Η ικανότητά μας να λέμε πειστικά ψέματα ίσως είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας που είναι έμφυτη στην ανθρώπινη φύση.
Πολλά είδη ζώων -ειδικά το δικό μας- έχουν αναπτύξει εκπληκτικές ικανότητες συνεργασίας. Μπορεί εμείς να θεωρούμε τη συνεργασία με άλλους ένα αυτονόητο κομμάτι της ζωής, αλλά η μακροπρόθεσμη συνεργασία απαιτεί την προσωρινή απόρριψη του προσωπικού οφέλους, και αυτό σίγουρα δεν είναι κάτι το απλό.
Ωστόσο, μια νέα έρευνα δείχνει πως η εξέλιξη της συνεργασίας μεταξύ των ανθρώπων οδήγησε και στην ανάπτυξη του ψέματος. Ειδικότερα, ο Luke McNally και ο Andrew Jackson, του Κολλεγίου Trinity στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας, περιέγραψαν την εξέλιξη της «σκόπιμης εξαπάτησης», ή αλλιώς της «λανθασμένης περιγραφής της κατάστασης του κόσμου στους άλλους». Η συνεργασία δίνει την ευκαιρία σε ορισμένα άτομα να εξαπατούν τους άλλους, επωφελούμενα από τις προσπάθειες συνεργασίας τους. Αν συνεργαστείτε πιο πρόθυμα απ’ όσο θα έπρεπε, ετοιμαστείτε για το ενδεχόμενο της απάτης (αφήστε που, αν συνεργαστείτε απρόθυμα, ίσως να μη δρέψετε τους καρπούς της συνεργασίας).
Βέβαια, αυτό έχει επιτυχία μονάχα όταν οι ψεύτες δεν είναι ούτε πολλοί ούτε θρασείς. Οι McNally και Jackson ενισχύουν το μοντέλο που ανέπτυξαν με μια ανάλυση πρωτευόντων ειδών, όπου φαίνεται πως είδη με πιο έντονο το φαινόμενο της συνεργασίας έχουν υψηλότερα επίπεδα εξαπάτησης μεταξύ τους. Επομένως, η ίδια η συνεργασία επιτρέπει και δημιουργεί την υπόσταση του ψεύτη.
Ο νευρολόγος Σαμ Χάρις δημοσίευσε πρόσφατα ένα σύντομο βιβλίο επί του θέματος, όπου υποστηρίζει πως θα απλούστευε τις ζωές μας και θα συνέβαλλε στη δημιουργία καλύτερων κοινωνιών αν απλώς λέγαμε την αλήθεια σε καταστάσεις που συνήθως ψευδόμαστε.
Ο Χάρις δεν μιλά μοναχά για τους απατεώνες και τους πολιτικούς. Ασχολείται ιδιαίτερα με τα πολλά αθώα ψέματα που όλοι μας λέμε προκειμένου να μη νιώσει κάποιος άβολα, καθώς και με την επίδρασή τους στη σύγχρονη κοινωνία. Μοιάζει να υποστηρίζει το κτίσιμο ενός κόσμου όπου κανείς δεν λέει ψέματα.
Γενικότερα, μια βαθύτερη κατανόηση του πώς εξελίχθηκε το ψέμα, όσο απλό κι αν είναι αυτό, μπορεί να συμβάλει στο γενικότερο καλό. Σίγουρα θα μπορούσε να αναστείλει τις ατιμίες στην πολιτική, στις δημόσιες σχέσεις και την προπαγάνδα.
