Η συζήτηση για τον φασισμό, τη νεοναζιστική ιδεολογία και τα ολοκληρωτικά όνειρα των οπαδών τους είναι σήμερα πιο επίκαιρη από ποτέ, πόσο μάλλον στη χώρα μας.
Με το ακανθώδες θέμα έχει φυσικά ασχοληθεί και ο κινηματογράφος εκτεταμένα στις τόσες δεκαετίες που εκτρέφεται το ζοφερό αυγό.
Άλλοτε πετυχημένα και άλλοτε… λιγότερο πετυχημένα, οι απόπειρες του σινεμά να καταγγείλει, να περιγράψει, να εξηγήσει ή ακόμα και να δώσει λύσεις στο πρόβλημα του φασισμού και της σαγήνης που φαίνεται να προκαλεί στα μυαλά των ακολούθων του στέκουν ορόσημα μιας κοινωνίας που δεν ανέχεται πια τον ολοκληρωτισμό.
Από παγκόσμια αντιφασιστικά αριστουργήματα μέχρι και «μετριοπαθέστερες» προσπάθειες, ιδού 10 ταινίες που μίλησαν καθαρά για τον φασισμό, τον ναζισμό και τις ακροδεξιές απολυταρχίες, με τη μοναδική βέβαια κινηματογραφική γλώσσα που έθνη και τάξεις δεν κοιτά…
Ο Μεγάλος Δικτάτωρ – Τσάρλι Τσάπλιν (1940)
Στο παγκόσμιο κινηματογραφικό αριστούργημα και τη μοναδική πολιτική παρωδία, ο Τσάρλι Τσάπλιν υποδύεται (σε έναν διπλό ρόλο) τόσο τον αρχηγό του φασιστικού κράτους της Τομανίας -με πρόσωπο που παραπέμπει ξεκάθαρα στον Αδόλφο Χίτλερ- όσο και έναν εβραίο κουρέα υπήκοο που είναι σωσίας του δικτάτορα Αντενόιντ Χίνκελ, μπλέκοντας έτσι σε μια σειρά από κωμικοτραγικές καταστάσεις! Η μεγαλοφυής αντιφασιστική σάτιρα του Τσάπλιν που βάζει στο στόχαστρο τα καταπιεστικά καθεστώτα, στην πρώτη του μάλιστα καθαρά ομιλούσα ταινία, στέκει ακόμα και σήμερα φάρος ενός ευρύτερου πολιτικού συμβολισμού…
Οι Παραγωγοί – Μελ Μπρουκς (1968)
Στη σπαρταριστή κωμωδία του Μελ Μπρουκς επιστρατεύεται το χιούμορ ως αντιφασιστικός μοχλός. Ο αποτυχημένος χολιγουντιανός παραγωγός (Ζίρο Μόστελ) και ο φουκαριαράκος λογιστής (Τζιν Γουάιλντερ) σκαρφίζονται ένα ιδιαίτερο σχέδιο για να βγάλουν μια περιουσία: το ανέβασμα ενός μιούζικαλ που θα πάει άπατο. Κι ένας σαλεμένος Ναζί παρέχει το ιδανικό σενάριο, την «Άνοιξη του Χίτλερ», έναν φόρο τιμής στον Φύρερ! Πώς να μην κερδίσει Όσκαρ Σεναρίου ο Μελ Μπρουκς για το αντιφασιστικό αυτό αριστούργημα, που σηματοδότησε ταυτοχρόνως και το σκηνοθετικό του ντεμπούτο;
Σαλό: 120 Μέρες στα Σόδομα – Πιερ Πάολο Παζολίνι (1975)
Στο μοναδικό αντιφασιστικό «διαμάντι» του σπουδαίου ιταλού σκηνοθέτη, ο Παζολίνι διασκευάζει το ομώνυμο βιβλίο του Μαρκήσιου ντε Σαντ, μεταφέροντας βέβαια τη δράση του στη Δημοκρατία του Σαλό κατά τις τελευταίες ημέρες της φασιστικής εξουσίας στην Ιταλία. Σκηνές απίστευτης ωμότητας συνθέτουν την παζολινική αντίληψη της φασιστικής Κόλασης: μια παρέα ανώτατων αξιωματικών του καθεστώτος επιλέγουν με μεγάλη φροντίδα τις πόρνες, τους φρουρούς και τους ανθρώπους-ερωτικά αντικείμενα που θα τους συνοδεύσουν σε μια απομακρυσμένη έπαυλη. Και βέβαια ακολουθούν μετά (ανοίγοντας και κλείνοντας διαδοχικά) ο κύκλος της τρέλας, ο κύκλος των κοπράνων και ο κύκλος της βίας, τα ονόματα των οποίων είναι κατάφωρα ενδεικτικά του περιεχομένου. Ίσως η σκληρότερη και πιο αριστουργηματική κινηματογραφική ενσάρκωση της ολοκληρωτικής -και τρομακτικότατης- φύσης του φασισμού…
Γη και Ελευθερία – Κεν Λόουτς (1995)
Το πρελούδιο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος, χτύπησε καμπανάκια στην οικουμένη για την επερχόμενη φασιστική απειλή. Ο σπουδαίος κινηματογραφιστής Κεν Λόουτς φιλοτεχνεί με μαεστρία τη συγκινητική ιστορία του εμφυλίου πολέμου της Ισπανίας, καθώς ο στρατηγός Φράνκο προσπαθεί να πάρει τα ηνία της χώρας. Ο άνεργος David από το Λίβερπουλ ακολουθεί τα βαθύτατα δημοκρατικά του αισθήματα και βρίσκεται οικειοθελώς στην Ισπανία για να συνταχθεί με τις αντιφασιστικές δυνάμεις, βιώνοντας από πρώτο χέρι τις φρικαλεότητες του πολέμου. No pasarán!
Το Μίσος – Ματιέ Κασοβίτς (1995)
Το ατμοσφαιρικό ασπρόμαυρο φιλμ, σε σενάριο και σκηνοθεσία του Κασοβίτς, αποδεικνύεται σήμερα πιο επίκαιρο ίσως από ποτέ: τρεις νεαροί μετανάστες επιδιώκουν να πάρουν εκδίκηση για τον αδικοχαμένο φίλο τους, που έπεσε θύμα αστυνομικής βίας. Περιφερόμενοι άσκοπα στις παρισινές φτωχοσυνοικίες με ένα περίστροφο στο χέρι, μέλλει να ζήσουν ένα σπαρακτικό 24ωρο, πείθοντας και τον πλέον σκληροπυρηνικό ότι πρέπει να τους σέβεται (αν όχι να τους φοβάται)!
Μαθήματα Αμερικανικής Ιστορίας – Τόνι Κέι (1998)
Ο οργισμένος νεαρός μετατρέπεται σε αδίστακτο ρατσιστή, ασπαζόμενος τη ναζιστική ιδεολογία, και ωθείται σε πράξεις βίας κατά της έγχρωμης κοινότητας. Κι όμως, κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του θα δει τη γυμνή αλήθεια και θα μετανοήσει, αν και θα συνειδητοποιήσει κατόπιν ότι το αυγό του φιδιού έχει για τα καλά θρονιαστεί στο σπίτι του. Η δημοφιλής ταινία με τον Έντουαρτ Νόρτον στον πρωταγωνιστικό ρόλο αποτελεί πράγματι μια δυναμική καταγγελία του ρατσισμού και των νεοναζιστικών ιδεολογιών, που εκτρέφονται στο περιβάλλον της μισαλλοδοξίας και του φόβου για καθετί διαφορετικό…
Dogville – Λαρς Φον Τρίερ (2003)
Μια ήσυχη πολίχνη, όχι μακριά από δω, μετατρέπεται στην απόλυτη φασιστική παγίδα! Στις ΗΠΑ της δεκαετίας του ’30, η φυγάς Γκρέις βρίσκει καταφύγιο στην πόλη Dogville. Κι όταν η αστυνομία φτάνει στο κατόπι της, οι φιλήσυχοι κάτοικοι αρχίζουν να την εκμεταλλεύονται βάναυσα και βάρβαρα. Η σχεδόν θεατρική αλληγορία του Φον Τρίερ μιλά για το φίδι του φασισμού που φωλιάζει στις ψυχές των καθημερινών ανθρώπων δυνατότερα από όλα τα αντιπολεμικά φιλμ μαζί…
H Πτώση – Όλιβερ Χισμπίγκελ (2004)
Οι τελευταίες ημέρες του Χίτλερ, τον Απρίλιο του 1945, στο υπόγειο καταφύγιό του στο Βερολίνο, η εμμονή του μέχρι και την τελευταία στιγμή να συμπαρασύρει στην πτώση του όλο το γερμανικό έθνος, οι αιματοβαμμένες μάχες του Βερολίνου και το οριστικό τέλος του Γ’ Ράιχ απαθανατίζονται μαεστρικά στο φιλμ, που μας χαρίζει ταυτοχρόνως και ρεσιτάλ ερμηνείας από τον σπουδαίο ηθοποιό Μπρούνο Γκαντζ. Η ταινία ξεσήκωσε βέβαια θύελλα αντιδράσεων καθώς «εξανθρωπίζει» τον παράφρονα δικτάτορα, η αξία της ωστόσο ως ιστορικού ντοκουμέντου παραμένει αδιαφιλονίκητη. Και σε τελική, το φιλμ έχει happy end, καθώς ο Χίτλερ πεθαίνει στο τέλος…
V for Vendetta – Τζέιμς ΜακΤιγκ (2005)
Στην Αγγλία του δυστοπικού μέλλοντος, όπου τα ηνία έχει αναλάβει ένα φασιστικό καθεστώς, μια ασήμαντη υπάλληλος μυείται στις ιδέες της αντίστασης από τον V, τον περίφημο μασκοφόρο επαναστάτη που έχει ως πρότυπό του τον Γκάι Φοκς, τον διαβόητο συνωμότη του 17ου αιώνα που αποπειράθηκε να ανατινάξει το αγγλικό κοινοβούλιο στις 5 Νοεμβρίου 1605! Η πασίγνωστη διασκευή του κόμικ των Ντέιβιντ Λόιντ και Άλαν Μουρ (από τους αδελφούς Γουατσόφσκι μάλιστα) μεταφέρει την κόμικ αισθητική στο φασίζον μέλλον, σε ένα ενδιαφέρον κράμα πολιτικού μανιφέστου και απελπισμένης κραυγής αγωνίας…
Το Κύμα – Ντένις Γκάνσελ (2008)
Φαίνεται ότι ο φασισμός είναι καλά ριζωμένος μέσα μας και οι κοινωνίες, όσο προοδευτικές κι αν εμφανίζονται, δεν θα απαλλαγούν εύκολα από τη σαγήνη του ολοκληρωτισμού. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζεται το γερμανικό φιλμ του Γκάνσελ, στο οποίο ένας καθηγητής πολιτικής ιστορίας με πρωτοποριακές ιδέες στήνει ένα παιχνίδι ρόλων στην τάξη. Μέσα από το διδακτικό πείραμα επιδιώκει να δείξει στην πράξη την κρυφή γοητεία του φασισμού, τα πράγματα όμως σύντομα θα ξεφύγουν από κάθε έλεγχο…
