Η επιστημονική άποψη για τα «εθιστικά τρόφιμα»

Αναρωτιέστε τι πραγματικά σημαίνει η λέξη εθισμός; Μήπως τη χρησιμοποιούμε πολύ εύκολα στην καθημερινότητά μας, απλά και μόνο για να τονίσουμε μία έντονη επιθυμία μας;

Γενικότερα, ως εθισμός χαρακτηρίζεται η ακατανίκητη τάση για χρήση μιας ουσίας, η ανεξέλεγκτη κατανάλωσή της και η ύπαρξη στερητικών συμπτωμάτων (π.χ. άγχος, εκνευρισμός, ή ακόμα και τρέμουλο κ.ά.), στις περιπτώσεις που παρεμποδίζεται η πρόσβαση σε αυτή.

Θα μπορούσε όμως η ουσία αυτή να είναι κάποιο τρόφιμο ή κάποιο θρεπτικό συστατικό; Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι τα τρόφιμα που είναι πλούσια σε λίπος ή/και ζάχαρη, μπορούν να γίνουν «εθιστικά» (χαρακτηριστικό παράδειγμα η έκφραση «είμαι εθισμένη στη σοκολάτα»), οδηγώντας έτσι τους καταναλωτές στην υπερκατανάλωση και συνεπακόλουθα στην εμφάνιση παχυσαρκίας.

Ισχύει όμως στην πράξη η παραπάνω θεωρία; Τελικά θα έπρεπε να βλέπουμε το φαγητό με τον ίδιο τρόπο που βλέπουμε το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, τα τσιγάρα ή μια εθιστική συνήθεια όπως ο τζόγος ή μήπως τελικά οι άνθρωποι μπερδεύουν τους όρους «εθισμός», «επιθυμία» και «διαταραχές πρόσληψης τροφής»;

Πού βασίζεται η θεωρία του εθισμού στα νόστιμα τρόφιμα;

Οι επιστημονικές έρευνες που έχουν εξετάσει την έννοια του εθισμού στα τρόφιμα καταλήγουν σε αμφιλεγόμενα αποτελέσματα. Σε μερικές μελέτες που έγιναν σε πειραματόζωα φάνηκε ότι η πρόσληψη τροφίμων υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και ταυτόχρονα σε ζάχαρη ενδεχομένως σχετίζεται με φαινόμενα όπως ο εθισμός.

Οι υποστηρικτές της θεωρίας αναφέρουν ότι οφείλεται στην ευαισθητοποίηση που αυτές προκαλούν στους υποδοχείς της ντοπαμίνης και των οποιοειδών ουσιών στον εγκέφαλο (ουσίες που παράγονται όταν νιώθουμε ευχαρίστηση).

Ωστόσο, η συμπεριφορά των πειραματόζωων, τα οποία μάλιστα φαίνεται να καταναλώνουν ακατάπαυστα τροφή όταν αυτή τα ικανοποιεί γευστικά, δεν είναι αντίστοιχη με αυτή των ανθρώπων.

Επιπλέον, ελάχιστες μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί σε ανθρώπους με επεισόδια διατροφικών διαταραχών και έχουν χρησιμοποιήσει την τεχνική της νευρικής απεικόνισης του εγκεφάλου (τεχνική που επιτρέπει την απεικόνιση της δομής και της λειτουργίας του), έχουν δείξει ομοιότητες μεταξύ των φυσιολογικών αντιδράσεων απόκρισης στην προσμονή ενός εύγεστου φαγητού και στην κατάχρηση άλλων ουσιών, όπως το αλκοόλ.

Τα συγκεκριμένα άτομα όμως δεν πληρούσαν τα κριτήρια διάγνωσης του εθισμού στα τρόφιμα, με αποτέλεσμα η νευροαπεικόνιση σε αυτά να είναι μηδαμινή και να μην είναι εφικτή η εξαγωγή συμπερασμάτων.

Ένα όμως είναι σίγουρο, δεν υπάρχει κάποια επιστημονικά αποδεδειγμένη συγκέντρωση κάποιου θρεπτικού συστατικού η οποία να ευθύνεται για την πρόκληση του εθισμού, δηλαδή λείπει ένα βασικό στοιχείο, αυτό του εθιστικού παράγοντα.

Εθισμός ή μήπως ευχαρίστηση;

Η μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων που έχουν κατηγοριοποιηθεί ως «εθισμός στο φαγητό» δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως εθιστικές συμπεριφορές. Η κατανάλωση τροφής είναι μια περίπλοκη συμπεριφορά, η οποία συνδυάζει, πέρα από το σύστημα της ευχαρίστησης/ανταμοιβής, πολλές διαφορετικές ορμόνες και συστήματα στο σώμα.

Εξάλλου, κάθε ευχάριστη εμπειρία που ζούμε -ομορφιά, μουσική, συναισθηματική έλξη, ακόμα και άσκηση- σχετίζεται με εκκρίσεις ντοπαμίνης, όμοιες με αυτές που προκαλούνται από ένα γεύμα υψηλό σε λιπαρά. Παρ’ όλα αυτά, οι παραπάνω καταστάσεις χαρακτηρίζονται από ευχαρίστηση και όχι από εθισμό.

Πού καταλήγει η επιστήμη με βάση τα σημερινά δεδομένα;

Η έννοια του εθισμού σε τρόφιμα, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα επιστημονικά δεδομένα, δεν μπορεί απόλυτα να τεκμηριωθεί. Αν θεωρούσαμε ότι υπάρχει εθισμός στα τρόφιμα, τότε θα έπρεπε να μπορούμε να τεκμηριώσουμε επίπεδο εθισμού, αλλά και να παρατηρούμε συμπτώματα στέρησης (κυρίως σωματικά) στο τρόφιμο που έχουμε εθιστεί, κάτι που όμως δεν υπάρχει.

Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό φαίνεται να προσφέρει «παρηγοριά» σε άτομα που αγωνίζονται διαρκώς για τη διατροφή και το σωματικό τους βάρος, και συχνά χρησιμοποιείται ως δικαιολογία.

Εξάλλου, έχει πλέον αποδειχθεί ότι πίσω από την αύξηση της παχυσαρκίας «κρύβεται» η λανθασμένη διατροφική συμπεριφορά στο σύνολό της και η υπερκατανάλωση τροφίμων, σε συνδυασμό με την καθιστική ζωή. Επιπλέον, η στέρηση και η απαγόρευση οποιουδήποτε τροφίμου που κατηγορείται ως πιθανώς «εθιστικό» δεν μπορεί να φέρει κανένα αποτέλεσμα.

Αντίθετα, η σωστή ενημέρωση, η διατροφική εκπαίδευση του πληθυσμού, η ισορροπία και η κατανάλωση όλων των τροφίμων με μέτρο αποτελούν μερικά σημεία «κλειδιά» για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Πηγή: nutrimed.gr