Το ερώτημα μπορεί να ακούγεται απλοϊκό: «Με ποιο τρόπο αποπέμπεται ένας υπουργός από το χαρτοφυλάκιό του και αντικαθίσταται από κάποιο άλλο πρόσωπο εντός η εκτός Κοινοβουλίου;». Η απάντηση φαντάζει εξίσου εύκολη: «Με ένα τηλεφώνημα από τον πρόεδρο της κυβερνήσεως που τον ευχαριστεί για το έργο που επιτέλεσε». Ωστόσο, τα πράγματα δεν εξελίσσονται πάντα με αυτό τον τρόπο, οπότε η ορθή απάντηση είναι: «Εξαρτάται από τον πρωθυπουργό που το αποφασίζει και τον λόγο για τον οποίο μένει χωρίς υπουργικό θώκο ο επίμαχος πολιτικός».
Η λειτουργική βελτίωση του Μητσοτάκη
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης επί της ουσίας στις αρχές της προηγούμενης εβδομάδας προέβη σε μια ελαφρά τροποποίηση του κυβερνητικού σχήματος (που βαπτίστηκε «λειτουργική βελτίωση») χωρίς να αντικαταστήσει κάποιον υπουργό, οπότε δεν έχουμε ακόμη πλήρη εικόνα για τον τρόπο που κινείται. Γνωρίζουμε όμως με ποιον τρόπο ανασχημάτιζαν τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου οι προκάτοχοί του.
Ο Τσίπρας τους εξηγούσε γιατί απομακρύνονται
Ο Αλέξης Τσίπρας για παράδειγμα, ήταν απ’ αυτούς που καλούσε ο ίδιος τους ενδιαφερόμενος από το γραφείο του στο Μέγαρο Μαξίμου και τους ανακοίνωνε ότι μετατίθενται σε άλλο υπουργείο ή ότι πηγαίνουν σπίτι τους. Παράλληλα τους ευχαριστούσε για τη συνεργασία και ενίοτε του εξηγούσε ότι για λόγους ισορροπίας θα έπρεπε να μπουν κάποια στιγμή κι άλλοι στην κυβέρνηση. Το ίδιο έπραττε και με τους βουλευτές των ΑΝ.ΕΛ. που μετείχαν στην κυβέρνηση, αφού εκεί πρώτα όμως λάμβανε υπόψη τα όσα τον συμβούλευε ο επικεφαλής του κόμματος, Πάνος Καμμένος. Σε επίπεδο υφυπουργών ή αναπληρωτών υπουργών που έφευγαν από την κυβέρνηση, τα απαραίτητα ενημερωτικά τηλέφωνα τα έκαναν ενίοτε οι στενοί συνεργάτες του.
Άκουγαν τον εξάψαλμο από τον Καραμανλή
Η αλήθεια είναι ότι κατά το παρελθόν κάθε πρωθυπουργός είχε τον δικό του τρόπο για να αναδομεί το κυβερνητικό σχήμα. Έτσι για παράδειγμα, ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Καραμανλής μεταπολιτευτικά δεν μιλούσε σχεδόν ποτέ με τους «κομμένους» υπουργούς του. Ανέθετε τη διαδικασία στον διευθυντή του γραφείου του, Πέτρο Μολυβιάτη, αλλά και στον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Κωνσταντίνο Παπακωνσταντίνου που έκαναν τα σχετικά τηλεφωνήματα. Οι γνωρίζοντες λένε πως αυτό ήταν τελικά πιο ανώδυνο, γιατί εάν τους έπαιρνε στο τηλέφωνο ο ίδιος ο Καραμανλής άκουγαν τον εξάψαλμο, που ξεκινούσε συνήθως με τη φράση «Άκου να σου πω…».
Όταν ο Ανδρέας ανασχημάτισε υφυπουργό εν πτήσει
Ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ Ανδρέας Παπανδρέου από την πλευρά του, ήταν… εξπέρ στους ανασχηματισμούς αφού μόνο την τετραετία 1985 – 1989 έκανε επτά!. Ακολουθούσε ποικίλες μεθόδους, τις οποίες εφάρμοζε ανάλογα με την περίσταση. Κάποτε, στην πρώτη κιόλας κυβέρνηση που ανασχημάτισε μετά τις εθνικές εκλογές του 1981, απέλυσε τον τότε υφυπουργό Εξωτερικών Ασημάκη Φωτήλα (πατέρα του νυν βουλευτή της Ν.Δ. Ιάσωνα Φωτήλα), χωρίς καν να το γνωρίζει ο ίδιος. Ενώ το μέλος της κυβέρνησης βρισκόταν αμέριμνο εν πτήσει από τις Βρυξέλλες προς την Αθήνα, την 3η Ιανουαρίου 1982, ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωνε στα μέσα ενημέρωσης ότι τον παύει από τα καθήκοντά του. «Έθεσε εαυτόν εκτός κυβέρνησης» όπως συνήθιζε να λέει.
Ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος το έμαθε αφού πάτησε το πόδι του στο τότε αεροδρόμιο του Ελληνικού. Ο λόγος της αποπομπής, αφορούσε τον τρόπο που κινήθηκε στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας καθώς πήρε πρωτοβουλίες αντίθετες με αυτές που είχε λάβει φεύγοντας από την ελληνική πρωτεύουσα. Ειδικότερα, προσυπέγραψε το κείμενο της ΕΟΚ με αντισοβιετικές αιχμές κατά της κυβέρνησης της Πολωνίας του Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι την ίδια ώρα που ο Παπανδρέου τηρούσε ουδετερότητα έναντι της ηγεσίας της εν λόγω χώρας. Ο πρωθυπουργός επισκέφθηκε επίσημα τη Βαρσοβία το 1984, εξοργίζοντας τις ΗΠΑ, που είχαν κάνει μποϊκοτάζ στην Πολωνία και έτσι έγινε ο πρώτος ηγέτης της Δύσης που «έσπαγε» την απομόνωση της χώρας του ανατολικού μπλοκ.
Δεν έμαθε γιατί έφυγε
Τέλη καλοκαιριού του 1982 θα βρεθεί εκτός κυβέρνησης και ο υφυπουργός Εσωτερικών Στάθης Παναγούλης (αδελφός του αγωνιστή της Δημοκρατίας Αλέκου και αρκετά χρόνια αργότερα βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ). Η αλήθεια είναι ότι δεν υπήρξε κάποια συγκεκριμένη αιτιολογία για την αποπομπή του, απλώς βάσει διαρροών που υπήρξαν εκείνη την εποχή, ο κ. Παναγούλης αποπέμφθηκε στις 31 Αυγούστου 1982, επειδή… συνωμοτούσε κατά της κυβέρνησης. Μια εβδομάδα αργότερα διαγράφεται και από το κόμμα, παραμένοντας ανεξάρτητος βουλευτής, ενώ το 1984 ίδρυσε το θνησιγενές κόμμα ΕΣΠΕ (Ενιαία Σοσιαλιστική Παράταξη Ελλάδας).
«Λυπάμαι Στέφανε»
Τελευταίος το έμαθε ότι αποπέμπεται από τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Στέφανος Τζουμάκας το 1988 που κατείχε τη θέση του υφυπουργού Παιδείας με υπουργό τον γιο του τότε πρωθυπουργού, Γιώργο Παπανδρέου. Αιτία ήταν κάποιες δηλώσεις που είχε κάνει στο ραδιόφωνο και δυσαρέστησαν το Μέγαρο Μαξίμου, που τον ενημέρωσε μέσω συνεργατών του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, πως θα πρέπει να τα μαζεύει από το υπουργείο και να φεύγει. Ωστόσο ο Ανδρέας ήταν συναισθηματικός. «Λυπάμαι Στέφανε» του είχε πει λίγες ημέρες αργότερα. Σε κάποιους άλλους όμως δεν έδειχνε την ίδια συμπόνοια. Όταν ήταν οργισμένος με τη συμπεριφορά ενός υπουργού, του έλεγε την περίφημη φράση «Πάρε τα µολύβια σου και φύγε τώρα»!
Έστειλε γράμμα στον Τρίτση
Τον Ιούνιο του 1988 πάντως, θέλοντας να απομακρύνει τον μακαρίτη Αντώνη Τρίτση από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων λόγω της κόντρας που είχε ξεσπάσει με την Εκκλησία, ο Ανδρέας Παπανδρέου του έστειλε ένα γράμμα, που κατέληγε με την περίφημη φράση «Έγραψες ιστορία».
Αποχώρηση με επαίνους
Το ίδιο έπραξε και με τον Αναστάσιο Πεπονή. Έφυγε τρεις φορές από την κυβέρνηση Παπανδρέου και ισάριθμες φορές ο πρωθυπουργός του τηλεφώνησε και την επόμενη ημέρα του έστειλε επαινετική επιστολή για το έργο που επιτέλεσε κατά τη διάρκεια των καθηκόντων του.
Η γραμματέας του γραμματέα
Δεν είχε όμως την ίδια αντιμετώπιση όμως ο Πεπονής και από τον Κώστα Σημίτη που τον απομάκρυνε από την κυβέρνησή του μέσω τηλεφωνήματος που δέχθηκε από τη… γραμματέα του τότε γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου, Τάσου Μαντέλη.
«Πρέπει να ζητήσω τις παραιτήσεις σας»
Στον ανασχηματισμό του 1997 πάντως που έκανε ο κ. Σημίτης επικοινώνησε τηλεφωνικά με κάποιους από αυτούς που απέλυσε. Μην νομίζεται όμως ότι τους έλεγε πολλά λόγια. Χρησιμοποιούσε σύντομες φράσεις και πανομοιότυπες, ίσα για τους τύπους. Εξαίρεση αποτέλεσε ο Φίλιππος Πετσάλνικος, ο Αλέκος Παπαδόπουλος και ο Θεόδωρος Πάγκαλος που τους κάλεσε στο Μαξίμου για συνεδρίαση της Κυβερνητικής Επιτροπής μετά το φιάσκο της υπόθεσης Οτσαλάν τον Φεβρουάριο του 1999 και τους είπε: «λυπάμαι, αλλά πρέπει να ζητήσω τις παραιτήσεις σας».
Τους έλεγε και το όνομα του αντικαταστάτη ο Κώστας Καραμανλής
Ο Κώστας Καραμανλής συνήθιζε να παίρνει ο ίδιος τηλέφωνο τους υπουργούς του και να τους ανακοινώνει ότι δεν θα τους χρειαστεί άλλο. Μάλιστα με δωρικό ύφος τους ανακοίνωνε και τον αντικαταστάτη τους. «Γιώργο δεν θα είσαι στη νέα κυβέρνηση» είχε πει στον Αλογοσκούφη αργά το βράδυ της 7ης Ιανουαρίου του 2009, προσθέτοντας ότι τη θέση του θα πάρει ο Γιάννης Παπαθανασίου. Ευθύς ήταν και όταν έβαζε κάποιον στην κυβέρνηση. «Θα πας στο τάδε υπουργείο, αλλά να θυμάσαι ότι δεν είναι για χόρταση» συνήθιζε να λέει.
Πιο στρογγυλεμένο λόγο χρησιμοποιούσαν από την πλευρά τους πάντως σε ανάλογες περιπτώσεις τόσο ο Γιώργος Παπανδρέου, όσο και ο Αντώνης Σαμαράς, που επίσης δεν μιλούσαν απευθείας με όλους όσοι απομακρύνονταν.
*Ο Γεώργιος Σαρρής είναι δημοσιογράφος – μέλος της ΕΣΗΕΑ, τιμηθείς από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με το Βραβείο Αθ. Μπότση για την αντικειμενική και με πληρότητα παρουσίαση ιστορικών πολιτικών θεμάτων.
