«Έγραψα και τέλειωσα χτες την -Ασκητική-. Είναι καλή; δεν ξέρω. Προσπάθησα με λόγια απλά, σαν εξομολόγηση, να διαγράψω την άσκηση της ζωής μου, από πού ξεκίνησα, πώς πέρασα τα εμπόδια, πώς άρχισε η αγωνία του Θεού, πώς βρήκα την κεντρική έννοια που ρυθμίζει πια τη σκέψη μου, το λόγο και την πράξη μου» σημείωνε για την Ασκητική ο Νίκος Καζαντζάκης αλλά γράφοντας τη θα κάνει πολύ περισσότερα: θα διασώσει σε ένα βιβλίο όλη τη θεωρία της μυθιστορηματικής του διαδρομής.
Γράφει η Νίκη Παπάζογλου
Η «Ασκητική» του Νίκου Καζαντζάκη, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κείμενά του, μέσα από το οποίο προσπαθεί να εκφράσει τα μεταφυσικά του πιστεύω. Στο φιλοσοφικό – ποιητικό αυτό «μανιφέστο» ο συγγραφέας, έχει ουσιαστικά αποδώσει ολόκληρη την κοσμοθεωρία του, συνοψίζοντας ιδεαλιστικά την ενσάρκωση ενός νέου Οδυσσέα.
Οι 98 σελίδες του βιβλίου που αποτέλεσαν για πολλούς πυξίδα ζωής, για τον συγγραφέα υπήρξαν η πεμπτουσία του έργου του. Σε αυτές συγκέντρωσε : το μυστήριο της ζωής και του θανάτου, το μυστικό της διαδρομής και το αίνιγμα της ανθρώπινης ζωής και της αβύσσου. Την αντιφατικότητα, την άρρηκτα συνδεδεμένη ανθρώπινη μοίρα αλλά και το πρόσωπο του Θεού.
«Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο, καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο, το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή».
Το έργο αν και ανήκει στην πρώιμη λογοτεχνική παραγωγή του Κρητικού στοχαστή, παρουσιάζει απίστευτη συγγραφική ωριμότητα και ο ίδιος την θεωρεί ως «το σπόρο απ’ όπου βλάστησε όλο το έργο του».
«Η Ασκητική είναι ο Νίκος Καζαντζάκης. Και ο Νίκος Καζαντζάκης είναι η Ασκητική» επισημαίνει ο δρ Πάτροκλος Σταύρου στο επίμετρο του βιβλίου ενώ ο ίδιος ο Νίκος Καζαντζάκης θα την χαρακτηρίσει σαν μια «Κραυγή», και «όλο το έργο του σχόλιο σ’ αυτή την Κραυγή».
Αντικειμενικά πρόκειται για ένα εξαιρετικό έργο το οποίο φέρει πολλά από τα κλασικά χαρακτηριστικά του συγγραφέα: άμεση ποιητική γραφή, πλούσια σε φιλοσοφικά, θεολογικά και πολιτικά στοιχεία. Κατά την ανάγνωσή της διανύεις μαζί του όλο το τόξο της ζωής, φτάνοντας ως και στο άδηλο κι άρρητο επέκεινα, τη σιωπή…
«Ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η επιστροφή, ταυτόχρονα το ξεκίνημα κι ο γυρισμός, κάθε στιγμή πεθαίνουμε. Γι’ αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της ζωής είναι ο θάνατος.
Μα κι ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάμουμε την ύλη ζωή, κάθε στιγμή γεννιούμαστε. Γι’ αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία».
Ο Νίκος Καζαντζάκης
Πνεύμα ανήσυχο και διψασμένο για κάθε είδους γνώση, ο Νίκος Καζαντζάκης, διέτρεξε και κατέκτησε τις καλλιτεχνικές, αισθητικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις της εποχής του, δημιουργώντας το δικό του καλλιτεχνικό, αισθητικό και φιλοσοφικό σύμπαν.
Η προσφορά του στη νεοελληνική λογοτεχνία και γλώσσα είναι αδιαμφισβήτητη. Ωστόσο, όντας δύσκολο ακόμη και να ενταχθεί το έργο του – όπως σημειώνει ο Λίνος Πολίτης – στα σύγχρονά του λογοτεχνικά και ποιητικά ρεύματα, «κάθεται» επάξια στο «θρόνο» της μοναδικότητας, κερδίζοντας ταυτόχρονα τη διαχρονική του εμβέλεια και ακτινοβολία.
Η συγγραφή
Ο Καζαντζάκης ξεκινά τη σύνθεση της «Ασκητικής» το καλοκαίρι του 1922 στη Bιέννη. Γράφει στην πρώτη σύζυγό του Γαλάτεια Καζαντζάκη στις 9 Αυγούστου: «Βιάζομαι να τυπώσω ό,τι έχω γράψει ως τώρα για να μπορώ να δοθώ όλος σ’ ένα νέο έργο, καθαρά θεολογικό μου. Έχω ήδη διαγράψει το σκελετό του και θα ‘ναι πολύ δύσκολο» (Επιστολές προς τη Γαλάτεια, Δίφρος, Αθήνα 1958).
«Γράφω τώρα την -Ασκητική-, ένα βιβλίο mystique, όπου διαγράφω τη μέθοδο ν’ ανεβεί η ψυχή από κύκλο σε κύκλο ωσότου φτάσει στην ανώτατη Επαφή. Είναι πέντε κύκλοι: Εγώ, ανθρωπότητα, Γης, Σύμπαντο, Θεός. Πώς ν’ ανεβούμε όλα τούτα τα σκαλοπάτια κι όταν φτάσομε στο ανώτατο να ζήσουμε όλους τους προηγούμενους κύκλους. Το γράφω επίτηδες χωρίς ποίηση, με στεγνή, επιτακτική φόρμα» αναφέρει σε άλλη του επιστολή.
Το έργο τελειώνει στο Βερολίνο, περίπου στις αρχές του 1923. Στη μορφή αυτή δημοσιεύεται στο περιοδικό «Αναγέννηση» του Δημ. Γληνού. Το 1928, ο συγγραφέας επεξεργάζεται εκ νέου το κείμενο και προσθέτει ένα τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Σιγή». Το έργο προκάλεσε αρνητικές αντιδράσεις και ζητήθηκε η δίωξη του Καζαντζάκη για αθεϊσμό. Η δίκη ορίστηκε για τις 10 Ιούνη 1930, αλλά δεν έγινε ποτέ. Ακολούθησαν κι άλλες επεξεργασίες μέχρι το 1944, οπότε γράφει στον Πρεβελάκη ότι τη θεωρεί πλέον οριστικά διορθωμένη.
Η Ασκητική που αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του Καζαντζάκη διεθνώς, έχει μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε 26 γλώσσες σύμφωνα με το Αρχείο των Εκδόσεων Καζαντζάκη.
«Περπατώ στ’ αφρόχειλα της άβυσσος και τρέμω. Δυο φωνές μέσα μου παλεύουν.
O νους: -Γιατί να χανόμαστε κυνηγώντας το αδύνατο; Μέσα στον ιερό περίβολο των πέντε αιστήσεων χρέος μας ν’ αναγνωρίσουμε τα σύνορα του ανθρώπου.
Μα μια άλλη μέσα μου φωνή, ας την πούμε έχτη δύναμη, ως την πούμε καρδιά, αντιστέκεται και φωνάζει:
-Όχι! Όχι! Ποτέ μην αναγνωρίσεις τα σύνορα του ανθρώπου! Να σπας τα σύνορα! Ν’ αρνιέσαι ό,τι θωρούν τα μάτια σου! Να πεθαίνεις και να λες: Θάνατος δεν υπάρχει».
Δείτε εδώ τα υπόλοιπα έργα του αφιερώματος με «Τα 100 βιβλία που πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις»