Το δημογραφικό πρόβλημα αποτελεί ένα διαχρονικό ζήτημα που απασχολεί έντονα τόσο τον δυτικό κόσμο όσο και την Ελλάδα, όπου οι επιπτώσεις του είναι ακόμη πιο έντονες. Ένας από τους σοβαρότερους κινδύνους που απορρέουν από αυτό είναι η βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος. Παρόλο που σήμερα διαβεβαιώνεται σε όλους τους τόνους ότι δεν υπάρχει ζήτημα με τα όρια ηλικίας, αρκετοί ειδικοί προειδοποιούν πως από το 2027 και μετά οι αλλαγές στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης και το ύψος των συντάξεων ενδέχεται να γίνουν αναπόφευκτες.
Στο κυβερνητικό επιτελείο ήδη πραγματοποιούνται προσομοιώσεις πάνω σε διάφορα σενάρια, που αφορούν τον επαναπροσδιορισμό των ηλικιακών ορίων βάσει του προσδόκιμου ζωής. Αυτή η προσέγγιση, ωστόσο, αναμένεται να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις, επηρεάζοντας την αγορά εργασίας και τους συνταξιοδοτικούς προγραμματισμούς των πολιτών.
Η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους αποτελεί έναν κρίσιμο δείκτη για τη σταθερότητα του ασφαλιστικού συστήματος. Σήμερα, η σχέση αυτή είναι 1,66 εργαζόμενοι για κάθε συνταξιούχο, αλλά προβλέπεται να μειωθεί σε μόλις 1,25 μέσα στα επόμενα 15 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι για κάθε 100 συνταξιούχους θα αντιστοιχούν μόλις 125 ασφαλισμένοι, οι οποίοι θα πρέπει να καλύψουν τις συντάξεις μέσω των εισφορών τους. Η δραματική αυτή πτώση καταδεικνύει την αυξανόμενη πίεση που θα ασκήσει η γήρανση του πληθυσμού στα δημόσια οικονομικά και το ίδιο το ασφαλιστικό σύστημα.
Η προσαρμογή των ηλικιακών ορίων με βάση τη μακροζωία
Η γήρανση του πληθυσμού δημιουργεί επιπλέον πιέσεις, οδηγώντας στην ανάγκη προσαρμογής των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης με βάση το προσδόκιμο ζωής. Σύμφωνα με μελέτες της Eurostat και του ΟΟΣΑ, από το 2027 τα ηλικιακά όρια θα επαναπροσδιορίζονται κάθε τρία χρόνια, λαμβάνοντας υπόψη την αύξηση του προσδόκιμου ζωής μετά το 65ο έτος. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι μέχρι το 2070 το προσδόκιμο ζωής στα 65 θα αυξηθεί κατά 5,2 έτη για τους άνδρες και κατά 5 έτη για τις γυναίκες. Αυτό συνεπάγεται σταδιακή μετάθεση των ορίων συνταξιοδότησης, καθώς το σύστημα πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες δημογραφικές συνθήκες.
Μέχρι το τέλος του 2026, οι ασφαλισμένοι μπορούν ακόμη να συνταξιοδοτηθούν στα 62 έτη με 40 χρόνια ασφάλισης ή στα 67 με 15 χρόνια ασφάλισης. Ωστόσο, από το 2027 και μετά, η διατήρηση αυτών των ορίων παραμένει αμφίβολη, καθώς η πιθανότητα αύξησής τους θεωρείται υψηλή.
Το κύμα συνταξιοδοτήσεων εν μέσω αβεβαιότητας
Η αβεβαιότητα σχετικά με τις επικείμενες αλλαγές έχει ήδη προκαλέσει έντονη κινητικότητα. Το πρώτο επτάμηνο του 2024 κατατέθηκαν 117.650 αιτήσεις συνταξιοδότησης, ενώ μόνο τον Ιούλιο του ίδιου έτους υποβλήθηκαν 18.216 αιτήσεις. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι μέχρι το τέλος του έτους ο αριθμός των αιτήσεων θα ξεπεράσει τις 200.000. Η έντονη αυτή τάση αντικατοπτρίζει την ανησυχία των ασφαλισμένων να διασφαλίσουν τα υφιστάμενα ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης.
Παράλληλα, οι μακροπρόθεσμες δημογραφικές προβλέψεις εντείνουν την ανησυχία. Ο πληθυσμός της Ελλάδας αναμένεται να μειωθεί από 10,4 εκατομμύρια το 2022 σε μόλις 7,7 εκατομμύρια το 2070. Την ίδια στιγμή, ο δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων -δηλαδή ο αριθμός των ατόμων άνω των 65 ετών σε σχέση με τον ενεργό πληθυσμό- θα αυξηθεί από το 39% σήμερα στο 74,4% το 2050. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν τρεις στους τέσσερις θα είναι συνταξιούχοι σε σύγκριση με τον αριθμό των εργαζομένων.
Η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις
Η δημογραφική κρίση αναδεικνύει την επιτακτική ανάγκη για αναθεώρηση των στρατηγικών χρηματοδότησης του ασφαλιστικού συστήματος. Η γήρανση του πληθυσμού, η μείωση του παραγωγικού δυναμικού και οι αυξανόμενες συνταξιοδοτικές δαπάνες καθιστούν το ζήτημα ακόμα πιο σύνθετο. Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν η χρηματοδότηση θα εξασφαλιστεί μέσω αύξησης εισφορών και κρατικών επιχορηγήσεων ή αν θα απαιτηθούν ριζικές αλλαγές, όπως η εισαγωγή νέων πηγών χρηματοδότησης, π.χ., επενδύσεων και ιδιωτικών πόρων.
Η κυβέρνηση καλείται να αναπτύξει στρατηγικές που θα διασφαλίζουν τη μακροχρόνια βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος, χωρίς να επιβαρύνουν υπέρμετρα τις μελλοντικές γενιές. Η επόμενη διετία θα είναι καθοριστική, καθώς από το 2027 και έπειτα θα τεθεί σε εφαρμογή ένα νέο καθεστώς που θα σημαδέψει το μέλλον των συντάξεων στη χώρα.
