Στην Ελλάδα του 2014 η καύση των νεκρών παραμένει ταμπού

Είναι η καύση νεκρών στην Ελλάδα ένα δογματικό ταμπού; Το μόνο σίγουρο είναι πως εάν ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας Κολομβιανός συγγραφέας Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες απεβίωνε στην Ελλάδα του 2014 και όχι στο Μεξικό η σορός του θα έπρεπε να ταξιδέψει μέχρι την Βουλγαρία για να αποτεφρωθεί.

Η αποτέφρωση στην Ελλάδα παρακωλυόταν για χρόνια για λόγους θρησκευτικούς. Όταν αυτές οι αντιστάσεις μερικώς υπεχώρησαν αντικαταστάθηκαν από επιχειρηματικά και τοπικά συμφέροντα που θέτουν εξίσου ισχυρά προσκόμματα στη δημιουργία αποτεφρωτηρίων.

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις Ελλήνων γνωστών και μη, οι οποίοι αποτεφρώθηκαν εκτός συνόρων και μεταφέρθηκε μονάχα η τέφρα τους στα πάτρια εδάφη. Στους πιο διάσημους από αυτούς περιλαμβάνονται ο Δημήτρης Μητρόπουλος, ο διεθνούς φήμης συνθέτης πιανίστας και αρχιμουσικός, ο οποίος απεβίωσε στις 2 Μαρτίου 1960 στο Μιλάνο και αποτεφρώθηκε εκεί χωρίς εξόδιο ακολουθία. Έπειτα από 4 μέρες η τέφρα του μεταφέρθηκε στην Αθήνα.

Η Μαρία Κάλλας το 1977 κηδεύτηκε και αποτεφρώθηκε στο Παρίσι. Η τέφρα της σκορπίστηκε όπως επιθυμούσε στο Αιγαίο. Το 2004 η σωρός του ζωγράφου Παύλου Μοσχίδη αποτεφρώνεται στη Σόφια, η μισή τέφρα του σκορπίζεται σε ποταμό της βουλγαρικής πρωτεύουσας ενώ η υπόλοιπη στο Αιγαίο. Αν και η χρονολογική απόσταση των τριών περιπτώσεων μετρά δεκαετίες η πρακτική παραμένει ίδια, η αποτέφρωση δεν τελείται επί ελληνικού εδάφους μέχρι και σήμερα.

Ιστορικό πλαίσιο

Αν και ήδη από το 2006 υπάρχει ψηφισμένο νομοθετικό πλαίσιο οι διαδικασίες ανέγερσης αποτεφρωτηρίου στην Ελλάδα διαρκώς παρακωλύονται, αναβάλλονται ή ακυρώνονται. Οι αντιδράσεις μάλιστα δεν κάμπτονται ακόμα κι όταν η ανάγκη είναι παραπάνω από επιτακτική.

Είναι Ιούλιος του 1987 και η θερμοκρασία στην Ελλάδα αγγίζει τους 44 βαθμούς κελσίου. Οι νεκροί ανέρχονται μόνο για την Αθήνα στους 1.115. Τους πηχυαίους τίτλους των εφημερίδων της εποχής καταλαμβάνουν τίτλοι όπως «ΣΕ ΤΡΕΝΑ ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ» μιας και τα υπάρχοντα νεκροταφεία δεν επαρκούν για να ενταφιαστεί ο αυξημένος αριθμός των τεθνεώτων.

Ο τότε δήμαρχος Αθηναίων, Μιλτιάδης Έβερτ, αποστέλλει σχετική επιστολή στην Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος για να επιτραπεί η αποτέφρωση των νεκρών. Η εκκλησία αρνείται, ενώ οι νεκροί αυξάνονται. Από τότε μέχρι και σήμερα πολλοί είναι εκείνοι που αναφέρονται σε δυνάμεις που μπλοκάρουν την εφαρμογή ακόμα και των ψηφισμένων διατάξεων.

Τα προβλήματα είναι υπαρκτά

Ο κ. Αντώνης Αλακιώτης, πρόεδρος της Επιτροπής για το Δικαίωμα της Αποτέφρωσης των Νεκρών στην Ελλάδα επιβεβαιώνει ότι οι διαδικασίες δημιουργίας αποτεφρωτηρίων έχουν ξεκινήσει πάμπολλες φορές αλλά τα «τυπικά» κολλήματα είναι πάντα ίδια. «Ζούμε σε μια ιδιότυπη δημοκρατία. Εδώ και καιρό είμαστε παγιδευμένοι σε μια προϋπόθεση στη χωροθέτηση, που θέτει τα αποτεφρωτήρια εντός υφιστάμενων κοιμητηρίων ή σε επαφή με αυτά. Το γεγονός επίσης ότι η πλειονότητα των κοιμητηρίων, για παράδειγμα της Αττικής, βρίσκονται εντός του οικιστικού ιστού εξίσου δεν διευκολύνει την κατάσταση», δηλώνει στο newsbeast.gr.

Μάλιστα, υπογραμμίζει πως δεν είναι λίγες οι φορές όπου η πολεοδομία αδυνατεί να εκδώσει άδειες ανέγερσης αποτεφρωτηρίου μιας και πλείστα νεκροταφεία στον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθηνών (ΟΡΣΑ) είναι χωροθετημένα με ανακριβείς προσδιορισμούς χρήσης. «Για παράδειγμα το Α’ Κοιμητήριο, με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου επί δημαρχίας Μπέη έχει αποχαρακτηριστεί από νεκροταφείο και είναι χώρος πρασίνου και ιστορικής μνήμης. Αντιστοίχως το Γ’ Νεκροταφείο ορίζεται ως χώρος κοινωνικών δραστηριοτήτων με σκοπό δυνητικά να μετατραπεί σε χώρο αθλοπαιδιών και πρασίνου», επισημαίνει για το θέμα, προσθέτοντας πως τα περισσότερα νεκροταφεία δημιουργήθηκαν από καταπατήσεις δημάρχων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό του δήμου Ζωγράφου το οποίο εισπράττει ατέλειωτα ποσά από τις ταφές ενώ νόμιμος ιδιοκτήτης του είναι το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.

Την έλλειψη χώρου ανέγερσης αποτεφρωτηρίου επιβεβαιώνει και ο τμηματάρχης του Α’ Κοιμητηρίου της διεύθυνσης κοιμητηρίων του Δήμου Αθηναίων κ. Γαλούνης Σταμούλης «Το πρώτο νεκροταφείο δεν έχει την δυνατότητα χωροταξικά να φιλοξενήσει αποτεφρωτήριο».

Ο κ. Γιώργος Παπανδρέου, αντιδήμαρχος του δήμου Αθηναίων με αρμοδιότητες εποπτείας των κοιμητηρίων μας ενημερώνει ότι κατά τη διάρκεια της θητείας του τον τελευταίο χρόνο αίτημα ανέγερσης δεν έχει δεχθεί, όσο για το αίτημα που κατατέθηκε και αφορούσε στη δημιουργία χώρων μαζικής ενθύμησης καθώς και στις μειώσεις των τελών για την φύλαξη των τεφροδόχων βεβαιώνει πως έχει σταλεί στην Νομική Υπηρεσία και αναμένεται απάντηση.

Απαντώντας στο newsbeast.gr σχετικά με το ποιος ευθύνεται για την παρακώλυση των διαδικασιών ανέγερσης αποτεφρωτηρίων τόσο ο κ. Αλακιώτης όσο και ο κ. Σταμούλης ανέφεραν πως είναι οι αντιδράσεις της εκκλησίας και του κόσμου που θέτουν εμπόδια και αποτρέπουν τα αρμόδια δημοτικά συμβούλια να λάβουν τις σχετικές αποφάσεις.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα παρέμβασης της εκκλησίας σύμφωνα με τον κ. Αλακιώτη είναι εκείνο του Δήμου Μαρκόπουλου, όπου ο δήμαρχος δέχθηκε οργανωμένη αντίδραση υποκινούμενη από τον Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, Νικόλαο. Πιέσεις ασκήθηκαν και στα μέλη του δημοτικού συμβουλίου, τα οποία εν τέλει ήραν την απόφαση και το σχεδιαζόμενο αποτεφρωτήριο στο Μαρκόπουλο ναυάγησε.

Για τις αντιδράσεις των κατοίκων μίλησε και ο κ. Σταμούλης αναφερόμενος στο παράδειγμα του δήμου Μαρκόπουλου όπου για άλλη μια φορά η ανέγερση ματαιώθηκε πριν τοποθετηθούν τα θεμέλια. « Ο κόσμος αντιδρά, ίσως γιατί φοβάται… γενικά παρατηρείται πως επιθυμούμε παιδικές χαρές, χώρους πρασίνου κ.λ.π. αλλά αντιδράμε για παράδειγμα στον ΟΚΑΝΑ, στο αποτεφρωτήριο, ίσως σε ότι μας θυμίζει το πεπερασμένο την ύπαρξής μας», τόνισε.

Ο προοδευτικός Βόλος

Σε κάποιες περιπτώσεις διαφαίνεται πως οι αντιδράσεις μπορεί και να καμφθούν. Έτσι, στο Βόλο αναμένεται να αναγερθεί το πρώτο αποτεφρωτήριο της χώρας. Ο κ. Τσιμβακίδης αναπληρωτής προϊστάμενος του τμήματος οικονομικής και διοικητικής υποστήριξης της διεύθυνσης κοιμητηρίων του Δήμου Βόλου δήλωσε πως ίσως μετά από δύο χρόνια οι Έλληνες που επιθυμούν να αποτεφρωθούν να μην χρειάζεται να μεταφέρονται μέχρι την Βουλγαρία ή την Γερμανία, καθώς αυτό θα γίνεται στην πρωτεύουσα της Μαγνησίας. Η αίτηση αδειοδότησης από μεριάς του Δήμου έχει ολοκληρωθεί και οι βασικές υποδομές υπάρχουν. Εκκρεμεί η απάντηση του ΥΠΕΧΩΔΕ και έπειτα η έγκριση του δημοτικού συμβουλίου.

Σύμφωνα με τον τμηματάρχη του Α’ Κοιμητηρίου της διεύθυνσης κοιμητηρίων του Δήμου Αθηναίων το συγκεκριμένο θέμα «δυστυχώς για την ελληνική πραγματικότητα δεν έχει ωριμάσει αρκετά στις συνειδήσεις για να μπορέσει να επιλυθεί».

Το κόστος της διαδικασίας

Γραφεία τέλεσης κηδειών αναφέρουν πως ο αριθμός εκείνων που επιθυμούν να αποτεφρωθούν έχει αυξηθεί κατά 15%. Η μεταφορά της σωρού, η αποτέφρωση και η επιστροφή της τεφροδόχου κοστίζει σε σύνολο 1.900 ευρώ, αλλά σε άλλες περιπτώσεις ανέρχεται έως και τις 12.000 ευρώ. Στην υπερκοστολόγηση της διαδικασίας σίγουρα συντελεί το ότι η αποτέφρωση πραγματοποιείται εκτός ελληνικών συνόρων. Όσον αφορά το θρήσκευμα εκείνων που προτιμούν την αποτέφρωση από την ταφή ποικίλει και δεν είναι μικρός και ο αριθμός των ορθοδόξων χριστιανών που επιλέγουν την αποτέφρωση. «Η εκκλησία δεν αρνείται να τελέσει την νεκρώσιμη ακολουθία ακόμα και στην περίπτωση που ο αποθανών επιθυμεί να αποτεφρωθεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εκείνο του Θανάση Βέγγου ο οποίος διαβάστηκε από τον ίδιο τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο» δηλώνει στο newsbeast.gr ο ιδιοκτήτης γραφείου τελετών κ. Ν. Κυριακίδης.

Οι ορθόδοξες αντιρρήσεις

Κατά την ορθόδοξη χριστιανική παράδοση η καύση των νεκρών δεν προσβάλλει άμεσα το δόγμα της Ανάστασης των νεκρών, προσβάλλει όμως το αίσθημα και το ήθος που καλλιεργεί το δόγμα αυτό. «Η ταφή στο μνήμα διατηρεί τη μνήμη του νεκρού, αλλά και του θανάτου», εξηγεί ο κ. Γεώργιος Μαντζαρίδης Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης , προσθέτοντας πως «η θέληση για την εξαφάνιση ή τη διατήρηση του νεκρού σώματος στον τάφο συνδέεται άμεσα με την τοποθέτηση του ανθρώπου απέναντι στον θάνατο».

Σύμφωνα με τον ίδιο, σε ολόκληρη την ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης και της αδιαίρετης Χριστιανοσύνης η καύση των νεκρών αντιμετωπίζεται ως ειδωλολατρική συνήθεια και θεωρείται ως αποκρουστική πράξη. Η Καινή Διαθήκη θεωρεί αυτονόητη την ταφή των νεκρών, ενώ στην ιστορία της Εκκλησίας μόνο διώκτες της κατέφυγαν στην αποτέφρωση των σωμάτων των Χριστιανών, για να εξαφανίσουν τη μνήμη τους και να πλήξουν την ελπίδα της αναστάσεώς τους.