Δημήτρης Τσαφέντας. Το όνομα αυτό, ενδεχομένως να μη σας λέει κάτι, γιατί βλέπετε στην Ελλάδα, πέρασε απλά στη λήθη. Όμως, στην ιστορία έμεινε ως ο άνθρωπος που το 1966 άλλαξε για πάντα την πορεία της Νότιας Αφρικής, δολοφονώντας τον πρωθυπουργό της Χέντρικ Φερβούντ, γνωστός και ως ο «αρχιτέκτονας του απαρτχάιντ».

Ο Δημήτρης Τσαφέντας, Έλληνας ομογενής, μιγάς, στάθηκε απέναντι σε μια κοινωνία που δεν τον αποδεχόταν, καταδικάστηκε και έμεινε 33 χρόνια σε φυλακή-ψυχιατρείο της Πραιτόρια. Πέθανε σε κελί απομόνωσης στις 10/10/1999. Τι ήταν τελικά ο Δημήτρης Τσαφέντας;

Ήρωας ή τρελός; Επαναστάτης με αίσθημα δικαιοσύνης ή στοιχειωμένος από την ίδια του την ύπαρξη;
Μπορεί ο άνθρωπος να παραδοθεί στη μοίρα του ή έχει την ικανότητα να την αλλάξει; Μήπως η τρέλα είναι μια άλλη μορφή λογικής σε έναν κόσμο που χάνεται;

Ο Κοραής Δαμάτης μεταφέρει στη σκηνή του θεάτρου Από Κοινού την αληθινή ιστορία του Τσαφέντα, με τον τίτλο, «Σκότωσα τον νταή του απαρτχάιντ», με πρωταγωνιστή στον συγκλονιστικό αυτό μονόλογο τον Νίκο Ιωαννίδη. Ο καταξιωμένος σκηνοθέτης, με αφορμή την παράσταση, μιλάει στο Newsbeast για τον Δημήτρη Τσαφέντα και μαθαίνουμε λίγα περισσότερα για τη ζωή του Έλληνα από τη Νότια Αφρική που βίωσε στο πετσί του τον ρατσισμό, εξαιτίας του σκουρόχρωμου χρώματος της επιδερμίδας του κι έμελλε με μια πράξη του – ηρωική ή τρέλα, άραγε; – να αλλάξει την πορεία της χώρας που τον είχε στο περιθώριο.

– Πότε μάθατε πρώτη φορά την ιστορία του Δημήτρη Τσαφέντα;

Την έμαθα από τον φίλο και συνεργάτη μου Νίκο Ιωαννίδη. Μου έφερε το βιβλίο του Γιώργου Δαμιανού, το διάβασα απνευστί και μετά αρχίσαμε την έρευνα…να βρούμε στοιχεία για αυτόν τον πολύπλοκο άγνωστο Έλληνα μιγάδα.

– Τι ήταν αυτό που σας γοήτευσε στην ιστορία του;

Όλα! Η γέννησή του, το μεγάλωμά του, οι γνώσεις του, οι έξι ξένες γλώσσες που μίλαγε, η περιπετειώδης ζωή του και, περισσότερο, η αντοχή του στις κακουχίες, στην βαναυσότητα και στα βασανιστήρια που υπέστη!

– Στην παράσταση τι παρακολουθούμε;

Μεγάλο μέρος της ζωής του και έναν πόλεμο! Τον πόλεμο με τον εαυτό του. Τις συνεχείς συγκρούσεις με την συνείδησή του. Αναρωτιέται αν έπραξε σωστά όσα έπραξε, αν έπρεπε να κάνει εκείνο ή το άλλο, αν έπρεπε να σκοτώσει τον αρχιτέκτονα του απαρτχάιντ, αν έζησε το ζωή του όπως την είχε ονειρευτεί.

– Σκηνοθετικά ποιες είναι οι προκλήσεις και οι δυσκολίες να ανεβάσετε την ιστορία αυτή; Η παράσταση είναι μονόλογος και φαντάζομαι πως είναι ακόμα πιο δύσκολο όλο το εγχείρημα.

Η δυσκολία ήταν ο διάλογος μεταξύ του Δημήτρη Τσαφέντα και του εαυτού του. Και τα δύο πρόσωπα επί σκηνής, μαζί, τα βλέπουμε, τα ακούμε και τα δύο να συνδιαλέγονται, το ένα ζωντανό, το άλλο η εικόνα σε νεότερη ηλικία, αλλά ο ίδιος άνθρωπος. Ερμηνεύει και τα δύο ο Νίκος Ιωαννίδης. Αυτό πιστεύω είναι και το ενδιαφέρον, η αντιπαράθεση δύο μερών που και οι δύο έχουν δίκιο και εδώ καλείται ο θεατής να αποφασίσει αν θα πάει με το ένα ή το άλλο στρατόπεδο ή θα γυρίσει την πλάτη και στα δύο. Σαφώς όμως, πρέπει να πάρει θέση.

– Οι προκλήσεις για τον ηθοποιό ποιες είναι;

Πολλές. Ένας ρόλος, ξέρετε, είναι μια παρτιτούρα μουσικής. Χρειάζεται να επιστρατεύσεις την τεχνική σου για να αποδώσεις το γραπτό κείμενο, αλλά και περισσότερο, να δώσεις πνοή σε αυτά που λέγονται κάτω από τις λέξεις, εκεί είναι και η ουσιαστικότερη δουλειά. Να επιστρατεύσεις το σώμα σου -στον συγκεκριμένο μονόλογο παίζει πρωτεύοντα ρόλο το κατακερματισμένο σώμα από την τόση βία που έχει υποστεί- και να δανείσεις το νευρικό σου σύστημα στον συναισθηματικό κόσμο του ήρωα. Κι όλα αυτά στο υπερθετικό βαθμό αν πρόκειται περί μονολόγου όπως εδώ. Ο Ιωαννίδης, μετά από μήνες κοπιαστικών προβών, κατάφερε να τα ισορροπήσει και να φτιάξει ένα αληθινό πρόσωπο ερμηνεύοντας τον Δημήτρη Τσαφέντα!

– Επειδή έχετε εμβαθύνει περισσότερο στον ψυχισμό του Τσαφέντα λόγω της παράστασης, για εσάς τι ήταν τελικά; Ήρωας, τρελός ή μια τραγική προσωπικότητα;

Ξέρετε, πιστεύω ότι οι τίτλοι δεν ταιριάζουν σε τέτοιες ακραίες πράξεις υπέρβασης! Ουσιαστικά δεν ταιριάζουν πουθενά! Ένας τίτλος πάντα κρύβει από κάτω, αν όχι τα αντίθετα, αρκετά διφορούμενα, πολύπλοκα και ανερμήνευτα πολλές φορές. Πιστεύω ότι η περίπτωση Δημήτρης Τσαφέντας είναι απ’ αυτές. Το πρόσωπο που έφτιαξε ο συγγραφέας Γιώργος Δαμιανός δεν είναι ένα. Έχει αντιφάσεις, πισωγυρίσματα, ενοχές, ηρωικές αποφάσεις, τρελές σκέψεις που πολλές φορές είχαν τραγική κατάληξη. Ένας ιδιόμορφος άνθρωπος ο Δημήτρης Τσαφέντας.

– Ποια πιστεύετε πως ήταν τα κίνητρά του πίσω από τη δολοφονία του Χέντρικ Φερβούρντ;

Τυραννοκτόνος; Συνειδητοποιημένος επαναστάτης; Ρομαντικός ιδεαλιστής; Ο μισός εαυτός του μιλάει για δικαιοσύνη, ότι σκότωσε έναν τύραννο, ότι έβγαλε απ’ τη μέση έναν δολοφόνο. Πιστεύει μόνο στον εαυτό του, στο εγώ του. Ο άλλος μισός διαφωνεί με την δολοφονία. Πιστεύει στον ειρηνικό τρόπο, πιστεύει στο όλοι μαζί μπορούμε να αλλάξουμε τα δεδομένα με σκέψη, οργάνωση και αποφασιστικότητα, πιστεύει στο εμείς.

– Έμεινε στη φυλακή 33 χρόνια, μέχρι τον θάνατό του το 1999. Και αναρωτιέμαι – μπορεί να είναι εντελώς λάθος η σκέψη μου – όταν ανέλαβε την προεδρία το 1994 ο Νέλσον Μαντέλα, γιατί δεν έδωσε χάρη στον άνθρωπο που σκότωσε τον «αρχιτέκτονα του απαρτχάιντ»; Ή τουλάχιστον γιατί δεν έγιναν ανθρώπινες οι συνθήκες κράτησής του;

Σημειώνω ότι, αυτά που έχω πει μέχρι τώρα, αλλά και τα παρακάτω που θα πω, είναι πάντα με βάση το γραπτό του συγγραφέα Γιώργου Δαμιανού. Πάνω σε αυτό το κείμενο εργαστήκαμε με τον Νίκο, αυτό το κείμενο ακολουθήσαμε και από αυτό βγαίνουν και τα συμπεράσματά μας. Τώρα, όσο αναφορά το τι έκανε ο ηγέτης Νέλσον Μαντέλα όταν αναδείχτηκε πρόεδρος της χώρας το 1994, από διαβάσματα και πληροφορίες μαθαίνουμε ότι τον απελευθέρωσε μεν, αλλά επειδή κανείς δεν τον ήθελε από την οικογένειά του, -όπως επίσης αρνήθηκε η Ελληνική κοινότητα να τον βάλει στο γηροκομείο Άγιος Νεκτάριος στο Γιοχάνεσμπουργκ- λόγω της κατάστασης της υγείας του, τον πήγαν σε ένα ασφαλές ψυχιατρικό ίδρυμα για να τον προστατεύσουν από τους λευκούς ρατσιστές που θέλανε να τον σκοτώσουν.

– Ο Δημήτρης Τσαφέντας, αν τον τοποθετούσαμε στην Ελλάδα, θα μπορούσε να ήταν ο Αλέξανδρος Παναγούλης, όμως, οι περισσότεροι αγνοούμε την ιστορία του. Δεν έγινε ο λαϊκός ήρωας που δολοφόνησε ένα «τύραννο». Γιατί πιστεύτε συμβαίνει αυτό;

Από πρώτης όψεως φαίνεται να ταυτίζονται τα δύο πρόσωπα. Αν όμως αναλύσουμε τις συνθήκες παρουσιάζονται διαφορές. Το βασικό είναι ότι γνωρίζουμε ακριβώς τι συνέβη με τον Αλέξανδρο Παναγούλη. Τα κίνητρα και οι προθέσεις του ήταν καθαρές και συγκεκριμένες, όπως και το ελληνικό καθεστώς που ήθελε να χτυπήσει και που τυραννούσε την χώρα μας. Απ’ την άλλη ο Τσαφέντας ήθελε να σταματήσει τους ευρωπαίους εκμεταλλευτές που είχαν αρπάξει τη χώρα του. Λέει κάπου: «Ο Ολλανδός γεννήθηκε στην Ολλανδία αλλά είχε νόμιμους τίτλους ιδιοκτησίας στην Αφρική. Εμείς γεννηθήκαμε εδώ αλλά ήμασταν παράνομοι στον τόπο μας» . Κι αλλού, «Είναι δίκαιο να έχουν οι μαύροι το 15% της γης και οι λευκοί το 85%;».

– Τελικά, αξίζει να θυσιαστείς για κάτι;

Και βέβαια αξίζει και θα αξίζει περισσότερο αν η θυσία σου αφυπνίσει και κινητοποιήσει και τους υπόλοιπους!

Ταυτότητα παράστασης

Κείμενο: Γιώργος Δαμιανός
Δραματουργική επεξεργασία – Σκηνοθεσία: Κοραής Δαμάτης
Φωτογραφίες παράστασης: Γιώργος Στριφτάρης
Ερμηνεύει ο Νίκος Ιωαννίδης
Η παράσταση τελεί υπό την αιγίδα της Πρεσβείας της Ακτής Ελεφαντοστού.
Προπώληση εισιτηρίων: more.com

Θέατρο Από Κοινού
Ευπατριδών 4, Κεραμεικός