Πόσες φορές άραγε δεν έχουμε τσουρουφλιστεί από ασύστολα ψέματα; Ήρθε η ώρα να μάθουμε να τα διακρίνουμε.
Η κοπέλα σου πέφτει στα πατώματα από έρωτα και καψούρα για να ανακαλύψεις μήνες μετά ότι τόσο καιρό σε απατούσε. Ο μέχρι χθες φερέγγυος πελάτης σου βαράει κανόνι κι εσύ απομένεις με ένα φέσι ίσα με το μπόι σου. Δεν θα ήταν υπέροχο αν μπορούσες να αποφύγεις τις καταστάσεις αυτές διακρίνοντας σωστά πότε κάποιος σε παραμυθιάζει;
Ευτυχώς για σένα, η ερευνητική δουλειά κοινωνικών επιστημόνων και η πρακτική εμπειρία ανακριτών και πρακτόρων έχουν δημιουργήσει ένα προωθημένο σύστημα που θα σε κάνει κυριολεκτικά ανιχνευτή ψεύδους. Και χωρίς καλώδια παρακαλώ!
Για να μην παίρνουν ωστόσο τα μυαλά σου αέρα, ας ξεκαθαρίσουμε ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνεις ένα ψέμα. Είναι περισσότερο τέχνη και ένστικτο, παρά επιστήμη. Καμία μεμονωμένη συμπεριφορά δεν υποδηλώνει εξαπάτηση. Είναι η παρατήρηση πολλαπλών συμπεριφορών και η ανάλυσή τους στα δεδομένα του περιβάλλοντος που θα υποδείξουν το ψεύδος.
Επιπλέον, αν κάποιος εμφανίζει όντως μια σειρά τέτοιων χαρακτηριστικών ψεύδους, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ψεύδεται, απλά ότι μπορεί να ψεύδεται…
Το κλειδί για να διακρίνεις την απάτη είναι να αναγνωρίσεις πότε ο άλλος νιώθει άβολα
Γενικά, αισθάνεσαι άνετα όταν λες την αλήθεια και άβολα όταν ψεύδεσαι. Όταν λοιπόν νιώθεις πίεση και νευρικότητα, εκδηλώνεις ασυνείδητα την αναστάτωσή σου με μια σειρά από χειρονομίες και κινήσεις του σώματος, προκειμένου να καλμάρεις από τη στρεσογόνα κατάσταση και να ανακουφιστείς.
Αν λοιπόν σε μια άβολη συζήτηση ο συνομιλητής κάνει έναν συνδυασμό από τα παρακάτω, ας αρχίσουν να σου μπαίνουν ψύλλοι στ’ αυτιά…
- αγγίζει το πρόσωπο
- τρίβει το πίσω μέρος του λαιμού
- δαγκώνει τα χείλη
- παίζει με τα μαλλιά
- παίζει με τα κοσμήματα
- καλύπτει τα λακκάκια στα μάγουλα
- κλείνει τα μάτια ή καλύπτει με τα χέρια τα μάτια
- τρίβει τις παλάμες των χεριών στα πόδια
- συστρέφει τα χέρια
Κάθε άνθρωπος χρησιμοποιεί συγκεκριμένους τέτοιους δείκτες ή συνδυασμούς δεικτών. Ο σκοπός είναι στην αρχή της συζήτησης να διακρίνεις τους δείκτες ψεύδους έτσι ώστε να τους χρησιμοποιήσεις για να υπολογίσεις τον βαθμό άνεσης ή δυσφορίας γύρω από συγκεκριμένα θέματα.
Καθόρισε τη βάση συμπεριφοράς
Μπορεί κάποιος να παίζει με τα μαλλιά του όλη την ώρα∙ επόμενο είναι ότι αυτό δεν στοιχειοθετεί πρότυπο δυσφορίας ή ένδειξη ψεύδους. Για να χρησιμοποιήσεις εποικοδομητικά τους δείκτες πρέπει να τους ξεχωρίσεις από τη γενικότερη συμπεριφορά του ατόμου που έχεις απέναντί σου. Μόνο έτσι θα ξέρεις πότε παρεκκλίνει από τη συνήθη του στάση.
Εξυπακούεται ότι για τα οικεία σου πρόσωπα δεν είναι δύσκολο να γνωρίζεις την τυπική τους συμπεριφορά και τις γκριμάτσες τους. Τι γίνεται όμως αν έχεις μόλις γνωρίσει κάποιον; Πώς θα καταλάβεις αν είναι τυπική συμπεριφορά ή ένδειξη εξαπάτησης το γεγονός ότι δαγκώνει τα χείλη του; Πόσο μάλλον που οι περισσότεροι από μας εμφανίζουμε σημάδια άγχους και νευρικότητας στις πρώτες συναντήσεις…
Με δεδομένο λοιπόν έναν βαθμό νευρικότητας, παρατήρησε τις εκδηλώσεις αυτές ώστε να μπορείς να «διαβάσεις» τον άλλο αργότερα στη συζήτηση, που θα έχεις και περισσότερες πληροφορίες. Θα χρειαστεί να ερευνήσεις λίγο περισσότερο την κατάσταση…
Κράτα τον χαλαρό
Ο σκοπός είναι να αποφορτίσεις συναισθηματικά τον άλλο και να νιώσει χαλαρός. Μόνο έτσι οι δείκτες που διέκρινες πρωτύτερα θα σου αποκαλύψουν αν ψεύδεται.
Μόλις ο άγνωστος εξοικειωθεί με την παρουσία σου και χαλαρώσει, άρχισε να ρωτάς τις σημαντικές ερωτήσεις∙ αν οι δείκτες «νευρικότητας» επανεμφανιστούν, μπορεί να είναι μια ισχυρή ένδειξη ότι ο άλλος ψεύδεται.
Ρώτα συγκεκριμένες και «ανύποπτες» ερωτήσεις
Μη νομίζεις ότι το να διακρίνεις τα σημάδια της εξαπάτησης είναι η μόνη γνώση που χρειάζεσαι για να ξετρυπώνεις το ψέμα∙ είναι απαραίτητο, αλλά όχι αρκετό. Το να γνωρίζεις επίσης τι ερωτήσεις να κάνεις και πώς να τις κάνεις είναι αναγκαία συνθήκη για την άρση του παραμυθιάσματος.
Σιγουρέψου ότι όταν κάνεις ερωτήσεις, τις κάνεις με χαλαρό και απροκατάληπτο τρόπο: αν ρωτάς σαν ανακριτής της KGB, θα αναστατώσεις τον συνομιλητή και τότε οι δείκτες δεν θα έχουν πλέον καμία σημασία. Ακόμα και ο πιο αθώος άνθρωπος του κόσμου να είναι, θα αντιδράσει με νευρικότητα αν τον στριμώξουν στη γωνιά!
Και προτίμησε πάντα να ρωτάς συγκεκριμένες ερωτήσεις∙ οι ασαφείς ερωτήσεις επιδέχονται ασαφείς (γι’ αυτό και άχρηστες) αποκρίσεις…
Κοίτα και για άλλα σημάδια εξαπάτησης
Πέρα από τους δείκτες συμπεριφοράς που συζητάμε τόση ώρα, υπάρχουν και άλλα σημάδια ότι έχεις να κάνεις με έναν αθεράπευτα ψεύτη:
Συγχρονισμός. Όταν αποκρυπτογραφείς την αλήθεια από το ψέμα, ο συγχρονισμός είναι πρωταρχικής σημασίας. Με τον όρο «συγχρονισμός» εννοούμε την ευθυγράμμιση μεταξύ λεκτικής και μη-λεκτικής επικοινωνίας, μεταξύ γεγονότων και συναισθημάτων. Για παράδειγμα, περιμένεις από έναν γονιό το παιδί του οποίου αγνοείται να συμπεριφέρεται υστερικά στην αστυνομία∙ αν εμφανίζεται υπερβολικά αδιάφορος και αποστασιοποιημένος, ενδεχομένως κάτι άλλο συμβαίνει… Ο συγχρονισμός θα πρέπει επίσης να είναι παρών και στο πώς ένας άνθρωπος κινεί το κεφάλι του. Αν το κινεί με τρόπο που συνάδει με τα λεγόμενά του (είτε με καταφατικό είτε με αρνητικό τρόπο), τότε μπορείς να βασιστείς στην ακρίβεια της δήλωσής του. Ωστόσο, αν η κίνηση του κεφαλιού έπεται της λεκτικής επικοινωνίας, τότε πιθανότατα ψεύδεται. Παρατήρησε επίσης ότι θα πρέπει να υπάρχει και συμφωνία μεταξύ ρητής και άρρητης επικοινωνίας: αν με τα λόγια λέω «ναι» αλλά με το κεφάλι «όχι», τότε μπορεί και να λέω ψέματα…
Λίγη ή καθόλου κίνηση. Έχεις παρατηρήσει ποτέ πώς παγώνουν τα ζώα όταν πλησιάζει αρπακτικό; Αυτή η ενστικτώδης συμπεριφορά είναι μια πρώτης τάξεως στρατηγική επιβίωσης: είναι δυσκολότερο για τον θηρευτή να διακρίνει το θήραμα όταν μένει ακίνητο. Και οι άνθρωποι τείνουν να κάνουν το ίδιο σε στιγμές αμηχανίας. Ειδικά όταν ψεύδονται, κρατούν το σώμα τους εντελώς ακίνητο, λες και πάγωσαν. Ο προφανής κίνδυνος εδώ είναι να πιαστείς να λες ψέματα! Γι’ αυτό και ο εγκέφαλος δίνει εντολή στο σώμα να παραμείνει ακίνητο∙ έτσι ίσως, ίσως, ο άλλος δεν θα δει ότι λες ψέματα…
Έλλειψη έμφασης. Όταν μιλάμε, δίνουμε έμφαση σε όσα λέμε και λεκτικά και μη-λεκτικά: χειρονομίες, εμφατικοί σύνδεσμοι και κινήσεις του κεφαλιού τονίζουν τα λεγόμενά μας. Και τα περισσότερα από αυτά γίνονται ασυνείδητα: η γλώσσα του σώματος υποστηρίζει ασυναίσθητα τις προφορικές μας δηλώσεις. Όταν ένας αθώος κατηγορείται για φόνο, ας πούμε, πιθανότατα θα σφίξει τις γροθιές και θα φωνάξει: «δεν το έκανα εγώ»! Αν είναι ένοχος, δεν θα παρατηρήσεις την ίδια έμφαση στα λεγόμενά του: ο εγκέφαλός του ασυναίσθητα δεν θα υποστηρίξει τη μεθοδευμένη δήλωσή του.
Παλάμες. Μια ενδιαφέρουσα χειρονομία που τείνουν να χρησιμοποιούν τα άτομα που ψεύδονται είναι να μιλούν με τις παλάμες τους να κοιτούν πάνω. Αυτό το κάνουν συνήθως όσοι επιδιώκουν να πιστέψεις αυτά που λένε. Είναι σαν τη δέηση της προσευχής. Οι άνθρωποι που λένε την αλήθεια και δεν χρειάζονται τεχνικές για να τους πιστέψεις, μιλάνε συνήθως με τις παλάμες τους να κοιτούν προς τα κάτω.
Κατεύθυνση του βλέμματος. Όταν οι άνθρωποι συλλογίζονται, τείνουν να επικεντρώνονται οπτικά κοιτώντας προς τα πάνω. Αν κάποιος κοιτάει πάνω και δεξιά, σημαίνει συνήθως ότι επικεντρώνεται σε μια οπτική παράσταση από το παρελθόν, την οποία και προσπαθεί να ανακαλέσει στο μυαλό του. Αν πάλι κοιτάει πάνω και αριστερά, σημαίνει ότι εστιάζει σε κάτι που δημιουργεί στο μυαλό του. Αν λοιπόν το άτομο που συζητάς κοιτάει πάνω και αριστερά όταν προσπαθεί να θυμηθεί ένα γεγονός, είναι πιθανό να το φτιάχνει εκεί τη στιγμή στο μυαλό του. Σημείωση: θυμήσου ότι τα δεξιά και αριστερά ορίζονται με βάση το υποκείμενο απέναντί σου, οπότε στα δικά σου μάτια θα φαίνονται ανάποδα…
Πρακτική και εξάσκηση. Το να διαβάζεις σωστά την άρρητη [μη-λεκτική] επικοινωνία είναι μια ικανότητα που θα σου πάρει πολύ καιρό να κατακτήσεις. Άρχισε να προσέχεις περισσότερο τα υπονοούμενα στην καθημερινή σου επικοινωνία και ίσως μια μέρα μάθεις να διακρίνεις αποτελεσματικά το ψέμα. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται προσπάθεια και θέληση. Μόνο με επιμονή και ενδελεχή παρατήρηση θα είσαι κάποτε σε θέση να ξετρυπώνεις το ψέμα πιο εύκολα και από κυνηγόσκυλο τον λαγό…
