Όταν δεν τραβούν το έλκηθρο με τα δώρα ή δεν βάφουν κόκκινες τις μύτες τους, οι τάρανδοι περνούν συνήθως στα «ψιλά».
Υπάρχει ωστόσο αυτή η εποχή του χρόνου που έχουν την τιμητική τους και όλοι τους μνημονεύουμε, αν και σπανίως γνωρίζουμε κάτι ουσιαστικό για αυτούς.
Ο τάρανδος λοιπόν, ή καριμπού, ένα από τα πρώτα ζώα που εξημέρωσε ο άνθρωπος εδώ και 2.000 χρόνια, όπως μας λέει το Smithsonian, ήταν άλλοτε αναπόσπαστο μέλος των ανθρώπινων κοινωνιών του Βορρά, φτιαγμένος καθώς είναι για καταραμένο κρύο.
Κι αν δεν μπορούν να πετάξουν, μπορούν να τρέξουν, και σύμφωνα με τον Ζωολογικό Κήπο του Σαν Ντιέγκο, τρέχουν πολύ, πιάνοντας ακόμα και τα 80 χλμ/ώρα!
Για να δούμε λοιπόν τι άλλο δεν ξέρουμε για το αγαπημένο ζώο του Αϊ-Βασίλη, αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν Rangifer tarandus…
Είναι το μόνο είδος ελαφιού που κέρατα δεν έχουν μόνο τα αρσενικά
Ο τάρανδος ζει στην Αλάσκα, τον Καναδά, τη Γροιλανδία, τη Βόρεια Ευρώπη και τη Βόρεια Ασία, σε τούνδρες, βουνά και ορεινά δασικά περιβάλλοντα. Κέρατα έχει τόσο το αρσενικό όσο και το θηλυκό, τα οποία πέφτουν μάλιστα και ξαναβγαίνουν κάθε χρόνο! Του αρσενικού φτάνουν στα 130 εκατοστά και τα 15 κιλά, κατάλληλα για μάχες δηλαδή, και του θηλυκού στα 50 εκατοστά…
Ο κοκκινομύτης τάρανδος
Το μυστικό του κοκκινομύτη Ρούντολφ είναι ένα πυκνό δίκτυο αιμοφόρων αγγείων στη μύτη του, όπως ανακάλυψε η επιστήμη το 2012 μέσω ολλανδών και αμερικανών ερευνητών. Τα τριχοειδή αγγεία της μύτης του, που μεταφέρουν κατακόκκινο και πλούσιο σε οξυγόνο αίμα, είναι κατά 25% περισσότερα από του ανθρώπου.
Αυτή την κόκκινη μύτη τη χρειάζονται για να κρατούν την επιφάνειά της ζεστή μέσα στις αφιλόξενες παγωνιές όπου ζουν. Το ίδιο πυκνό πλέγμα αιμοφόρων αγγείων ρυθμίζει ταυτοχρόνως και τη θερμοκρασία του σώματός τους, καθώς όπως και πολλά άλλα θηλαστικά, ο τάρανδος δεν ιδρώνει…
Ο αυθεντικός τάρανδος του Αγίου Βασίλη ήταν τοσοδούλης
Τα πρώτα ποιήματα (1823) που συνέδεσαν τον τάρανδο και τον Άγιο Βασίλη (όπως ο σταθμός εδώ «Η επίσκεψη του Αγίου Νικολάου) τον περιέγραφαν μικροσκοπικό. Και το μόνο τέτοιο υποείδος είναι ο R.Τ. platyrhynchus από μια συστάδα νησιών του Αρχιπελάγους Σβάλμπαρντ (νήσοι Σπιτσβέργης) στα ανοιχτά της Νορβηγίας. Στις χριστουγεννιάτικες αναπαραστάσεις επικράτησε ωστόσο ο παραδοσιακός ευρασιατικός τάρανδος…
Δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνεις το φύλο τους
Είναι αυτά τα κέρατα που έχουν αρσενικά και θηλυκά που κάνει το θέμα μπερδεψοδουλειά. Τα αρσενικά τα χάνουν ως τα τέλη του φθινοπώρου, τα θηλυκά τα κρατάνε όμως ακόμα και ως το καλοκαίρι. Κι έτσι ακόμα και οι γνώστες μπερδεύονται αν πρόκειται για μικρόσωμο αρσενικό ή μεγαλόσωμο θηλυκό.
Τα αρσενικά χάνουν τα κέρατά τους τον Νοέμβριο, τα θηλυκά όμως όπως είπαμε τα κρατάνε πολύ περισσότερο. Και μιας και οι τάρανδοι του Αγίου Βασίλη έχουν κέρατα στις 24 Δεκεμβρίου, είναι πιθανότατα θηλυκοί!
Κι ενώ η επιστήμη είχε αποφασίσει πως πιθανότατα οι τάρανδοι του αγιοβασιλιάτικου ελκήθρου ήταν θηλυκοί, μάθαμε πρόσφατα πως οι στειρωμένοι αρσενικοί έχουν εντελώς άλλο κύκλο ζωής των κεράτων τους. Κι έτσι δεν αποκλείεται να είναι πράγματι ο Ρούντολφ αυτός που τραβά το έλκηθρο, ένας ελαφρώς διαφορετικός Ρούντολφ όμως!
Είναι το μόνο θηλαστικό που μπορεί να δει το υπεριώδες φως
Αρκετά πρόσφατα, ερευνητές του University College London ανακάλυψαν έκπληκτοι πως ο τάρανδος βλέπει σε μήκη κύματος μέχρι και 320nm, εκεί που η ανθρώπινη όραση σταματά στα 400nm. Κι έτσι μπορούν να διακρίνουν πράγματα μέσα στο εκτυφλωτικό λευκό των πάγων της Αρκτικής που ειδάλλως θα έχαναν. Πράγματα όπως η λευκή γούνα αλλά και τα ούρα, αόρατα στον άνθρωπο μέσα σε τέτοιες συνθήκες πάλλευκου, εύκολα αναγνωρίσιμα όμως στον τάρανδο, ο οποίος τα βλέπει μάλιστα και σε υψηλή αντίθεση…
Είναι ιδανικοί για διαβίωση στις παγωμένες ερημιές
Η ζωή στην τούνδρα είναι ιδιαιτέρως δύσκολη και απαιτητική, όχι όμως αν είσαι τάρανδος και έχεις εξελιχθεί καταλλήλως. Οι μύτες τους, ας πούμε, έχουν προσαρμοστεί στο κρύο και ζεσταίνουν τον αέρα που αναπνέουν πριν αυτός μπει στους πνεύμονες, την ίδια ώρα που απορροφούν το νερό από τον αέρα, κρατώντας έτσι ενυδατωμένες τις βλεννώδεις μεμβράνες.
Αλλά και η γούνα τους αιχμαλωτίζει τον αέρα, παρέχοντας εξαιρετική μόνωση κατά του κρύου, αλλά και ένα χέρι βοήθειας στις υγρές περιπέτειές τους όταν διασχίζουν ποτάμια και λίμνες.
Έχουν διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην επιβίωση τόσων και τόσων λαών
Σε Σκανδιναβία και Καναδά, ήταν το κυνήγι ταράνδου που είχε κρατήσει ζωντανές πάμπολλες φυλές της μεσολιθικής και νεολιθικής περιόδου. Στη Νορβηγία μάλιστα οι αρχαιολόγοι σκοντάφτουν συχνά πάνω σε κυνηγετικές παγίδες από τη Λίθινη Εποχή, την ίδια ώρα που ο τάρανδος παραμένει δημοφιλής για το κρέας του στη Σκανδιναβία ακόμα και σήμερα.
Αλλά και στη Βόρεια Αμερική οι Ινουίτ δεν μπορούν να κάνουν χωρίς τον τάρανδο, μια εξάρτηση που κρατά χιλιετίες και συνεχίζεται ως και τις μέρες μας…
Τα μάτια τους αλλάζουν χρώμα τα Χριστούγεννα
Ήταν το 2013 όταν μια ομάδα νευροεπιστημόνων του University College London που ασχολούνται με την όραση των ζώων απάντησε επιτέλους στην ερώτηση γιατί αλλάζουν χρώμα τα μάτια των ταράνδων. Η χρυσαφένια λάμψη που αποκτούν τα μάτια τους το καλοκαίρι, μας λένε, οφείλεται σε ένα στρώμα πίσω από τον αμφιβληστροειδή που μοιάζει με καθρέφτη (tapetum lucidum), το οποίο αντανακλά το φως σαν τα μάτια της γάτας.
Μέσα στο υποτονικό φως του χειμώνα, το ίδιο στρώμα υπόκειται σε μια περίπλοκη μεταμόρφωση και αλλάζει το είδος του φωτός που αντανακλά τώρα, δίνοντας αυτό το χαρακτηριστικό μπλε χρώμα στα μάτια του ταράνδου…
Ακόμα και οι οπλές τους είναι ιδιαίτερες
Το καλοκαίρι, όταν το έδαφος είναι λιγότερο υγρό, τα πέλματα των ποδιών τους μαλακώνουν, παρέχοντάς τους έτσι καλύτερη πρόσφυση. Και τον χειμώνα, μέσα στον γλιστερό πάγο και το φρέσκο χιόνι, τα πέλματα σκληραίνουν, αποκαλύπτοντας τις άκρες των οπλών τους, δίνοντάς τους ακόμα αποτελεσματικότερη πρόσφυση στις απόκρημνες πλαγιές…
Πολύ πριν τον Άγιο Βασίλη, τάρανδοι και πέταγμα πήγαιναν χέρι-χέρι
Πολλοί ανθρωπολόγοι έχουν αναρωτηθεί γιατί συνδέθηκαν οι τάρανδοι με το πέταγμα, κι έτσι κοίταξαν στο ανθρώπινο παρελθόν και τους αρχαίους μύθους. Και βρήκαν τις λεγόμενες «πέτρες-ταράνδους», στη Σκανδιναβία, τη Σιβηρία και τη Μογγολία κυρίως, που χρονολογούνται από την Εποχή του Χαλκού.
Στους βράχους αυτούς σκάλιζαν οι πρόγονοί μας διάφορα ζώα, πρωτίστως όμως ταράνδους. Όπως μας λέει ο ανθρωπολόγος Piers Vitebsky στο βιβλίο του «The Reindeer People», τάρανδος και πέταγμα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα στους παλαιότερους πολιτισμούς του ευρωπαϊκού Βορρά. Οι προϊστορικές αναπαραστάσεις των ταράνδων τους εμφανίζουν να καλπάζουν στον αέρα, ενώ άλλες φορές ο ήλιος μπλέκεται στα κέρατά τους…
