Η χρόνια ημικρανία αποτελεί μία από τις πιο επώδυνες και καθηλωτικές νευρολογικές διαταραχές, επηρεάζοντας εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Με τα τελευταία χρόνια να φέρνουν σημαντικές προόδους στην κατανόηση και την αντιμετώπιση της πάθησης, οι ασθενείς έχουν πλέον πρόσβαση σε καινοτόμες και στοχευμένες θεραπείες που υπόσχονται ουσιαστική ανακούφιση.
Ο καθηγητής Νευρολογίας στο ΕΚΠΑ Δήμος Δημήτριος Μητσικώστας, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Κεφαλαλγίας, μίλησε στο Newsbeast.gr σχετικά με τις νεότερες θεραπείες, τις σύγχρονες προσεγγίσεις στη διαχείριση της ημικρανίας και την ελπίδα που αυτές προσφέρουν στους πάσχοντες.
Τι ορίζουμε ως χρόνια ημικρανία και σε τι διαφέρει από την επεισοδιακή ημικρανία;
Η ημικρανία χωρίζεται στην επεισοδιακή και στη χρόνια. Στη χρόνια ημικρανία, ο ασθενής έχει περισσότερες από τις μισές μέρες του μήνα έναν οποιοδήποτε πονοκέφαλο, αλλά οκτώ μέρες το μήνα ο πονοκέφαλος αυτός θα πρέπει να έχει στοιχεία ημικρανίας. Επομένως, η χρόνια ημικρανία είναι ένας σχεδόν καθημερινός πονοκέφαλος, οι περισσότεροι πονοκέφαλοι από τους οποίους είναι ημικρανίες.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της χρόνιας ημικρανίας;
Εκτός από τη συχνότητα που μόλις αναφέραμε, η χρόνια ημικρανία έχει το χαρακτηριστικό ότι συνοδεύεται πολύ συχνά από διαταραχή του συναισθήματος, δηλαδή, μελαγχολία, διπολική διαταραχή, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, σωματοτρεπτική διαταραχή ή κατάχρηση φαρμάκων. Ο ασθενής, δηλαδή, παίρνει για περισσότερες από 15 μέρες το μήνα, για τουλάχιστον μία φορά την ημέρα, ένα οποιοδήποτε αναλγητικό για τον πονοκέφαλό του, οπότε τα ίδια τα αναλγητικά, ενώ παίρνουν τον πονοκέφαλο, τον ξαναφέρουν έπειτα από λίγες ώρες ή την επομένη μέρα. Αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν τη χρόνια ημικρανία εξαιρετικά δυσθεράπευτη.
Ποιες είναι οι κύριες αιτίες που προκαλούν τη χρόνια ημικρανία; Υπάρχουν παράγοντες που την επιβαρύνουν;
Οι παράγοντες που την επιβαρύνουν στοχεύουν καταρχήν στο γυναικείο φύλο. Τους χωρίζουμε σε παράγοντες που μπορούμε να επηρεάσουμε και σε παράγοντες που δεν μπορούμε να επηρεάσουμε.
Στους παράγοντες που δεν μπορούμε να επηρεάσουμε είναι το γενετικό υπόβαθρο, το φύλο, ένα προηγούμενο στρεσογόνο γεγονός και πολλοί άλλοι. Αλλά στους παράγοντες που μπορούμε να επηρεάσουμε και επομένως έχουν μεγαλύτερη σημασία, ανήκουν η αυξημένη χρήση των συμπτωματικών φαρμάκων, η παχυσαρκία, η κατάθλιψη, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, το ροχαλητό που υπαινίσσεται ενδεχομένως υπνική άπνοια, η αυξημένη χρήση ή κατάχρηση καφεΐνης και το κάπνισμα. Αυτοί είναι οι παράγοντες που έχουν μέχρι στιγμής ενοχοποιηθεί ως αυξημένου κινδύνου για τη χρόνια ημικρανία.
Πόσοι είναι οι ασθενείς με ημικρανία στη χώρα μας;
Οι ασθενείς με ημικρανία στη χώρα μας, εννοώντας ότι έχουν μια σοβαρή μορφή ημικρανίας, η οποία απαιτεί γιατρό, είναι περίπου 600.000. Στη μελέτη που είχαμε κάνει πριν από 5 χρόνια με την Ελληνική Εταιρεία Κεφαλαλγίας σε περισσότερους από 10.000 Έλληνες, από 18 μέχρι 65 χρόνων, βρήκαμε ότι το ποσοστό ήταν 8% και αυτό ανάγεται σε 600.000. Από αυτούς έχουμε υπολογίσει ότι οι 80.000 έχουν χρόνια ημικρανία, δηλαδή, σχεδόν κάθε μέρα ημικρανία.
Πώς επηρεάζει η χρόνια ημικρανία την καθημερινότητα των πασχόντων;
Όπως μπορείτε να φανταστείτε, πάρα πολύ. Τις περισσότερες ημέρες δουλεύουν με μειωμένη απόδοση, ενώ πολύ συχνά αναγκάζονται να φύγουν από τη δουλειά τους εξαιτίας της ημικρανίας.
Στην προαναφερθείσα μελέτη που κάναμε, είδαμε ότι κάθε χρόνο χάνονται περίπου 6 εκατ. εργατοημέρες στην Ελλάδα εξαιτίας των πονοκεφάλων και περίπου 30 εκατ. εργατοημέρες το χρόνο έχουν μειωμένη απόδοση εξαιτίας των κεφαλαλγιών και κυρίως της ημικρανίας.
Ποιες είναι οι σύγχρονες θεραπευτικές επιλογές για την ανακούφιση από τη χρόνια ημικρανία;
Στην ημικρανία έχουμε αυτή τη στιγμή απόλυτα ειδικά φάρμακα, τόσο για την προφύλαξη, δηλαδή, για την καθημερινή ή μηνιαία χρήση, όσο και για τη συμπτωματική θεραπεία.
Για τη συμπτωματική θεραπεία, που σημαίνει ότι όταν έχω ημικρανία, πρέπει να πάρω ένα φάρμακο, έχουμε καταρχήν τα απλά αναλγητικά και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, αυτά που μπορούμε να πάρουμε από το φαρμακείο χωρίς ιατρική συνταγή. Μετά έχουμε τα ειδικά αντι-ημικρανικά φάρμακα που είναι οι τριπτάνες, οι τσεπάνες και οι τιτάνες. Αυτά είναι φάρμακα που στοχεύουν σε συγκεκριμένους μηχανισμούς που εμπλέκονται στη δημιουργία της ημικρανίας.
Τα ειδικά για την ημικρανία φάρμακα δεν είναι «βαριά φάρμακα», όπως πιστεύει ο κόσμος. Αντιθέτως, ακριβώς επειδή είναι ειδικά, είναι και πιο ελαφριά, διότι στοχεύουν ακριβώς εκεί όπου θέλουμε στη συγκεκριμένη πάθηση, επομένως έχουν λιγότερες ανεπιθύμητες παρενέργειες. Απλώς υπάρχει η αντίληψη ότι είναι «βαριά», επειδή είναι απόλυτα ειδικά και ακριβά. Δεν είναι όμως.
Άρα, έχουμε 3 κατηγορίες φαρμάκων για την καταπολέμηση της κρίσης ημικρανίας: τις τριπτάνες που είναι παλιά φάρμακα, τις τσεπάνες και τις τιτάνες. Όλοι γνωρίζουμε τις τριπτάνες, με διάφορα εμπορικά ονόματα που είναι της τελευταίας διετίας. Οι άλλες δύο κατηγορίες είναι πολύ πρόσφατες και οι περισσότεροι αναγνώστες δεν θα τις γνωρίζουν. Είναι απόλυτα ειδικά για την ημικρανία φάρμακα.
Όσον αφορά στην προφύλαξη της ημικρανίας, τα φάρμακα, δηλαδή, που πρέπει να παίρνει ο ασθενής καθημερινά για να μην έχει συχνές ημικρανίες, είναι τα εξής: Έχουμε τα παραδοσιακά φάρμακα, τα οποία είναι κατά κάποιο τρόπο «κλεμμένα» από άλλες αρρώστιες: από την κατάθλιψη, την υπέρταση, την επιληψία.
Εκτός από αυτά λοιπόν, τώρα έχουμε απόλυτα ειδικά για την ημικρανία φάρμακα, τα μονοκλωνικά αντισώματα που στοχεύουν στο CGRP. Αυτές είναι οι περίφημες ενέσεις που κάνουμε μια φορά το μήνα ή μια φορά το τρίμηνο. Είναι διαθέσιμα στην Ελλάδα και αποζημιούμενα. Υπάρχουν και οι τσεπάνες, φάρμακα από το στόμα για καθημερινή ή μέρα παρά μέρα χρήση, που επίσης κυκλοφορούν στην Ελλάδα, αλλά δεν αποζημιώνονται ακόμη. Το ατότσεπαν, που μπορούμε να το παίρνουμε κάθε μέρα, όπως και το ριμέτσεπαν ,το οποίο μπορούμε να το παίρνουμε μέρα παρά μέρα και μειώνει πολύ τις κρίσεις ημικρανίας. Το τελευταίο έχει το πλεονέκτημα ότι βοηθά και στην κρίση της ημικρανίας, σαν συμπτωματικό φάρμακο, έτσι μπορεί κανείς να το παίρνει πρακτικά όποτε θέλει, χωρίς φόβο για κεφαλαλγία από κατάχρηση φαρμάκων. Ειδικά για τη μορφή της χρόνιας ημικρανίας, έχουμε επιπλέον και την τοξίνη της Αλλαντίασης, η οποία είναι παλιό και μη ειδικό φάρμακο και η οποία μας βοήθησε πολύ στη θεραπεία των ασθενών με χρόνια ημικρανία.
Υπάρχουν κάποιοι ασθενείς που δεν μπορούν να πάρουν τα φάρμακα αυτά;
Το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτή τη στιγμή είναι η προσβασιμότητα στα φάρμακα. Επειδή ακριβώς είναι ακριβά τα φάρμακα, η πολιτεία έχει θεσπίσει πολύ αυστηρούς κανόνες για τη χορήγησή τους, αλλά από την άλλη πλευρά αποζημιώνονται πλήρως.
Δεν ξέρω αν θα μπορούσε να υπάρξει εκεί ένας φραγμός, να υπήρχε, δηλαδή, μία μερική αποζημίωση, ούτως ώστε και ο ίδιος ο ασθενής να αξιολογεί αν πρέπει να συνεχίσει τη θεραπεία ή όχι.
Αυτή τη στιγμή, με τον τρόπο που έχει διαχειριστεί η πολιτεία τη χορήγηση των φαρμάκων, όλο το βάρος πέφτει στον νευρολόγο, ο οποίος πρέπει να κάνει μια μακροσκελή αίτηση για να ζητήσει την άδεια αποζημίωσης του φαρμάκου. Πολλές φορές αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργεί πρόβλημα στη σχέση ασθενούς – γιατρού, επειδή αναπτύσσονται δυσπιστίες.
Επιπλέον, ο γιατρός αφιερώνει αρκετά σημαντικό χρόνο για να συντάξει αυτή την έκθεση. Όλα αυτά θα είχαν επιλυθεί, αν ακριβώς υπήρχε μία πιο χαλαρή και ελεύθερη προσβασιμότητα, με την προϋπόθεση ότι θα υπήρχε συμμετοχή στην αποζημίωση από την πλευρά του ασθενούς, ούτως ώστε να αξιολογεί ο ίδιος πολύ καλύτερα την αποτελεσματικότητα σε σχέση με τα χρήματα που δαπανά. Αυτός ο φραγμός είναι ίσως ο αποτελεσματικότερος, αλλά και ο δικαιότερος. Ενώ τώρα, παραδείγματος χάριν, έχω περιπτώσεις ασθενών, οι οποίοι απαιτούν τη συνέχιση της αγωγής χωρίς πραγματικά να είναι απόλυτα αναγκαία, επειδή ακριβώς είναι δωρεάν.
Αυτό σίγουρα πρέπει να αλλάξει σε συνεργασία με την Ελληνική Νευρολογική Εταιρεία και, φυσικά, με την Ελληνική Εταιρεία Κεφαλαλγίας. Αλλά γενικώς και άσχετα με τις λεπτομέρειες, είναι μεγάλο πρόβλημα η προσβασιμότητα στα καινούργια φάρμακα. Πολύ μεγάλο πρόβλημα.
Υπάρχουν κάποιες άλλες προσεγγίσεις, όπως, για παράδειγμα, η φυσικοθεραπεία ή άλλες θεραπείες που μπορούν να βοηθήσουν;
Η πιο σημαντική παρέμβαση που ένας γιατρός κάνει στην ημικρανία είναι καταρχήν η εκπαίδευση του ασθενούς. Να του πει τι είναι ακριβώς αυτό που χειροτερεύει την ημικρανία και πού οφείλεται: για παράδειγμα, η κατάχρηση των συμπτωματικών φαρμάκων. Από την άλλη πλευρά, χωρίς φαρμακευτική αγωγή, όλες οι άλλες μη φαρμακευτικές θεραπείες είναι πολύ ισχνές. Ωστόσο, δεν είναι καθόλου ασήμαντες. Όταν συνδυάζονται με τη φαρμακευτική αγωγή, η φυσικοθεραπεία, η γνωσιακή θεραπεία, καθώς επίσης η γυμναστική και η δίαιτα βοηθούν πάρα πολύ. Συγκεκριμένοι τρόποι ζωής βοηθούν και συμπληρώνουν τη φαρμακευτική θεραπεία.
Πόσο σημαντική είναι η σχέση μεταξύ γιατρού και ασθενούς στην αντιμετώπιση της ημικρανίας;
Όπως σε όλες τις αρρώστιες, είναι πάρα πολύ σημαντική η σχέση μεταξύ γιατρού και ασθενούς. Δεν νομίζω ότι στην ημικρανία είναι πιο σημαντική. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορώ να φανταστώ μια άλλη νευρολογική πάθηση, στην οποία η σχέση αρρώστου – γιατρού είναι σημαντικότερη.
Η ημικρανία είναι μία χρόνια αρρώστια -όπως είναι ο διαβήτης ή η νόσος του Πάρκινσον-, η οποία όμως προσβάλλει περισσότερο τις γυναίκες παραγωγικής ηλικίας, ενώ οι περισσότερες νευρολογικές παθήσεις εμφανίζονται σε μεγαλύτερες συνήθως ηλικίες. Είναι, δηλαδή, νέες γυναίκες εκείνες που συχνότερα έχουν ημικρανίες και τόσο η προσωπικότητα του ασθενούς όσο και η προσωπικότητα του γιατρού διαδραματίζουν μεγάλο ρόλο. Γι’ αυτό υπάρχουν ασθενείς, οι οποίοι δεν «κουμπώνουν» σε έναν συγκεκριμένο γιατρό και προτιμούν να μπουν σε μια θεραπευτική σχέση με έναν γιατρό με διαφορετική προσωπικότητα. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις χρόνιες αρρώστιες. Οι ασθενείς ψάχνουν να βρουν και τελικά βρίσκουν και «φωλιάζουν» σε έναν γιατρό, με τον οποίο μπορούν να συνομιλήσουν χρησιμοποιώντας κοινούς συμπεριφερολογικούς κώδικες.
Τι περιμένουμε από εδώ και πέρα όσον αφορά στην αντιμετώπιση της ημικρανίας;
Ήδη έχει δημοσιευθεί πριν από έναν μήνα μία μελέτη, η οποία είναι επαναστατική όσον αφορά στη δημιουργία μιας νέας κατηγορίας φαρμάκων που στοχεύουν σε ένα καινούργιο νευροπεπτίδιο, το PACAP. Πρόκειται για μελέτη φάσης 2, που δείχνει πολύ καλά αποτελέσματα. Αυτή τη στιγμή, σχεδιάζεται η κλινική μελέτη φάσης 3, που θα γίνει στην Ευρώπη και στην Αμερική κι εφόσον τα αποτελέσματα της μελέτης φάσης 2 επιβεβαιωθούν στη φάση 3, τότε σε μερικά χρόνια θα έχουμε και ένα καινούργιο μονοκλωνικό αντίσωμα, που στοχεύει σε ένα καινούργιο μόριο για τη θεραπεία της ημικρανίας.
Έτσι, οι ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται ακόμη και στα καινούργια φάρμακα, θα έχουν την ευκαιρία για μια νέα κατηγορία φαρμάκων, στην οποία μπορεί να ανταποκριθούν. Αξίζει να ειπωθεί ότι περίπου 3-4 στους 10 ασθενείς που παίρνουν τα καινούργια φάρμακα, δεν έχουν και πάλι την αναμενόμενη ανταπόκριση, παρότι οι περισσότεροι πραγματικά ανακουφίζονται και αλλάζει η ζωή τους. Άρα, και για αυτούς στους οποίους οι τωρινά διαθέσιμες θεραπείες είναι αναποτελεσματικές, έχουμε πολλές ελπίδες ότι ο νέος μηχανισμός δράσης θα έχει αποτελεσματικότητα.
Στη χώρα μας γίνονται κλινικές μελέτες πάνω σε αυτό;
Φυσικά. Στις περισσότερες κλινικές μελέτες που γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο, ανταποκρίνονται και συμμετέχουν οι Έλληνες ασθενείς.
Στις αρχικές μελέτες για τα αντι-ημικρανικά φάρμακα υπήρχε πολύ μεγάλη συμμετοχή. Τώρα που υπάρχουν πολλά νέα και ειδικά αντι-ημικρανικά φάρμακα, είναι λίγο πιο διστακτικοί, αλλά αυτό συμβαίνει με όλες τις παθήσεις. Όταν σε μια πάθηση, ας πούμε στην Πολλαπλή Σκλήρυνση, υπάρχουν πολλά φάρμακα, ένα καινούργιο φάρμακο δυσκολεύεται να βρει ανθρώπους που θα το έπαιρναν συμμετέχοντας σε μια κλινική δοκιμή.
Γι’ αυτό, στις περισσότερες αρρώστιες που έχουν πολλές και αποτελεσματικές θεραπείες, η μελέτη για νέα θεραπεία δεν γίνεται σε σύγκριση με εικονικό φάρμακο, διότι είναι ίσως «ανήθικο» να αφήσεις κάποιον χωρίς θεραπεία, τη στιγμή που υπάρχει, μόνο και μόνο για να μελετήσεις ένα νέο φάρμακο. Άρα, στις περιπτώσεις αυτές, συγκρίνονται με φάρμακα που ξέρουμε παλαιότερα ότι ήδη έχουν αποτελεσματικότητα στη συγκεκριμένη αρρώστια και νομίζω αυτή είναι και η περίπτωση της ημικρανίας.
Η Ελληνική Εταιρεία Κεφαλαλγίας διοργανώνει κάποιες δράσεις ενημέρωσης για την ημικρανία;
Η Ελληνική Εταιρεία Κεφαλαλγίας αυτή τη στιγμή, σε συνδυασμό με την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Κεφαλαλγίας, στοχεύει σε μία πολύ μεγάλη καμπάνια ενημέρωσης του κόσμου για την ημικρανία και κυρίως για την κατάχρηση των φαρμάκων και μέσα σε αυτό το πλαίσιο προσεγγίζουμε με όσους τρόπους μπορούμε και τους φαρμακοποιούς, ώστε να τους ενημερώσουμε για να περιορίσουν τη χορήγηση των συμπτωματικών φαρμάκων που οδηγεί στη χρονικοποίηση κι επιδείνωση της ημικρανίας. Αυτή και πολλές άλλες δράσεις, συνέδρια και επιστημονικές ημερίδες εντάσσονται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Ελληνικής Εταιρείας Κεφαλαλγίας.
