Ο αμφιλεγόμενος βασιλιάς του χάλυβα που έφτιαξε μια αυτοκρατορία εκεί που οι άλλοι έβλεπαν… σμπαράλια

Ο «μαχαραγιάς του χάλυβα», όπως είναι γνωστός στις αγορές του κόσμου, αν δεν ήταν ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους του πλανήτη θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν λογοτεχνικός ήρωας. Τα υλικά που απαρτίζουν εξάλλου τη ζωή του είναι τα ίδια με αυτά που στήνονται τα μπεστ σέλερ. Οι γονείς του φρόντισαν να του δώσουν όνομα που σχετίζεται με την ινδουιστική θεότητα του πλούτου, λες και γνώριζαν εκ των προτέρων τι μεγιστάνας θα γινόταν μια μέρα ο ινδός φτωχοδιάβολος! Ο κροίσος Λακσμί Νίβας Μιτάλ που ανεβοκατεβαίνει δέκα-δέκα τις θέσεις της λίστας του «Forbes» με τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου γεννήθηκε σε χωριουδάκι της Ινδίας που ούτε ρεύμα δεν είχε. Είχε όμως ατσάλι, το οποίο δούλευαν στο σιδηρουργείο του πατέρα του και το μικρό χυτήριο αργότερα, όταν η φαμίλια μετακόμισε στην Καλκούτα. Σε μια εποχή που οι αγορές θωρούσαν τον χάλυβα χαμένη υπόθεση, εκείνος κατάφερε να κάνει περιουσία στον κλάδο, όταν και θα εμφανίζονταν τα πρώτα σύννεφα στην επαγγελματική του δράση. Γιατί ο Μιτάλ κατέληξε από νωρίς στον τρόπο του δικού του επιχειρείν: αγόραζε με το τσουβάλι προβληματικές χαλυβουργίες σε διάφορα σημεία του πλανήτη, λαδώνοντας όποιον μπορούσε, και τις μεταμόρφωνε σε πραγματικές μηχανές παραγωγής χρήματος, κόβοντας κόστη, διώχνοντας υπαλλήλους και εκμεταλλευόμενος την πλήρη γκάμα των οικονομιών κλίμακας. Η πορεία του προς την κορυφή, αρχής γενομένης από το 1976, είναι όμως συνυφασμένη με τον πόνο και την ανέχεια των άλλων. Την ώρα που δίνει σταθερά έμφαση στην καλύτερη δυνατή τεχνολογία για τις χαλυβουργίες του, βασίζει το οικονομικό του θαύμα στα φτηνά εργατικά χέρια. Για αποικίες ασιατών σκλάβων τον κατηγορούσαν ήδη από τις πρώτες του στιγμές στον κλάδο της βιομηχανίας, πόσο μάλλον που μετά έβαλε στο στόχαστρο τις πρώην κρατικές χαλυβουργίες τόσο του τρίτου κόσμου όσο και του πρώην ανατολικού μπλοκ. Στη δεκαετία του 1980 επεκτείνεται ραγδαία, εξαγοράζοντας τις χαλυβουργίες της προβληματικής πια ΕΣΣΔ και της «κόκκινης» Ανατολικής Ευρώπης. Το τίμημα που πληρώνουν οι εργάτες βαρύτατο. Για τον ίδιο όλα αυτά δεν είναι παρά υποπροϊόντα της βασιλικής του πορείας ως την κορυφή της χαλυβουργίας, παραμένοντας ένας από τους νέους μαέστρους της λεγόμενης «οικονομίας του παρασκηνίου», του εκτός νόμου και άκρατου καπιταλισμού δηλαδή που από ηθικούς φραγμούς δεν γνωρίζει. Μέχρι τα μέσα του 2000, είναι στην πρώτη δεκάδα των πλουσιότερων της υφηλίου, έχοντας αποδείξει πως με το χρήμα και τις διασυνδέσεις όλα είναι δυνατά. Το «Forbes» τοποθετεί σήμερα την προσωπική του περιουσία στα 14,9 δισ. δολάρια (τελευταία ενημέρωση στις 5 Ιουλίου 2017), καθώς ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της μεγαλύτερης χαλυβουργίας του κόσμου, ArcelorMittal, έχει εγκαθιδρυθεί εδώ και χρόνια ως ο δεύτερος πλουσιότερος Ινδός. Όχι πάντα χωρίς περιπέτειες, αφού ακόμα και τα «γεράκια» του καπιταλισμού χάνουν κάποιες φορές. Η ArcelorMittal καταποντίστηκε το 2010 και το 2011, χάνοντας 10 δισ. δολάρια, αλλά και το 2015, όταν σημείωσε απώλειες της τάξης των 7,9 δισ. δολαρίων, καθώς οι κυβερνήσεις Ευρώπης και ΗΠΑ έψαχναν τώρα να θωρακίσουν τις χαλυβουργίες τους από τα αρπακτικά του νύχια. Να αντισταθεί στον κροίσο Μιτάλ και να υπερασπιστεί τη βιομηχανία της Γαλλίας επιδίωξε, για παράδειγμα, ο Φρανσουά Ολάντ, ορθώνοντας το ανάστημά του απέναντι στον αινιγματικό Ινδό. Και το έκανε παρά το γεγονός ότι ο «μαχαραγιάς» απασχολεί στα 150 περίπου γαλλικά εργοστάσιά του κάπου 20.000 εργάτες, μια επιχείρηση που αντιπροσωπεύει το ένα έκτο των συνολικών εσόδων του σε όλο τον κόσμο (4,6 δισ. ευρώ). Ο Ολάντ αποφάσισε λοιπόν να «εθνικοποιήσει προσωρινά», όπως δήλωσε, ένα προβληματικό εργοστάσιο του Μιτάλ, καθώς ο κροίσος απειλούσε να βάλει λουκέτο και να διώξει τους 629 εργάτες. Ο Ολάντ γνώριζε πως πιθανότατα ήταν ο Ινδός αυτός που τον είχε στο χέρι, καθώς η Mittal είχε εξαγοράσει επιθετικά το 2006 την Arcelor, την κληρονόμο του μεγαλύτερου ποσοστού των παραδοσιακών χαλυβουργείων Γαλλίας, Λουξεμβούργου και Ισπανίας, και πλέον δεν τον τρόμαζαν οι κυβερνητικές απειλές. Την ώρα που ο υπουργός του Ολάντ ξεκαθάριζε πως ο Ινδός «δεν είναι πια καλοδεχούμενος» στη Γαλλία (τα μάζεψε μετά), εκείνος ένιωθε τόσο δυνατός που δεν πρέπει να έχυσε στάλα ιδρώτα. Γιατί μπορεί το όνομά του να κατρακύλησε σε μία χρονιά καμιά 15αριά θέσεις στη λίστα με τους κροίσους του «Forbes», παραμένει ωστόσο ένας από τους πλουσιότερους παγκοσμίως, ο δεύτερος πλουσιότερος Ινδός, ίσως ο πλουσιότερος κάτοικος της Βρετανίας και αναμφίβολα ο 47ος ισχυρότερος άνθρωπος στον πλανήτη. Στη χώρα μας τον ξέρουμε από την περιπέτεια της Ελληνικής Εταιρείας Χάλυβος, η οποία δεν ήταν προφανώς όσο προβληματική ήθελε ο άσος των εκκαθαρίσεων ώστε να μην αποσύρει τελικά το ενδιαφέρον του. Η εμβληματική χαλυβουργία της Βόρειας Ελλάδας έβαλε τελικά λουκέτο, μιας και ο κροίσος με τον κολοσσό που παράγει ετησίως 119 εκατ. τόνους χάλυβα και απασχολεί 232.000 εργαζόμενους δεν πίστεψε στην κερδοφορία της. Έστω και με τις προκρούστειες μεθόδους του…

Πρώτα χρόνια

Ο Λακσμί Νίβας Μιτάλ γεννιέται στις 15 Ιουνίου 1950 σε ένα χωριό της κομητείας Ρατζαστάν, της «χώρας των πριγκίπων». Ήταν ένας από τους τρεις γιους ενός σιδηρουργού, που πλούσιος δεν ήταν βέβαια, ούτε όμως και εξαθλιωμένα φτωχός. Το χωριό δεν είχε βέβαια ούτε ρεύμα, κι έτσι η οικογένεια θα μετακομίσει στη δεκαετία του 1960 στην Καλκούτα, εκεί όπου ανοίγει ο πατέρας ένα μικρό χαλυβουργείο. Ο μικρός Λακσμί εργάζεται νυχθημερόν στην πατρική επιχείρηση και παράλληλα σπουδάζει. Περνά από το Ινδικό Ινστιτούτο Κοινωνικής Πρόνοιας και Επιχειρηματικού Μάνατζμεντ στην Καλκούτα και το Πανεπιστήμιο της Καλκούτας τελικά, παίρνοντας ένα δίπλωμα το 1970 στα οικονομικά. Με το χαρτί ανά χείρας, επιστρέφει στο οικογενειακό χαλυβουργείο, σε μια δύσκολη εποχή για τον ινδικό χάλυβα. Το 1976 η ινδική κυβέρνηση προσπαθεί να χαλιναγωγήσει το ατσάλι, κάτι που ωθεί τον Μιτάλ να αναζητήσει την επιχειρηματική του τύχη εκτός χώρας. Εδώ οι πηγές δεν συμφωνούν: άλλες τον θέλουν να τα «σπάει» με την οικογένειά του και να είναι ο μόνος υπεύθυνος της αυτοκρατορίας που δημιούργησε. Άλλες πάλι τον φέρουν να είναι αυτός που έπεισε τον πατέρα του να επεκταθεί, ιδρύοντας ένα χαλυβουργείο σε ορυζώνα που είχε αγοράσει εντωμεταξύ στην Ινδονησία. Όπως κι αν είναι η αλήθεια, ο 26χρονος Λακσμί θα βρεθεί στην Ανατολική Ιάβα της Ινδονησίας να διοικεί το 1976 το δικό του εργοστάσιο. Η οικογενειακή επιχείρηση των Μιτάλ στην Ινδία, δυο χαλυβουργίες και ένα εργοστάσιο επεξεργασίας χάλυβα στη Μουμπάι, διοικούνται από τους δύο μικρότερους αδερφούς του Λακσμί και εκείνος δεν έχει καμία επιχειρηματική σχέση μαζί τους…

Ο «μαχαραγιάς του χάλυβα» και η συνταγή που κερδίζει

Ο Λακσμί θα περάσει την επόμενη δεκαετία μαθαίνοντας πώς να διοικεί αποτελεσματικά την εταιρία του. Μόλις το 1989 θα βγει από το καβούκι του και θα εξαγοράσει επιθετικά την παραπαίουσα κρατική χαλυβουργεία του Τρινιδάδ, η οποία έχανε χοντρό χρήμα. Την πήρε για ένα κομμάτι ψωμί και τη μεταμόρφωσε στην πιο κερδοφόρα επιχείρηση της χώρας μόλις σε έναν χρόνο. Το 1990 το χαλυβουργείο είχε διπλασιάσει την παραγωγή του, όχι βέβαια χωρίς δραστικό περιορισμό του κόστους παραγωγής. Η φόρμουλα της επιτυχίας ήταν ήδη στα χέρια του Μιτάλ, ο οποίος θα την επέκτεινε μέσω μιας μακράς σειράς εξαγορών και απορροφήσεων στα μήκη και τα πλάτη της οικουμένης. Αγόραζε προβληματικές χαλυβουργίες του πλανήτη, ειδικά αν ήταν κρατικές, και έστελνε κατόπιν τα μεγαλοστελέχη του για να τις κάνουν βιώσιμες. Η εποχή δεν ήταν εξάλλου ευνοϊκή για το ατσάλι, όντας μια εύθραυστη και κατακερματισμένη αγορά, κι έτσι έπαιζε μπάλα ουσιαστικά μόνος του. Παρά το γεγονός ότι η ζήτηση για χάλυβα παρέμενε υψηλή, οι τόσες μικρές χαλυβουργίες αριστερά και δεξιά δεν εξασφάλιζαν ανταγωνιστικές συμφωνίες για τους πελάτες τους, κι έτσι γίνονταν βορά στις αρπακτικές διαθέσεις του Μιτάλ. Στον οποίο έτρεχαν τώρα οι αυτοκινητοβιομηχανίες και οι κατασκευαστές ηλεκτρικών ειδών για λίγο από το ατσάλι του. Το οποίο παρήγε με μικρό κόστος και μοσχοπουλούσε τώρα, έχοντας στα χέρια του τη διπλάσια παραγωγή από τον βασικό ανταγωνιστή του, έναν ιαπωνικό κολοσσό. Η Mittal έλεγχε πια το 40% του χάλυβα που χρησιμοποιούνταν στην αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία, εξασφαλίζοντας ακόμα καλύτερες τιμές για τα προϊόντα του. Το 2004, ο Μιτάλ συγχώνευσε τους δύο βασικούς ομίλους του, την Ispat International και την LNM Holdings, εξαγοράζοντας ένα ακόμα χαλυβουργείο στο Οχάιο (International Steel Group). Το νέο σχήμα, η Mittal Steel Co. NV, αναδύθηκε ως ο μεγαλύτερος κατασκευαστής χάλυβα του κόσμου. Δύο χρόνια αργότερα, ο Λακσμί επέβλεψε άλλη μια αριστουργηματική για τον ίδιο συγχώνευση, αυτή τη φορά με τον ευρωπαϊκό κολοσσό Arcelor. Η ArcelorMittal δεν είχε πια ανταγωνιστή! Το 2006 ήταν η χρονιά του. Γιατί μπορεί το «Forbes» να τον είχε χρίσει τρίτο πλουσιότερο άνθρωπο του κόσμου ήδη από το 2005, μόνο το 2006 το όνομά του έπαιξε ωστόσο πρωτοσέλιδο παντού. Οι «Sunday Times» τον χαρακτήρισαν «Επιχειρηματία της χρονιάς», οι «Financial Times» τον αποκάλεσαν «Άνθρωπο της χρονιάς» και το περιοδικό «Time» του έκλεισε το μάτι περιλαμβάνοντάς τον στους σημαντικότερους ανθρώπους του κόσμου. Ήδη από το 2007 τον θεωρούσαν τον πλουσιότερο Ασιάτη της Ευρώπης, έχοντας μεταφέρει το στρατηγείο του στο Λονδίνο. Ο Μιτάλ συνέχισε την καλπάζουσα πορεία του ως το 2011, όταν το «Forbes» τον τοποθέτησε στην έκτη θέση με τους πλουσιότερους μεγιστάνες του κόσμου. Η επόμενη πενταετία όμως δεν ήταν τόσο γόνιμη για τον ινδό ζάπλουτο, καθώς τα κράτη έτρεχαν τώρα να θωρακιστούν απέναντί του, βλέποντας τις χαλυβουργίες τους να πέφτουν στα νύχια του. Μέχρι τον Μάρτιο του 2015, είχε κατακρημνιστεί στην 82η θέση του «Forbes», αν και όπως μας αποκάλυψε το έγκριτο περιοδικό η προσωπική του περιουσία παρέμεινε ανθηρή, της τάξης των 16 δισ. δολαρίων (Οκτώβριος του 2013). Στις αρχές του 2017, το «Forbes» τον κατέταξε ως 56ο πλουσιότερο άνθρωπο του κόσμου, με προσωπική περιουσία στα 16,4 δισ. δολάρια, ποσό που έπεισε κι άλλο στο πρώτο εξάμηνο της τρέχουσας χρήσης. Όχι ότι σκάει ο Μιτάλ, ο οποίος χάρισε στην κόρη του Βανίσα τον δεύτερο πλουσιότερο γάμο στην προσφάτως καταγεγραμμένη ανθρώπινη ιστορία (Παρίσι 2005), αλλά και στη νύφη του τον οίκο Escada για να παίζει! Ο άντρας της άλλωστε, Αντίτια Μιτάλ, είναι ο γιος που θα διαδεχθεί τον πατέρα Λακσμί στο τιμόνι του χαλυβουργικού κολοσσού. Η επιχείρησή του παραμένει μάλιστα άκρως οικογενειακή υπόθεση, καθώς στο τιμόνι και στις θέσεις-κλειδιά βρίσκονται η κόρη, ο γιος του, η νύφη και ο γαμπρός του. Όχι ότι για τον Λακσμί τα 100 εκατ. ευρώ που έδωσε δώρο στη νύφη του για την εξαγορά του βαυαρικού οίκου μόδας είναι κάνα σοβαρό ποσό, αφού τόσο έκανε η έπαυλη που αγόρασε στο Λονδίνο για τον ίδιο (το περιβόητο «Ταζ Μιτάλ», που είναι διακοσμημένο με μάρμαρο από το ίδιο λατομείο που τροφοδότησε το Ταζ Μαχάλ). Αλλά και ο γάμος του γιου του κόστισε τα μισά! Ο ινδός κροίσος ζει τη μεγάλη ζωή και δεν το κρύβει. Έχει στην κατοχή του ένα «όχημα αναψυχής», όπως το λέει, ένα πραγματικό κινητό παλάτι δηλαδή, αλλά και ένα πολυτελές αποικιακό ανάκτορο στο Νέο Δελχί, ένα σαλέ στο Σεν Μόριτς, ένα ιδιωτικό τζετ αξίας 30 εκατ. ευρώ και ένα γιοτ φυσικά αξίας 115 εκατ. ευρώ. Τη σύζυγό του, Ούσα, την παντρεύτηκε με συνοικέσιο, ως είθισται στην Ινδία. Εκείνη πάντως έχει δηλώσει πως οι δυο τρεις φορές που συναντήθηκαν πριν τον γάμο τους ήταν αρκετές για να ερωτευτούν. Ο Μιτάλ είναι ήδη από το 2008 μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Goldman Sachs και κάθεται στην προεδρική συνήθως θέση σε μια σειρά θεσμών και φορέων, όπως στην εκτελεστική επιτροπή της Παγκόσμιας Ένωσης Χάλυβα, στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ αλλά και σε εκτελεστικά συμβούλια χωρών που ελέγχει πλήρως, όπως το Καζακστάν και η Μοζαμβίκη. Από τις αρχές του 2000 άρχισαν οι βαρύτατες επικρίσεις για την επιχειρηματική του ηθική να φτάνουν στον Τύπο. Η ιδιωτικοποίηση εξάλλου των εθνικών χαλυβουργείων των χωρών του πρώην Ανατολικού Μπλοκ έχουν φτάσει συχνά στις δικαστικές αίθουσες, καθώς περιλαμβάνουν χρηματισμό των ιθυνόντων για τη διευκόλυνση της εξαγοράς. Έτσι έγινε στην Πολωνία το 2004 και τρία χρόνια αργότερα η πολωνική κυβέρνηση θέλησε να κηρύξει παράνομο το ξεπούλημα των κρατικών χαλυβουργείων της στην ArcelorMittal. Ακόμα και γράμμα του Τόνι Μπλερ έχει δει το φως της δημοσιότητας, με το οποίο ο εν ενεργεία βρετανός πρωθυπουργός καλούσε το 2002 τη ρουμανική κυβέρνηση να παραδώσει τα κρατικά χαλυβουργεία στον Μιτάλ, ξέροντας προφανώς εκ των προτέρων πως η προσφορά του ήταν η καλύτερη. Ίσως ήταν άσχετο πως ο Ινδός είχε δώσει στους Εργατικούς 125.000 λίρες την προηγούμενη χρονιά. Ίσως πάλι και όχι. Ενδιαφέρον είχε πάντως η απάντηση του Μπλερ, ο οποίος είπε πως το μόνο που ήθελε ήταν να υποστηρίξει μια εταιρία βρετανικών συμφερόντων, λέγοντας ταυτοχρόνως πως η ιδιωτικοποίηση της ρουμανικής χαλυβουργίας και το πέρασμά της στα χέρια του Μιτάλ θα διευκόλυνε αναμφίβολα την ομαλή είσοδο της Ρουμανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση! Δεν είχε ακούσει προφανώς πως η θυγατρική του Μιτάλ που κατέθεσε την προσφορά είχε έδρα τις Ολλανδικές Αντίλλες και πως μόλις το 1% του εργατικού της δυναμικού ήταν βρετανοί πολίτες. Όπως έγινε μάλιστα σαφές από την κατακραυγή, η LNM του Μιτάλ παραμένει «ο βασικός παγκόσμιος ανταγωνιστής της δοκιμαζόμενης βρετανικής χαλυβουργίας» (όπως είπε το BBC). Όσο για τους εκατοντάδες χιλιάδες εργαζομένους του Μιτάλ, τον κατηγορούν ανοιχτά πια για «πρακτικές σκλαβιάς» και πλημμελή μέτρα ασφάλειας, κάτι που επιβεβαιώνεται δυστυχώς κάθε χρόνο με τόσα και τόσα τραγικά εργατικά δυστυχήματα στα εργοστάσιά του. Η ArcelorMittal S.A. έχει πλέον έδρα τον φορολογικό παράδεισο του Λουξεμβούργου και παραμένει η μεγαλύτερη χαλυβουργία του κόσμου, με τρομακτική μάλιστα διαφορά από τη δεύτερη μεγαλύτερη. Είναι η μόνη που μπορεί και ξεπερνά το ορόσημο της ετήσιας παραγωγής των 100 εκατ. τόνων χάλυβα, έχοντας απλώσει τα δίχτυα της παντού στον κόσμο, από το Μεξικό, τη Βραζιλία και τις ΗΠΑ μέχρι το Καζακστάν, την Ευρώπη (Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία) και τη Μαύρη Ήπειρο. Ο Μιτάλ ασχολείται πλέον με πολλά και διάφορα, που εκτείνονται από τις θαλάσσιες μεταφορές και τον άνθρακα μέχρι την ενέργεια και τα πετρελαιοειδή. Ο δείκτης Fortune Global 500 κατέταξε τον χαλυβουργικό κολοσσό του στην 123η θέση των μεγαλύτερων εταιριών για το 2017. Αυστηρά χορτοφάγος και φανατικός της γιόγκα, ο Μιτάλ δεν δείχνει την ίδια ευαισθησία στην επιχειρηματική του πορεία. Ως αφεντικό δεν θεωρείται κατά κανένα τρόπο ιδανικό και η Γαλλία κάτι ξέρει εδώ: η Επιτροπή Ανταγωνισμού της χώρας τού έχει επιβάλει πρόστιμα άνω των 300 εκατ. ευρώ, την ίδια ώρα που τα γαλλικά εργατοδικεία τον έχουν καταδικάσει τουλάχιστον δέκα φορές για κατάφωρες παραβιάσεις των εργασιακών δικαιωμάτων. Ως επιχειρηματίας έχει εμπλακεί εξάλλου σε περισσότερα σκάνδαλα απ’ όσα θα υπολόγιζε να δουν το φως της δημοσιότητας. Και πλέον, την ώρα που η μετοχή του έχει απωλέσει το 20% της αξίας της και τόσο η Moody’s όσο και η Standard & Poor’s υποβίβασαν την πιστοληπτική ικανότητα του κολοσσού του σε «σκουπίδι», έχει απέναντί του πολλές κυβερνήσεις. Ίσως το μέλλον δεν θα είναι το ίδιο για τον «μαχαραγιά του χάλυβα»… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr