιδηροδρομικό σταθμό του Πίτσμπουργκ μια εντελώς ομιχλώδη μέρα. Ο νεαρός κοιτούσε μαγεμένος την πυκνή ομίχλη όταν του πέρασε από το μυαλό μια τρελή ιδέα: θα μπορούσε λέει να αποξηράνει τον αέρα περνώντας τον από το νερό ώστε να δημιουργήσει τεχνητή ομίχλη. Κι αν το έκανε αυτό, τότε θα μπορούσε να κατασκευάσει τον δικό του αέρα, κρατώντας πια στα χέρια του την υγρασία. Μέσα σε έναν χρόνο, θα είχε πράγματι στην κατοχή του ένα μηχάνημα που μπορούσε να ελέγχει τα επίπεδα υγρασίας του ατμοσφαιρικού αέρα. Τον πρόδρομο του σύγχρονου κλιματιστικού! Μέσα στον έναν χρόνο που δούλευε εξάλλου στην εταιρία, είχε συμβάλει τα μέγιστα στην ανάπτυξη συστημάτων θέρμανσης και εξαερισμού τόσο για το σιδηρουργείο της φίρμας όσο και τους πελάτες της, όταν η ζέστη έμπαινε δηλαδή εμπόδιο στην απρόσκοπτη λειτουργία των μηχανών. Ο ίδιος είχε αναπτύξει εξάλλου ένα νέο τεχνικό πρότυπο για τον έλεγχο και τη βαθμολογία αποτελεσματικότητας των θερμαντικών σωμάτων και των συστημάτων εξαερισμού. Λίγο αργότερα θα δημοσίευε την επιστημονική φόρμουλά του για την αξιολόγηση της τεχνικής αρτιότητας τέτοιων συστημάτων σε διάφορες συνθήκες πίεσης, θερμοκρασίας και ταχύτητας του αέρα. Με τέτοιες επιτυχίες στο ενεργητικό του, ήταν φυσικό να του εμπιστευτεί η εταιρία τη λύση του πιο επίμονου προβλήματός της: την παροχή καθαρού αέρα στις δομές της. Ο νεαρός μηχανικός κατέληξε σε ένα είδος «πλυντηρίου αέρα», όπως το έλεγε, που ψέκαζε δροσιστικότερο αέρα στον χώρο σε πιο επιθυμητές συνθήκες υγρασίας. Με βάση αυτό το μηχάνημα, ανέπτυξε αμέσως έναν υγραντήρα (ή, καλύτερα, αφυγραντήρα), βάζοντας άλλο ένα λιθαράκι σε μια εφεύρεση που ερχόταν ολοταχώς. Παρά το γεγονός ότι όλα αυτά κράτησαν μόλις έναν χρόνο, ήταν ένας ιδιαιτέρως κοπιώδης χρόνος για τον Κάριερ. Ο οποίος περνούσε τώρα τη μέρα του απαντώντας σε ένα σωρό θέματα που ανέκυπταν εντωμεταξύ, όπως ας πούμε την πρώτη ποτέ επιστημονική ανάλυση της «αφύγρανσης με τη βοήθεια της μηχανικής ψύξης». Την ώρα που κατοχύρωνε εμπορικά το «πλυντήριο αέρα» του και αναγνώριζε τον κεφαλαιώδη ρόλο της υγρασίας για τις συνθήκες του περιβάλλοντος, ανέπτυσσε και μια σειρά από επιστημονικούς όρους, όπως ας πούμε το σημείο δρόσου (σημείο υγροποίησης ή σημείο κόρου ατμόσφαιρας), έχοντας έτοιμη και την εννοιολογική σκευή της εφεύρεσής του. Τώρα είχε και τη θεωρία και την πράξη στα χέρια του, μια μέθοδο δηλαδή για τη ρύθμιση της υγρασίας μέσω του ελέγχου της θερμοκρασίας του αέρα στο ψυκτικό του μηχάνημα. Οι έρευνές του κατέληξαν το 1911 σε δύο δημοσιεύσεις και ισάριθμες παρουσιάσεις στην Αμερικανική Εταιρία Μηχανολόγων Μηχανικών αναφορικά με τον έλεγχο της υγρασίας. Ήταν η σημαντικότερη επιστημονική εργασία που είχε γίνει ποτέ στον τομέα του κλιματισμού και της ψύξης και οι ιστορικοί θα τη χαρακτήριζαν λίγα χρόνια αργότερα ως «Μάγκνα Κάρτα της ψυχρομετρίας». Όλα τα εννοιολογικά και μεθοδολογικά υλικά για τη δημιουργία του air condition ήταν εδώ! Αλλά και για τη σημερινή εκπαίδευση των νιάτων στις αρχές του κλιματισμού. Δεν ήταν όμως απλή θεωρία, καθώς μέσω της φίρμας που εργαζόταν είχε την ευκαιρία να τη δοκιμάσει στην πράξη. Τα τυπογραφεία μαστίζονταν ιδιαιτέρως από τη ζέστη, κι έτσι ο πρώτος που θα δεχτεί να δοκιμάσει την εφεύρεσή του ήταν μια μεγάλη τυπογραφική εταιρία στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης ήδη από το καλοκαίρι του 1902! Η οποία θα έχει πια σταθερές συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας στο εσωτερικό της καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Μέχρι το 1906, η εταιρία που εργαζόταν ο Κάριερ πουλούσε κανονικά τη «Συσκευή για τον Χειρισμό του Αέρα», όπως αντιεμπορικά είχαν εντωμεταξύ ονομάσει, και εκείνη τη χρονιά την αγόρασε ένα εκκοκκιστήριο της Βόρειας Καρολίνα, δίνοντάς της την πρώτη μεγάλης κλίμακας βιομηχανική εφαρμογή της. Βλέποντας την αποτελεσματικότητά της, η βιομηχανία υφασμάτων θα γινόταν ο πρώτος ουσιαστικά κλάδος που θα αγκάλιαζε ολόθερμα τον κλιματισμό. Οι εργάτες της θα δούλευαν πια σε συνθήκες καθαρού και δροσερού αέρα ό,τι θερμοκρασία κι αν είχε έξω. Μέχρι το 1907, τα συστήματα του Κάριερ εξαπλώνονταν σε εργοστάσια και βιομηχανίες στα μήκη και τα πλάτη των ΗΠΑ, κάνοντας τους αναλυτές της αγοράς να ισχυριστούν εκείνη τη χρονιά πως «ο κλιματισμός του Κάριερ διαδίδεται στη βιομηχανία σαν δροσερό αεράκι». Τα μεγάλα κεφάλια του σιδηρουργείου στο οποίο εργαζόταν ο αρχιμηχανικός πια Κάριερ σκέφτηκαν να φτιάξουν μια θυγατρική που να ασχολείται αποκλειστικά με την εφεύρεσή του, την οποία πρόλαβε να κατοχυρώσει εμπορικά ο εφευρέτης στις 2 Ιανουαρίου 1906. Και πράγματι, η Carrier Air Conditioning Company ιδρύθηκε στη Νέα Υόρκη στις 26 Ιουνίου 1915, ξαλαφρώνοντας εφτά μηχανικούς της από τις οικονομίες μιας ζωής για να στηθεί το νέο επιχειρηματικό όραμα. Για τα επόμενα έξι χρόνια, ο Κάριερ θα λειτουργούσε ως αντιπρόεδρος της θυγατρικής και αρχιμηχανικός της μητρικής, η οποία θα έκλεινε ωστόσο κάποια στιγμή όλα τα άλλα τμήματά της για να επικεντρωθεί αποκλειστικά στον κλιματισμό. Τώρα εξάλλου το air condition αποδεικνυόταν ακαταμάχητο σε όλους, από τις καπνοβιομηχανίες και τις μονάδες επεξεργασίας ελαστικού και χαρτιού μέχρι τις φαρμακοβιομηχανίες και την κονσερβοποιία. Ο Κάριερ ήταν πια ο «πατέρας του κλιματισμού» τόσο σε θεωρητικό όσο και πρακτικό επίπεδο. Όσο για τους υπαλλήλους της Carrier Air Conditioning Company, ήταν απλώς το «αφεντικό», ένα αλλιώτικο από τα άλλα αφεντικό όμως, κλεισμένος στο εργαστήριο καθώς ήταν για τα επόμενα πενήντα κοντά χρόνια!

Επιχειρηματική πορεία και μνημειώδεις συνεισφορές

Παρά το γεγονός ότι ο κλιματισμός έγινε σχεδόν από την αρχή ένα παγκόσμιο φαινόμενο, οι πωλήσεις δεν ακολουθούσαν τη συχνότητα των διθυραμβικών κριτικών στα μήκη και τα πλάτη της οικουμένης. Ο Κάριερ ένιωσε σαφώς ανακουφισμένος όταν εγκατέστησε προσωπικά το πρώτο οικιακό κλιματιστικό σε μια έπαυλη στη Μινεάπολις της Μινεσότα το 1914. Και πήρε φυσικά και μερικές γερές ανάσες ανακούφισης για την επιχειρηματική πορεία της εταιρίας του, καθώς η ίδρυσή της τον είχε αφήσει κυριολεκτικά στην ψάθα, όταν μια σειρά ακόμα από βιομήχανοι αποφάσισαν να φτιάξουν καλύτερες συνθήκες εργασίας αρχικά για τα μηχανήματά τους και δευτερευόντως για τους εργάτες τους. Ο Κάριερ πάλευε τώρα με τα διαφημιστικά έξοδα του μηχανήματός του αλλά και τους μισθούς των νεαρών και ταλαντούχων μηχανικών του. Παρά τη δυναμική που φαινόταν να έχει η εταιρία του, μαστιζόταν από την έλλειψη κεφαλαίων και πωλήσεων. Σημείο καμπής θα είναι αναμφίβολα ο Α’ Παγκόσμιος, καθώς οι οπλοβιομηχανίες των ΗΠΑ υιοθετούν μαζικά και εν μία νυκτί ουσιαστικά το κλιματιστικό του, μιας και έχει αποδεδειγμένα δραστικές συνέπειες στην αποτελεσματικότητα των εργατών! Ο ίδιος, προοδευτικός καθώς είναι, προσλαμβάνει το 1917 την πρώτη γυναίκα στην εταιρία του, κάνοντάς τη την απολύτως πρώτη μηχανικό κλιματισμού της Ιστορίας. Το θέμα έγινε πανεθνική είδηση στις ΗΠΑ, καθώς ήταν στα χρόνια που ο αμερικανός νομοθέτης άρχισε να συζητά σοβαρά το ενδεχόμενο να εκχωρηθεί στη γυναίκα το δικαίωμα της ψήφου και να αλλάξει η κοινωνική της θέση. Εκείνη ευχαρίστησε τον Κάριερ συντάσσοντας τη βιογραφία του το 1952. Μέσα σε αυτά, το 1922 θα έρθει η δεύτερη κολοσσιαία εφεύρεση του μηχανικού, ο φυγοκεντρικός συμπιεστής! Που συνέβαλε ακόμα περισσότερο στην αποτελεσματικότητα των συστημάτων ψύξης και τη μεγάλης κλίμακας εφαρμογή τους. Τα κλιματιστικά του σώματα έβρισκαν πια ολοένα και μεγαλύτερη απήχηση. Το 1926, για παράδειγμα, ένα ογκώδες κτίριο στο Φρέσνο της Καλιφόρνια εγκατέστησε έναν φυγοκεντρικό συμπιεστή στο υπόγειό του και μια σειρά κλιματιστικών στην οροφή του, όντας το πρώτο πολυώροφο οίκημα που ψυχόταν με το άγγιγμα του Κάριερ. Δύο χρόνια αργότερα μάλιστα, ένας ουρανοξύστης στο Σαν Αντόνιο του Τέξας γινόταν ο πρώτος που φορούσε το κεντρικό σύστημα κλιματισμού του Κάριερ ήδη από το χτίσιμό του. Τον Μάρτιο του 1930, το νέο σύστημα κλιματισμού του Κάριερ, ο «Καιροποιός», έβρισκε τη θέση του στα πολυώροφα γραφεία εταιρίας της Ιντιάνα και τον Αύγουστο μια τράπεζα του Λος Άντζελες παρήγγειλε 490 κλιματιστικά για το 15ώροφο κτίριό της. Αλλά και το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ ψυχόταν πια με τη βοήθεια 180 «Καιροποιών» του Κάριερ. Άλλη μια στιγμή-ορόσημο στην ιστορία του κλιματισμού θα έρθει το 1931, όταν το 13.400 τόνων πλοίο «Βικτώρια», επιφορτισμένο με το δρομολόγιο Ιταλίας-Αιγύπτου, βγήκε από το ναυπηγείο για το παρθενικό του ταξίδι με το κεντρικό σύστημα κλιματισμού του αμερικανού εφευρέτη στα αμπάρια του. Τα νέα συστήματα κλιματισμού και τεχνητής ψύξης του Κάριερ είχαν τώρα ασφαλέστερα και μη τοξικά ψυκτικά και οι τιμές τους ήταν σαφώς πιο προσιτές για βιομηχανική χρήση. Ή οικιακή. Άλλη μια χρονιά-σταθμός για τον Κάριερ ήταν το 1928-1929, όταν οι βουλευτές και οι γερουσιαστές των ΗΠΑ δροσίζονταν πια από τα κλιματιστικά του τόσο στη Βουλή των Αντιπροσώπων όσο και τη Σύγκλητο του αμερικανικού Καπιτωλίου. Στη δεκαετία του 1930, περισσότεροι από 300 κινηματογράφοι και θέατρα είχαν εγκατεστημένα τα συστήματά του. Τώρα δεν είχε να σκέφτεται την οικονομική δυσπραγία του παρελθόντος, λειτουργώντας πια τρία δικά του εργοστάσια. Το 1930 απορρόφησε μάλιστα δύο εργοστάσια θέρμανσης και συστημάτων εξαερισμού και στο νέο επιχειρηματικό σχήμα ήταν πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος. Η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930 απείλησε όμως τον Κάριερ και την εταιρία του. Ο μηχανικός λειτούργησε ως καλός επιχειρηματίας, φέρνοντας συμβούλους για να περιορίσει τα κόστη και να συστηματοποιήσει τις διαδικασίες. Αλλά και να βρει νέες αγορές για τα προϊόντα του. Η Ταϊλάνδη ξέρει καλά από αυτή την επέκτασή του στη διεθνή σκηνή! Πάντοτε μέσα στο εργαστήριο, ο Κάριερ ανέπτυξε ένα καινούριο και ακόμα πιο αποδοτικό σύστημα κεντρικού κλιματισμού το 1939. Το οποίο παρουσιάστηκε στη Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης εκείνη τη χρονιά, κάνοντας να συνωστίζονται στο περίπτερό του περισσότερους από 1,3 εκατ. επισκέπτες τις πρώτες εκατό ημέρες! Παρά το γεγονός ότι άλλος ένας πόλεμος θα στεκόταν εμπόδιο στην επιχειρηματική γιγάντωσή του, μετά τον Β’ Παγκόσμιο η χρήση κλιματιστικών γενικεύτηκε στις ΗΠΑ και ο Κάριερ είχε πια τη μερίδα του λέοντος σε μια αγορά που ο ίδιος είχε φτιάξει. Κάθε κτίριο που σηκωνόταν πια στην Αμερική διέθετε σύστημα κεντρικού κλιματισμού και ο Κάριερ ήταν ο άνθρωπος που απευθύνονταν όλοι. Οι Ιάπωνες έπιναν πλέον νερό στο όνομά του, αλλάζοντας άρδην την τοπική βιομηχανία. Αλλά και οι πολίτες της Αμερικής φυσικά, καθώς ήδη από το 1946 οι δημόσιες συγκοινωνίες αρκετών πολιτειών άρχισαν να υιοθετούν τον κλιματισμό του στα αστικά λεωφορεία. Με το νερό ξεκάθαρα στο αυλάκι και τον ίδιο τιμημένο, πολυβραβευμένο και πλούσιο πια, ο Κάριερ τα είχε καταφέρει και με το παραπάνω. Όχι ότι ανέκοψε ρυθμούς δουλειάς ή έρευνας φυσικά, παρά τις συστάσεις των γιατρών του, κι έτσι το 1948 ένα έμφραγμα θα τον αναγκάσει να αποσυρθεί άρον άρον από τα καθημερινά του καθήκοντα. Ο Γουίλις Χάβιλαντ Κάριερ άφησε την τελευταία του πνοή στις 7 Οκτωβρίου 1950 ταξιδεύοντας στη Νέα Υόρκη. Ήταν το τέλος μιας σπουδαίας καριέρας που είχε ήδη αλλάξει τον κόσμο. Όταν πέθανε, είχε περισσότερες από 80 πατέντες στο ενεργητικό του, έχοντας φτιάξει εντωμεταξύ και έναν νέο επιστημονικό κλάδο, που συνεχίζει να πατά πάνω στα κελεύσματά του. Η πιο αξιοσημείωτη ίσως χρήση της εφεύρεσής του έλαβε χώρα σε ένα από τα βαθύτερα χρυσωρυχεία του πλανήτη στη Νότια Αφρική. Με τον κλιματισμό στο πλευρό τους, μπορούσαν πια να ψάχνουν για χρυσό σε ακόμα μεγαλύτερα βάθη, αν και πλέον το κλιματιστικό του ήταν κοινωνικό φαινόμενο από την Ευρώπη και την Ασία μέχρι την Κεντρική και τη Λατινική Αμερική… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr