Ο Γουίλι Λόμαν, ο τραγικός ήρωας του βραβευμένου θεατρικού έργου του Άρθουρ Μίλερ, «Ο θάνατος του εμποράκου», θα μπορούσε να είναι ο καθένας από εμάς. «Πλέον, σήμερα, το συγκεκριμένο έργο είναι πολύ πιο σύγχρονο απ’ ό,τι όταν γράφτηκε. Σήμερα το φαινόμενο του Γουίλι Λόμαν είναι μέσα στα σπίτια μας», λέει στο Newsbeast ο Βλαδίμηρος Κυριακίδης που ενσαρκώνει τον Γουίλι Λόμαν στην παράσταση του θεάτρου Ζίνα. Μας υποδέχτηκε στη σκηνή που διαδραματίζεται η τραγική ιστορία της οικογένειας Λόμαν, λίγο πριν μεταμορφωθεί σε Γουίλι και μιλήσαμε για ένα θεατρικό που είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Ο θεατής, κατά τη διάρκεια της παράστασης, νιώθει πως ο συγγραφέας το δούλευε πριν από μερικά χρόνια. Κι όμως, ο Μίλερ το έγραψε το 1948 και ανέβηκε στο θέατρο το 1949. Δηλαδή πριν από 75 χρόνια!
«Από τη στιγμή που όλα τα καθεστώτα, φασισμός, νεοφιλελευθερισμός, καπιταλισμός έχουν καταρρεύσει, οι άνθρωποι έχουν βρεθεί σε ένα τεράστιο κενό. Στο κενό της ανυπαρξίας», σημειώνει ο Βλαδίμηρος Κυριακίδης. «Κάποτε είχαμε προβλήματα υπαρξιακά. Τώρα έχουμε προβλήματα ανυπαρξίας. Όταν έχουμε υπαρξιακά προβλήματα σημαίνει ότι θέτουμε ερωτήματα σε εμάς και στην κοινωνία. Πλέον δεν θέτουμε ερωτήματα αλλά και κανείς δεν μας θέτει. Αυτό σημαίνει ότι ο Γουίλι Λόμαν υπάρχει μέσα μας, σε όλους. Υπάρχει στην κοινωνία και είναι μια τραγική φυσιογνωμία που πρέπει να την καταλάβουμε πάρα πολύ καλά για να κατανοήσουμε τι σημαίνει ανθρώπινη αξιοπρέπεια – που δεν πρέπει να χάσουμε ποτέ».
Ο ήρωας του Άρθουρ Μίλερ είχε θέσει υψηλούς στόχους τόσο για τον ίδιο όσο και για τα παιδιά του. Είναι καλό να θέτει κάποιος ανάλογους στόχους στη ζωή του, με κίνδυνο να μην ευτυχήσει αν δεν τους φτάσει, ή είναι προτιμότερο να βάζει μικρότερους, με κίνδυνο να μην ανέβει; «Είναι προτιμότερο να θέτει πνευματικούς υψηλούς στόχους. Είναι αυτό που δεν έχουμε μάθει ποτέ να κάνουμε», απαντά ο κύριος Κυριακίδης και συμπληρώνει: «Βάζουμε υψηλούς στόχους που έχουν να κάνουν με κάτι άλλο από αυτό που είμαστε. Πιστεύω πως ο άνθρωπος πρέπει να γυρίσει πίσω σε αυτά που γεννήθηκε. Οι υψηλοί στόχοι έχουν να κάνουν με τις ενδορρήξεις του. Είναι οι μικρές επαναστάσεις που νιώθουμε μέσα μας και πρέπει να μάθουμε να τις καλλιεργούμε. Αυτές μας μαθαίνουν. Αυτές μας εμπλουτίζουν. Μας μαθαίνουν τι θα πει καλαισθησία, ενσυναίσθηση, γνώση. Αυτή τη στιγμή που ζούμε έχουμε γνώμη, δεν έχουμε γνώση. Και αυτό είναι καταστροφικό για τον άνθρωπο».
Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας μας δείχνει εγκλωβισμένος στο όνειρο που επέλεξε νέος για εκείνον και την οικογένειά του. Όλα αυτά τοποθετούνται στην Αμερική στα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Στην Ελλάδα του σήμερα πόσο συμβαίνει αυτό; «Αν ξεκολλήσουμε από τον μικρόκοσμο της τηλεόρασης, από αυτά που θέλουν να δούμε, και μπούμε στην ενεργή ζωή, θα καταλάβουμε ότι πλέον ο άνθρωπος δεν υπάρχει. Οι πολιτικές δεν είναι καθόλου ανθρωποκεντρικές, αλλά έχουν να κάνουν μόνο με τις υπερεξουσίες και με χρηματιστηριακές αξίες. Τότε θα καταλάβουμε πόσο σημαντικό είναι αυτό το έργο. Αναρωτιέμαι πάρα πολύ αν όντως είμαστε υπάλληλοι σε κάποια κέντρα εξουσίας κι όταν αυτά τα κέντρα δεν μας χρειάζονται πια, όπως και τον Γουίλι Λόμαν, θα μας πετάξουν έξω. Η μοίρα μας δεν είναι καλή – συγγνώμη που γίνομαι πεσιμιστής, αλλά πρέπει ν’ αγωνιστούμε για το αντίθετο».
«Μπορούμε ν’ αλλάξουμε αυτόν τον πλανήτη, που, απ’ ό,τι φαίνεται, τον μισούμε κι αυτός μας εκδικείται».
Συχνά κατακρίνουμε το καπιταλιστικό σύστημα και υπάρχουν λόγοι για να γίνει αυτό. Ποιος μπορεί όμως να εγγυηθεί πως, αν είχαμε, για παράδειγμα, σοσιαλισμό, ο Λόμαν ή εμείς δεν θα ήμασταν ανυπεράσπιστοι και αιχμάλωτοι ενός άλλου συστήματος; Θα ήμασταν, κι είμαι σίγουρος γι’ αυτό, γιατί η πολιτική ξεπερνάει τον άνθρωπο. Η πολιτική θέλει να μαγαρίζει τον άνθρωπο, δεν θέλει να τον εξιδανικεύει. Γεννηθήκαμε αλλιώς. Χρειαζόμαστε λίγα και απλά πράγματα, μια όμορφη καθημερινότητα, για να είμαστε ευτυχείς. Όλα τα συστήματα, λοιπόν, μας έμαθαν κάτι διαφορετικό. Ακόμη και ο σοσιαλισμός ξεκίνησε αλλιώς και αλλού κατέληξε. Πιστεύω πάρα πολύ στον άνθρωπο και στις δυνατότητές του, αλλά πρέπει να μάθουμε να ζούμε τα μικρά. Πρέπει να μάθουμε να ζούμε τις πραγματικές αλήθειες κι όχι τις επίπλαστες που μας προσφέρουν. Η ευτυχία δεν είναι στα μεγάλα – ούτε στη δόξα. Είναι να μπορέσεις ν’ αγαπήσεις τον άνθρωπό σου, τα παιδιά σου, τους φίλους σου. Πρέπει όμως να είμαστε συνειδητοποιημένοι, να έχουμε πολιτική άποψη και να δούμε πώς μπορούμε ν’ αλλάξουμε αυτόν τον πλανήτη, που, απ’ ό,τι φαίνεται, τον μισούμε κι αυτός μας εκδικείται.
«Από τη φιλοσοφία περάσαμε στη γνώση, κι από τη γνώση στην πληροφορία. Αυτό είναι θανάσιμο έγκλημα».
Ο Λόμαν έβλεπε στον πρωτότοκο γιο του τη συνέχειά του. Η σχέση τους χτίστηκε πάνω στα «θέλω» του πατέρα. Είναι εύκολο στη σημερινή εποχή να μην επηρεάσουν οι γονείς τα παιδιά τους; Ο Γουίλι Λόμαν, όντως, έχει κάνει καθρέφτη τον γιο του. Η δυσκολία έγκειται στο εξής: στη σημερινή κοινωνία δεν υπάρχει αρκετή γνώση στους γονείς για να μπορέσουν να μανιπουλάρουν έστω και τον πιο δύσκολο χαρακτήρα ενός παιδιού. Κάθε παιδί κάνει την επανάστασή του. Αυτό διευκολύνει, για μένα, μια οικογένεια. Γιατί, αν δεν υπάρξει επανάσταση από τον νέο, από ποιον θα υπάρξει; Από τον γέρο; Αυτή την επανάσταση, όμως, είναι σύνηθες φαινόμενο να μην μπορεί να την αντιληφθεί ο γονέας και να προσπαθήσει να επιβάλει τους δικούς του νόμους. Αυτό είναι και το λάθος που κάνει ο Γουίλι Λόμαν στην οικογένειά του. Επιβάλλει τους δικούς του νόμους. Αν είχε τη γνώση, ίσως να ήταν πιο προσιτός και να είχε καταλάβει τις ανάγκες του γιου του και της γυναίκας του ή του άλλου παιδιού του. Είναι θέμα γνώσης. Δυστυχώς, κάποια στιγμή, από τη φιλοσοφία περάσαμε στη γνώση. Κι από τη γνώση περάσαμε στην πληροφορία. Κι αυτό είναι θανάσιμο έγκλημα.
«Η μεγαλύτερη δυστυχία του Γουίλι Λόμαν είναι ότι δεν τον θέλει κανείς πια. Ούτε το ίδιο το σύστημα».
Κατά τη διάρκεια του θεατρικού, ο Λόμαν συμβουλεύει τον γιο του, Μπιφ, όταν πάει να ζητήσει δάνειο από έναν σημαντικό παράγοντα της αγοράς, να μη σκύψει να πιάσει κάποιο αντικείμενο που ενδεχομένως θα πέσει από το γραφείο του επιχειρηματία. Λίγο αργότερα, ο ίδιος ο Λόμαν, όταν ζητάει από τον εργοδότη του άλλους όρους συνεργασίας, σκύβει να πιάσει το μαντίλι του. Τελικά; Τι κάνουμε; Δύο ήταν τα κομβικά σημεία όταν άρχισα να επεξεργάζομαι τον ρόλο. Το ένα ήταν αυτό. Προσπαθεί να διδάξει στον γιο του ότι, αν τυχόν κάτι πέσει από το γραφείο του, μην το σηκώσεις. Υπάρχουν κλητήρες γι’ αυτό. Αυτομάτως του δημιουργεί μια ταξική διαφορά – ότι εσύ είσαι κάτι άλλο από κλητήρας. Βλέπουμε όμως ξαφνικά όταν συμβαίνει στον ίδιο, θα σκύψει το κεφάλι και θα σηκώσει το μαντίλι από το πάτωμα, γιατί χρειάζεται άμεσα την υποστήριξη του επιχειρηματία ή της εξουσίας. Πραγματικά εκεί είναι που γκρεμίζεται ο Γουίλι Λόμαν. Το δεύτερο κομβικό σημείο είναι όταν διδάσκει στον γιο του πως σε όλους αρέσουν οι χωρατατζήδες, αλλά κανείς δεν τους δίνει χρήματα. Ο Γουίλι Λόμαν στα νιάτα του ήταν ένας πολύ ευχάριστος άνθρωπος, χιουμορίστας. Έμπαινε μέσα στο γραφείο και ήταν η χαρά της ζωής. Όλοι γελούσαν με τα αστεία του. Και έρχεται η στιγμή που παραδέχεται ότι κάποτε γελούσαν με τα αστεία του. Τώρα γελάνε με τον ίδιο. Κι αυτή είναι η μεγαλύτερη δυστυχία του. Δεν τον θέλει κανείς πια. Ούτε το ίδιο το σύστημα. Κι αυτή είναι η τραγωδία του.
Η σύζυγος του Λόμαν, ρόλο που ενσαρκώνει εξαιρετικά η κυρία Μουρίκη, πόσο συνένοχη είναι για ό,τι συμβαίνει μέσα στο σπίτι της; Το επίκεντρο του σύμπαντός της είναι μόνο ο άντρας της. Έχουμε έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Όταν πρωτοδιάβασα το έργο και άρχισα να επεξεργάζομαι τους ρόλους και τους χαρακτήρες, άρχισα να θαυμάσω αυτή τη γυναίκα, διότι παρατήρησα ότι είναι η μοναδική μέσα στο έργο που δεν εκτονώνεται. Κι αυτό είναι το προσωπικό της μαρτύριο. Δεν συμφωνεί με τον άντρα της, αλλά τον υπεραγαπάει. Δεν συμφωνεί με τα παιδιά της, αλλά υπεραγαπάει τα παιδιά της. Ουσιαστικά αυτός ο ρόλος, και έτσι έχει αποδοθεί από την Έφη, είναι μια βουβή κραυγή. Μια τεράστια απελπισία. Η Λίντα Λόμαν είναι η επιτομή της απελπισίας. Εκείνη τη στιγμή που πράττει, δεν σκέφτεται. Οι σκέψεις είναι για τους θεατές.
Τι ήθελε να πετύχει ο Άρθουρ Μίλερ με το συγκεκριμένο θεατρικό έργο; «Αυτό που θέλει να καταδείξει ο Μίλερ είναι το πόσο ο άνθρωπος έχει χαθεί μέσα στις κοινωνίες. Δεν είναι εύκολο να επανέλθει όμως. Για παράδειγμα, κάποτε η πολιτική ήταν ύψιστη τέχνη. Σήμερα δεν είναι τίποτα άλλο από ένα μάρκετινγκ – που δεν μ’ ενδιαφέρει, δεν με αφορά», μας απαντά ο έμπειρος ηθοποιός που συγκλονίζει στον ρόλο του Γουίλι Λόμαν.
Παρακολουθήστε ολόκληρη τη συνέντευξη του Βλαδίμηρου Κυριακίδη.
Ο θάνατος του εμποράκου
Θέατρο Ζίνα
Λεωφ. Αλεξάνδρας 74, Αθήνα – Τηλ. 21 0642 4414
Απόδοση – Σκηνοθεσία – Φωτισμοί: Γιώργος Νανούρης
Σκηνικά: Γιώργος Γαβαλάς
Κοστούμια: Ντένη Βαχλιώτη
Μουσική Επιμέλεια: Γιώργος Νανούρης
Βοηθός Σκηνοθέτη: Νικίτα Ηλιοπούλου
Φωτογραφίες: Κατερίνα Τσατσάνη
Διανομή
Γουίλι Λόμαν – Βλαδίμηρος Κυριακίδης
Λίντα – Έφη Μουρίκη
Μπιφ – Κωνσταντίνος Γώγουλος
Χάπυ – Ρένος Ρώτας
Τσάρλι – Δημήτρης Γεροδήμος
Γυναίκα – Κατερίνα Μάντζιου
Χάουαρντ – Γιάννης Βαρβαρέσος
Σερβιτόρος – Θεοδόσης Τανής
Πρόγραμμα παραστάσεων
Τετάρτη 19:30
Πέμπτη 20:00
Παρασκευή 21:00
Σάββατο 18:00 και 21:00
Κυριακή 19:30
Διεύθυνση Επικοινωνίας και Δημόσιες Σχέσεις: Όλγα Παυλάτου
