Οι ΗΠΑ και η Κίνα παραμένουν σε τροχιά σύγκρουσης. Ο νέος ψυχρός πόλεμος μεταξύ τους μπορεί τελικά να γίνει θερμός για το ζήτημα της Ταϊβάν. Η «παγίδα του Θουκυδίδη» – στην οποία μια ανερχόμενη δύναμη φαίνεται προορισμένη να συγκρουστεί με έναν κατεστημένο ηγεμόνα – φαίνεται δυσοίωνη. Αλλά μια σοβαρή κλιμάκωση των σινο-αμερικανικών εντάσεων, πόσο μάλλον ένας πόλεμος, μπορεί ακόμα να αποφευχθεί, γλιτώνοντας τον κόσμο από τις κατακλυσμικές συνέπειες που θα ακολουθούσαν αναπόφευκτα.
Πάντα θα υπάρχουν κάποιες εντάσεις όταν μια ανερχόμενη δύναμη αμφισβητεί την επικρατούσα παγκόσμια δύναμη. Αλλά η Κίνα βρίσκεται αντιμέτωπη με τις ΗΠΑ σε μια στιγμή που η σχετική ισχύς της Αμερικής μπορεί να αποδυναμώνεται και ενώ η ηγεσία της δεσμεύεται να αποτρέψει τη στρατηγική παρακμή.
Και οι δύο πλευρές γίνονται έτσι ολοένα και πιο παρανοϊκές σχετικά με τις προθέσεις του άλλου, και η αντιπαράθεση έχει ως επί το πλείστον αντικαταστήσει τον υγιή ανταγωνισμό και τη συνεργασία. Εν μέρει ευθύνονται και οι δύο πλευρές.
Υπό τον Σι Τζινπίνγκ, η Κίνα έχει γίνει πιο αυταρχική και έχει προχωρήσει περισσότερο προς τον κρατικό καπιταλισμό, αντί να τηρεί το δόγμα του Ντενγκ Σιαοπίνγκ (σημ. του ηγέτη που πέτυχε το κινεζικό οικονομικό θαύμα) για «μεταρρύθμιση και άνοιγμα». Επιπλέον, το αξίωμα του Ντενγκ Σιαοπίνγκ, «κρύψε τη δύναμή σου και περίμενε τον χρόνο σου», έχει δώσει τη θέση του μια στρατιωτική διεκδίκηση.
Με την Κίνα να ακολουθεί μια ολοένα και πιο επιθετική εξωτερική πολιτική, οι εδαφικές διαμάχες με αρκετούς γείτονές έχουν επιδεινωθεί. Η Κίνα προσπάθησε να ελέγξει την Ανατολική και τη Νότια Θάλασσα της Κίνας και έχει γίνει όλο και πιο ανυπόμονη να «επανενωθεί» με την Ταϊβάν με κάθε μέσο.
Ωστόσο, ο Σι έχει κατηγορήσει τις ΗΠΑ ότι ακολουθούν τη δική τους επιθετική στρατηγική «συνολικού περιορισμού, περικύκλωσης και καταστολής». Από την άλλη πλευρά, πολλοί στις ΗΠΑ φοβούνται ότι η Κίνα μπορεί να αμφισβητήσει τη στρατηγική ηγεμονία των ΗΠΑ στην Ασία – αποφασιστικός παράγοντας για τη σχετική ειρήνη, την ευημερία και την πρόοδο της περιοχής από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Οι Κινέζοι ηγέτες φοβούνται επίσης ότι οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον δεσμευμένες στην αρχή της «Μίας Κίνας», πάνω στην οποία είχαν στηριχτεί οι σινοαμερικανικές σχέσεις εδώ και μισό αιώνα. Όχι μόνο οι ΗΠΑ έχουν γίνει λιγότερο «στρατηγικά διφορούμενες» στο ερώτημα εάν θα υπερασπίζονταν την Ταϊβάν, γεγονός που έχει πυροδοτήσει τους κινεζικούς φόβους, αλλά ενισχύουν και τις συμμαχίες στον Ινδο-Ειρηνικό μέσω των συμφωνιών AUKUS (Αυστραλία, ΗΒ και ΗΠΑ), του Quad (Αυστραλία, Ινδία, Ιαπωνία και ΗΠΑ), αλλά και με μια ασιατική στροφή από το ΝΑΤΟ.
Ένα πρώτο βήμα για την πρόληψη μιας σύγκρουσης είναι η αναγνώριση ότι ορισμένες από τις επικρατούσες ανησυχίες είναι υπερβολικές. Για παράδειγμα, η ανησυχία των ΗΠΑ για την οικονομική άνοδο της Κίνας θυμίζει τη στάση τους απέναντι στην άνοδο της Γερμανίας και της Ιαπωνίας πριν από δεκαετίες. Εξάλλου, η Κίνα έχει σημαντικά οικονομικά προβλήματα που θα μπορούσαν να μειώσουν τη δυνητική ανάπτυξή της σε μόλις 3%-4% ετησίως, πολύ κάτω από τον ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 10% που πέτυχε τις τελευταίες δεκαετίες.
Η Κίνα έχει ένα γερασμένο πληθυσμό και υψηλή ανεργία στους νέους, υψηλά επίπεδα χρέους τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, πτώση ιδιωτικών επενδύσεων ως αποτέλεσμα της πολιτικής εκφοβισμού από το κυβερνών κόμμα και μια δέσμευση στον κρατικό καπιταλισμό που εμποδίζει την αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών.
Επιπλέον, η κινεζική εγχώρια κατανάλωση έχει αποδυναμωθεί, λόγω της βαθύτερης οικονομικής αβεβαιότητας και της έλλειψης ενός ευρέος δικτύου κοινωνικής ασφάλειας. Με την έναρξη του αποπληθωρισμού, η Κίνα πρέπει τώρα να ανησυχεί για την «ιαπωνοποίηση»: μια μακρά περίοδο χαμένης ανάπτυξης. Όπως πολλές αναδυόμενες αγορές, θα μπορούσε τελικά να καταλήξει στην «παγίδα του μεσαίου εισοδήματος», αντί να φτάσει στο καθεστώς υψηλού εισοδήματος και να γίνει η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο.
Αν και οι ΗΠΑ μπορεί να έχουν υπερεκτιμήσει την πιθανή άνοδο της Κίνας, μπορεί επίσης να έχουν υποτιμήσει το προβάδισμά τους σε πολλούς από τους κλάδους και τις τεχνολογίες του μέλλοντος: τεχνητή νοημοσύνη, μηχανική μάθηση, ημιαγωγοί, κβαντικοί υπολογιστές, ρομποτική και αυτοματισμός και νέες πηγές ενέργειας όπως η πυρηνική σύντηξη. Η Κίνα έχει επενδύσει σημαντικά σε ορισμένους από αυτούς τους τομείς στο πλαίσιο του προγράμματος «Made in China 2025», αλλά ο στόχος της να επιτύχει βραχυπρόθεσμη κυριαρχία σε 10 βιομηχανίες του μέλλοντος φαίνεται πλέον «τραβηγμένος».
Οι αμερικανικοί φόβοι για την κυριαρχία της Κίνας στην Ασία είναι επίσης υπερβολικοί. Η Κίνα περιβάλλεται από σχεδόν 20 χώρες, πολλές από τις οποίες είναι στρατηγικοί αντίπαλοι ή «ελευθεριακοί εχθροί». Οι περισσότεροι από τους λίγους συμμάχους που έχει, όπως η Βόρεια Κορέα, αποτελούν για το Πεκίνο μια αποστράγγιση των πόρων του. Ενώ η πρωτοβουλία της «one belt, one road» υποτίθεται ότι θα δημιουργήσει νέους φίλους και εξαρτήσεις, η Κίνα αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένων μαζικών αποτυχημένων έργων που οδηγούν σε χρεοκοπίες. Όσο και αν η Κίνα θέλει να κυριαρχήσει στον παγκόσμιο νότο, πολλές μεσαίες δυνάμεις αντιτίθενται σε αυτή τη φιλοδοξία.
Οι ΗΠΑ δικαίως επέβαλαν ορισμένες κυρώσεις για να κρατήσουν τις βασικές τεχνολογίες μακριά από τα χέρια του κινεζικού στρατού και να ματαιώσουν την προσπάθεια της Κίνας για κυριαρχία στην τεχνητή νοημοσύνη. Ωστόσο, πρέπει να είναι προσεκτική. Καθώς καθορίζει ποιους τομείς θα συμπεριλάβει στους περιορισμούς, πρέπει να αποφύγει να προχωρήσει πολύ μακριά. Οι εμπορικές κυρώσεις που επέβαλε ο Ντόναλντ Τραμπ στην Κίνα ισχύουν για ένα ευρύ φάσμα καταναλωτικών αγαθών και θα πρέπει ως επί το πλείστον να καταργηθούν σταδιακά.
Όσον αφορά την Ταϊβάν, οι ΗΠΑ και η Κίνα θα πρέπει να προσπαθήσουν να καταλήξουν σε μια νέα συνεννόηση για να εκτονώσουν τη σημερινή επικίνδυνη κλιμάκωση. Ο Τζο Μπάιντεν θα πρέπει να επαναβεβαιώσει ξεκάθαρα την αρχή της «Μιας Κίνας» και να ευθυγραμμίσει εκ νέου τις δημόσιες δεσμεύσεις και δηλώσεις του με την αρχή της «στρατηγικής ασάφειας».
Οι ΗΠΑ θα πρέπει να πουλήσουν στην Ταϊβάν τα όπλα που χρειάζονται για να αμυνθούν, αλλά όχι με ρυθμό ή κλίμακα που θα μπορούσε να προκαλέσει την Κίνα να εισβάλει στο νησί. Οι ΗΠΑ θα πρέπει επίσης να δηλώσουν ξεκάθαρα ότι αντιτίθενται σε οποιαδήποτε κίνηση της Ταϊβάν προς την επίσημη ανεξαρτησία και θα πρέπει να αποφεύγουν επισκέψεις και συναντήσεις υψηλού επιπέδου με τους ηγέτες της χώρας.
Η Κίνα, από την πλευρά της, θα πρέπει να σταματήσει τις αεροπορικές και ναυτικές της επιδρομές κοντά στην Ταϊβάν. Θα πρέπει να αναφέρει ξεκάθαρα ότι η ενδεχόμενη επανένωση θα είναι αυστηρά ειρηνική και αμοιβαία συμφωνημένη. θα πρέπει να λάβει νέα μέτρα για τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των στενών και θα πρέπει να εκτονώσει τις εντάσεις με άλλους γείτονες σε εδαφικές διαφορές.
Η Κίνα και οι ΗΠΑ πρέπει να ακολουθήσουν πολιτικές που θα μειώσουν τις οικονομικές και γεωπολιτικές εντάσεις και θα ενισχύσουν την υγιή συνεργασία σε παγκόσμια ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης. Εάν αποτύχουν σε μια νέα κατανόηση για τα ζητήματα που κυριαρχούν στην τρέχουσα αντιπαράθεσή τους, τελικά θα συγκρουστούν. Και αυτό θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε μια στρατιωτική αντιπαράθεση που θα κατέστρεφε την παγκόσμια οικονομία και η οποία θα μπορούσε ακόμη και να κλιμακωθεί σε μια αντισυμβατική (πυρηνική) σύγκρουση. Τα υψηλά διακυβεύματα απαιτούν στρατηγικό περιορισμό και από τις δύο πλευρές.
- Το άρθρο του Νουριέλ Ρουμπινί, ομότιμου καθηγητή στη σχολή επιχειρήσεων Stern και συγγραφέας του «Megathreats: Ten Dangerous Trends That Imperil Our Future and How to Survive Them», δημοσιεύθηκε στον Guardian
