Ο πρώτος μεγαλοτραπεζίτης του κόσμου, Κόζιμο των Μεδίκων

Όταν ο Κόζιμο o Πρεσβύτερος των Μεδίκων άπλωνε τα υποκαταστήματα της τράπεζάς του σε όλη την Ευρώπη, ο ίδιος ο Πάπας απειλούσε με αφορισμό όσους δεν πλήρωναν τις οφειλές τους στο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα του μαικήνα! Κι αυτό δεν θα ήταν το μόνο περιστατικό που αφορούσε στη διαβόητη τράπεζα των Μεδίκων, της οικογένειας που θα μπορούσε άνετα να χωρέσει στις τάξεις της όλη την ιταλική Αναγέννηση! Οι Μέδικοι έδωσαν δύο Πάπες, χάρισαν στη Γαλλία δύο βασίλισσες και μέτρησαν μια σειρά από δούκες, πριν υποστηρίξουν ενεργά όλο το φάσμα των τεχνών που θα έμενε γνωστό ως Ιταλική Αναγέννηση. Ο Μακιαβέλι κατέγραψε την ιστορία τους, η εκθαμβωτική αρχιτεκτονική τούς ανήκει ολοκληρωτικά και πολλά απ’ όσα είναι σήμερα θρυλικά για την περίοδο δεν θα είχαν συμβεί χωρίς τους φοβερούς Μέδικους. Και βέβαια όλα αυτά τα κατάφεραν με το λαμπρό τραπεζικό ίδρυμα της δυναστείας, όταν το τιμόνι του πήρε ο Κόζιμο των Μεδίκων, ο ουσιαστικός ιδρυτής του οίκου και θεμελιωτής της πρωτόγνωρης πολιτικής της δύναμης. Πάντοτε στο παρασκήνιο του δημόσιου βίου της Φλωρεντίας, γνώρισε περιπέτειες και εξορίες, αλλά με την ισχύ που του χάριζε ο απαράμιλλος πλούτος του ανέκαμψε, επανήρθε και ανέλαβε τα ηνία του κρατιδίου, έχοντας τη λαϊκή υποστήριξη στο πλευρό του. Ο άρχοντας της Φλωρεντίας χάρισε στην πόλη μια από τις πιο λαμπρές και φωτισμένες περιόδους της ιστορίας της, κάνοντας τους συγχρόνους του τον αποκαλούν «Πατέρα της Πατρίδας». Γιος του τραπεζίτη Τζιοβάνι ντι Μπίτσι, ο Κόζιμο κυριάρχησε στην οικονομική, πολιτική αλλά και καλλιτεχνική ζωή της Φλωρεντίας, παίζοντας ταυτοχρόνως καθοριστικό ρόλο στην ιταλική και ευρωπαϊκή ιστορία του καιρού του: εξόρισε τους πολιτικούς του αντιπάλους, χρησιμοποίησε παρασκηνιακά πάπες και βασιλιάδες ως μαριονέτες και άφησε κληρονομιά μια απίστευτη περιουσία που θα επηρέαζε πολιτική, διπλωματία και τέχνη όσο λίγα πράγματα του καιρού…

Πρώτα χρόνια

Ο Κόζιμο των Μεδίκων ο Πρεσβύτερος γεννιέται στις 27 Σεπτεμβρίου 1389 στη Φλωρεντία ως γιος του τραπεζίτη Τζιοβάνι ντι Μπίτσι, από τον οποίο μυήθηκε από την πρώτη στιγμή στον κόσμο της τραπεζικής και της διπλωματίας. Ανδρώθηκε πολιτικά στους διαδρόμους της Οικουμενικής Συνόδου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, όπου λειτουργούσε ως αντιπρόσωπος του πατρικού τραπεζικού ιδρύματος. Οι καταθέσεις του Πάπα στην Τράπεζα των Μεδίκων και οι προσωπικές σχέσεις του ποντίφικα με τον Τζιοβάνι ντι Μπίτσι θα φέρουν τον νεαρό Κόζιμο στη θέση του οικονομικού συμβούλου και διαχειριστή της παπικής περιουσίας ήδη από νεαρή ηλικία, επιδεικνύοντας μάλιστα σύνεση και φρόνηση στα καθήκοντά του. Όπως και σε όλες εξάλλου τις διπλωματικές αποστολές που ανέλαβε για λογαριασμό του πατέρα του, απ’ όπου επέκτεινε τον κύκλο των υψηλόβαθμων επαφών του. Όταν ανέλαβε τη διαχείριση της τράπεζας των Μεδίκων, μια από τις πρώτες δουλειές του ήταν η επέκτασή της με υποκαταστήματα σε όλα τα σημαντικά οικονομικά κέντρα της Ευρώπης, κάτι που θα τον μετατρέψει σύντομα στον πλουσιότερο άνθρωπο της εποχής του! Δεν ήταν μόνο ο χρυσός και τα πολύτιμα μέταλλα που ήταν αποθηκευμένα στα θησαυροφυλάκιά του, αλλά και το τεράστιο ποσό των τραπεζογραμματίων που είχαν εκδοθεί από την τράπεζά του και όφειλαν να πληρωθούν σε κάποιο από τα υποκαταστήματα που του χάρισαν πρωτόγνωρο πλούτο, περισσότερο απ’ όσο μπορούσε ενδεχομένως να διαχειριστεί! Η δύναμη που του εξασφάλιζε όμως ο πλούτος του σύντομα τον μετέτρεψε σε εχθρό των τοπικών αρχόντων της Φλωρεντίας, καθώς τα δάνεια που χορηγούσε στους πολίτες και τα έργα που χρηματοδοτούσε τον είχαν κάνει επικινδύνως δημοφιλή εντός των τειχών του βασιλείου. Αντίπαλος οίκος προσπάθησε να υφαρπάξει πραξικοπηματικά την εξουσία και το 1431 εγκαλείται από τις αρχές της πόλης με κατηγορητήριο ότι έψαχνε να αναδειχθεί σε θέση υψηλότερη από τους τοπικούς άρχοντες! Την ώρα που θα μπορούσε να διαφύγει εύκολα στην Μπολόνια, εκείνος επέλεξε να επιστρέψει στη Φλωρεντία το 1433 και να φυλακιστεί σε μπουντρούμι του Παλάτσο Βέκιο, όταν και κατάλαβαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι ότι ένας άντρας τόσο πλούσιος και δικτυωμένος δεν ήταν εύκολο να βγει από τη μέση. Ο Κόζιμο είχε δωροδοκήσει τον δεσμοφύλακά του να δοκιμάζει πρώτος το φαγητό του και σύντομα η θανατική καταδίκη του μετατράπηκε σε δεκαετή εξορία. Ο Κόζιμο κατέφυγε στην Πάδοβα και κατόπιν στη Βενετία, όπου τον υποδέχθηκαν λίγο-πολύ ως ηγεμόνα. Έναν χρόνο όμως αργότερα, οι Μέδικοι νοθεύουν τις εκλογές στη Φλωρεντία και ανεβαίνουν και πάλι στην εξουσία του βασιλείου, με τον Κόζιμο να επιστρέφει θριαμβευτικά στην πόλη και να εξορίζει διά παντός τους αντιπάλους του. Η ηγεμονία των Μεδίκων είχε μόλις αρχίσει (1434)…

Κόζιμο ο πανίσχυρος

Αν και ο Κόζιμο ήταν τυπικά ο απόλυτος άρχοντας της Φλωρεντίας, δεν ανέλαβε ποτέ καθήκοντα ως Κύριος της Αυθεντίας ούτε και επέφερε ουσιαστικές μεταβολές στον τρόπο διακυβέρνησης του κρατιδίου. Τον κατηγορούσαν ότι περιόρισε τις δημοκρατικές ελευθερίες, αν και αυτό το είχε κάνει ο προκάτοχός του. Ήταν εξάλλου απλή ψευδαίσθηση δημοκρατίας το φλωρεντινό πολίτευμα της εποχής, παρά τις εμφατικές του διακηρύξεις, και ο Κόζιμο συνέχισε απλώς αυτό που είχαν ξεκινήσει οι προκάτοχοί του, διατηρώντας ένα ψευδεπίγραφο συνταγματικό καθεστώς. Για να μην αιφνιδιαστεί μάλιστα όπως οι προκάτοχοί του, ο Κόζιμο όρισε δικούς του ανθρώπους σε όλες τις θέσεις εξουσίας και παρά το γεγονός ότι διατήρησε τους νόμους απαράλλακτους, σε επίπεδο πνεύματος νόμων τα άλλαξε όλα! Ενοποίησε τα δύο κυβερνητικά σώματα σε ένα πρόσωπο, το οποίο έλεγχε απόλυτα, την ίδια στιγμή που έκανε συμμαχία με τον οίκο των Σφόρτσα του Μιλάνου, οι οποίοι με τον τόσο χρυσό που τους έστειλε ο Μέδικος ήταν κάτι παραπάνω από πρόθυμοι να τον προστατεύσουν με τα στρατεύματά τους. Η συμμαχία επέτρεψε στον Κόζιμο να συντρίψει κάθε αντίσταση στο εσωτερικό της Φλωρεντίας και συνέχισε με πραξικόπημα τον Αύγουστο του 1458. Τότε ήταν που καθιέρωσε το Συμβούλιο των Εκατό, μια σύγκλητο 100 πιστών υποστηρικτών του δηλαδή, το οποίο εγγυόταν πια τη μακροημέρευσή του ως απόλυτου άρχοντα της Φλωρεντίας. Στα λίγα χρόνια που του απέμειναν, μετατράπηκε στον μεγαλύτερο προστάτη των τεχνών, εκχωρώντας στους καλλιτέχνες πλήρη δημιουργική ελευθερία, κάτι που ερχόταν σε τραγική αντίθεση με τις παπικές και εκκλησιαστικές παραγγελίες. Το αναγεννησιακό πρόσωπο της Φλωρεντίας δημιουργήθηκε επί ημερών του Κόζιμο των Μεδίκων. Ο γενάρχης των Μεδίκων απέκτησε δύο νόμιμους γιους και έναν εκτός γάμου, με τη μακρά γενιά του να μετρά αρχηγούς κρατών (όπως ο εγγονός του Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής) και πάπες (Κλήμης Ζ’ και Λέων Ι’)…

Κόζιμο ο φωτισμένος

Πέρα από την πρωτόγνωρη οικονομικά υποστήριξή του στις καλές τέχνες, ο Κόζιμο οργάνωσε και μια από τις πρώτες και σοβαρές προσπάθειες ανεύρεσης αρχαίων παπύρων και περγαμηνών, τόσο εντός της χριστιανοσύνης όσο και στην Ανατολή, πληρώνοντας σουλτάνους και χαλίφηδες να του παραδώσουν ό,τι αρχαίο σύγγραμμα είχαν στην κατοχή τους. Αυτά τα έργα των αρχαίων συγγραφέων αποτέλεσαν τη βάση της -αδίκως ονομασθείσης από τον εγγονό του- Λαυρεντιανής Βιβλιοθήκης, την ίδια ώρα που έβαλε στρατιά γραφιάδων να αντιγράψουν τους θησαυρούς για να γίνουν κτήμα όλων. Αν και η μεγαλύτερή του συνεισφορά ήρθε το 1439, όταν κατάφερε να μεταφέρει την Οικουμενική Σύνοδο από τη Φεράρα στη Φλωρεντία, η μεγαλύτερή του διπλωματική νίκη. Αυτό τον έκανε να πιστέψει ότι το Σχίσμα ανατολικής και δυτικής εκκλησίας θα ήταν παρελθόν, η μόνη ίσως λάθος πρόβλεψή του. Η νέα έδρα έφερε πάντως πλήθος βυζαντινών θεολόγων και λογίων στην πόλη του, περιλαμβανομένου και του ίδιου του βυζαντινού αυτοκράτορα, κάτι που έδωσε επιπρόσθετη λάμψη στη Φλωρεντία. Ο ίδιος ο Κόζιμο, λάτρης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, είχε καλέσει στην αυλή του έλληνες λόγιους και σε ηλικία 50 ετών ήρθε σε επαφή με το πλατωνικό πνεύμα, συντελώντας με τον καταλυτικό του τρόπο στην προσπάθεια αναβίωσης του νεοπλατωνισμού. Και ήταν μάλιστα κάτω από τις δικές του εντολές που το Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας άρχισε να διδάσκει και πάλι τα ελληνικά στους σπουδαστές του! Λίγοι θα μπορούσαν να αξιώσουν τη θέση του Κόζιμο ως κινητήριου μοχλού του ουμανισμού. Το 1440, ο Κόζιμο έχασε πρόωρα τον αδελφό του και δεξί του χέρι σε όλα και το 1463 έζησε να δει και τον χαμό του γιου του Τζιοβάνι, κάτι που άφηνε διάδοχο του λαμπρού οίκου τον Πιέρο, ο οποίος ήταν βαριά άρρωστος και κατάκοιτος από τα γεννοφάσκιά του ακόμα. Ανήσυχος για το μέλλον της δυναστείας, ο ηλικιωμένος Κόζιμο περιφερόταν στο παλάτι του αναφωνώντας: «Πολύ μεγάλο το σπίτι για τόσο μικρή οικογένεια». Ο γενάρχης των Μεδίκων άφησε την τελευταία του πνοή την 1η Αυγούστου 1464 στην ύπαιθρο της Φλωρεντίας, με ένα τεράστιο πλήθος να τον συνοδεύει στην τελευταία του κατοικία. Την επόμενη χρονιά, η πολύπαθη φλωρεντινή δημοκρατία τον ανακήρυξε «Pater Patriae», «Πατέρα της Πατρίδας». Παρά τη φαινομενική κατάλυσή της, ο Κόζιμο έφτιαξε μια πολιτεία ο υλικός και πνευματικός πλούτος της οποίας έρρεαν με πρωτοφανή αφθονία… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr