Η τραγωδία του σεισμού στην Τουρκία προκάλεσε σοκ στη χώρα και τη διεθνή κοινότητα. Οι νεκροί ανέρχονται σε δεκάδες χιλιάδες, ενώ εξίσου μεγάλος φαίνεται πως είναι ο αριθμός των θυμάτων που βρίσκονται κάτω από τα ερείπια.
Με φόντο την ανείπωτη καταστροφή και πριν ακόμη διαλυθεί η σκόνη, ξεκίνησαν και οι αναλύσεις για τις μετασεισμικές πολιτικές εξελίξεις στη γειτονική χώρα. Τα πρώτα σενάρια που κυκλοφόρησαν είχαν να κάνουν με το ενδεχόμενο αναβολής των εκλογών, που έχουν προγραμματιστεί για τις 14 Μαΐου και το μέλλον του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Ο Δημήτρης Σταθακόπουλος, δρ Παντείου Πανεπιστημίου (Οθωμανική Κοινωνία –ιστορία και πολιτισμός ) και συνεργάτης του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών ( ΕΤΕΜ ) του Παν.Πειραιά (ΠΑ.ΠΕΙ), αναλύει στο Newsbeast τα δεδομένα και εξηγεί γιατί ο Τούρκος Πρόεδρος, παρά τις αρχικές εκτιμήσεις, δεν φαίνεται να έχει πολιτικό κόστος και παραμένει το «φαβορί» των εκλογών.
Αναβολή εκλογών ή εκλογές δύο ταχυτήτων;
Σχολιάζοντας τα σενάρια περί αναβολής των εκλογών και των δυνατότητων που έχει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μέσω των υπερεξουσιών που απέκτησε με το Σύνταγμα που ίδιος διαμόρφωσε, ο κ. Σταθακόπουλος, επικαλούμενος και τη νομική του ιδιότητα, σημειώνει πως εφόσον η περιοχή κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης με συνέπειες πολέμου τότε ο Τούρκος Πρόεδρος θα μπορούσε να «παντρέψει» το άρθρο 87 του Συντάγματος (σ.σ. αναβολή εκλογών λόγω πολέμου) με το άρθρο 119 περί έκτακτης ανάγκης.
Έτσι, όπως εξηγεί, ο Ερντογάν, με μια διασταλτική ερμηνεία που αγγίζει την αντισυνταγματική εκτροπή, θα μπορούσε να αποφασίσει την αναβολή των εκλογών. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να αναβάλει τις εκλογές για κάποιους μήνες και να κυβερνήσει με προεδρικά διατάγματα. Επικοινωνιακά, όπως σημειώνει ο κ. Σταθακόπουλος, το καθεστώς προτάσσει το αφήγημα της αναλγησίας, κατηγορώντας και καταγγέλλοντας την αντιπολίτευση για απάνθρωπη συμπεριφορά, καθώς «επιθυμεί διεξαγωγή εκλογών πάνω στα ερείπια για να καρπωθεί την εξουσία», αδιαφορώντας για την τραγωδία των ανθρώπων στα χαλάσματα. «Αυτή είναι μια επικοινωνιακή στάση που ήδη κάποιοι την έχουν υιοθετήσει», ενώ ταυτόχρονα ο Ερντογάν δηλώνει πως «αν η αντιπολίτευση θέλει εμπρόθεσμα εκλογές, μπορεί να τις κάνει και δεν φοβάται».
Ως πιθανό σενάριο ο κ. Σταθακόπουλος εκτιμά πως θα μπορούσε να είναι η διεξαγωγή εκλογών δύο ταχυτήτων. Δηλαδή να κάνει εμπρόθεσμα εκλογές σε όλη την Τουρκία εκτός από τις πληγείσες περιοχές, όπου οι κάλπες θα μπορούσαν να στηθούν αργότερα. «Σε αυτήν την περίπτωση», εξηγεί, «θα συμβεί το εξής: Θα δώσει παράταση στη θητεία των ήδη εκλεγμένων βουλευτών των συγκεκριμένων περιοχών, οι οποίοι ως επί των πλείστων πρόσκεινται στο κόμμα του. Αυτοί θα μπορούσαν να δώσουν ένα είδος ψήφου εμπιστοσύνης στον εκλεγμένο πρόεδρο Ερντογάν και ακολούθως θα μπορούσαν να γίνουν εκλογές σε αυτές τις περιοχές. Πάντως ολομέλεια στην εθνοσυνέλευση θα έχει».
«Αυτό το σχέδιο ασφαλώς και αγγίζει τη συνταγματική εκτροπή και η αντιπολίτευση δεν πρόκειται να το αφήσει να περάσει χωρίς να προσφύγει στο συνταγματικό δικαστήριο. Ωστόσο ο Ερντογάν θα έχει κερδίσει κάποιους μήνες – σημαντικό χρόνο μέχρι να αποφανθεί το δικαστήριο – συν ότι γενικά ελέγχει τους δικαστές, οι οποίοι αν και εκλεγμένοι είναι της αρεσκείας του». «Άρα θεωρώ ότι έχει και το καρπούζι και το μαχαίρι να κάνει ό,τι θέλει, σαφώς και με συνταγματική εκτροπή, την οποία θα τη χρεώσει στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης», υπογραμμίζει.
Χωρίς αντίπαλο…
Ερωτηθείς για το αποτέλεσμα των εκλογών και κατά πόσο ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα έχει πολιτικό κόστος λόγω του σεισμού, ο κ. Σταθακόπουλος απαντάει, παρουσιάζοντας με τη σειρά του το κρίσιμο ερώτημα: «Το θέμα είναι “ποιος είναι ο αντίπαλός του;”. Ο Ερντογάν έχει καταφέρει να μην έχει αντίπαλο. Υπάρχουν πολλοί σύμβουλοί του που του λένε να προχωρήσει κανονικά στις εκλογές προτού η κεμαλική αντιπολίτευση προλάβει να σηκώσει κεφάλι και αφού δεν φαίνεται να καρπώνεται την τραγωδία με τον σεισμό».
«Είναι χαρακτηριστικό πως η κεμαλική αντιπολίτευση αδυνατεί να κερδίσει και τη νεολαία, με την πλειονότητα να δηλώνει πως θα απέχει ή θα ψηφίσει μικρότερα κόμματα, ενώ ένα 20% δηλώνει πως στο δεύτερο γύρο θα ψηφίσει ως “αναγκαίο κακό” τον Ερντογάν για να μην υπάρξει ακυβερνησία, στη λογική της “χαμένης ψήφου”, και να υπάρχει μια συνέχεια στη διακυβέρνηση».
Αναλύοντας το ασύνδετο ψηφιδωτό της αντιπολίτευσης, που αδυνατεί να συμφωνήσει σε έναν κοινό υποψήφιο για να αντιμετωπίσει τον Ερντογάν, ο κ. Σταθακόπουλος υπογραμμίζει ότι «οι Κούρδοι θα κατεβάσουν μάλλον δικό τους υποψήφιο, η Μεράλ Ακσενέρ (σ.σ. εθνικιστικό κόμμα) δηλώνει πως θέλει να πάει για πρωθυπουργός και όχι για Πρόεδρος και ο Εκρέμ Ιμάμογλου (σ.σ. που εμφανιζόταν ως ο άνθρωπος που μπορεί να ανατρέψει τον Ερντογάν) φαίνεται πως δεν θέλει να έρθει σε ρήξη με τον αρχηγό του κόμματός του, του κεμαλικού CHP, αφήνοντας την υποψηφιότητα στον Κεμάλ Κιλιντσάρογλου». Είναι ενδεικτικό, συμπληρώνει, «πως όταν ο Ιμάμογλου πήγε στις σεισμόπληκτες περιοχές, τον έδιωξαν λέγοντας πως δεν είναι αποδεκτός και να πάει στην Κωνσταντινούπολη, τον κατηγόρησαν δηλαδή ως ελίτ».
Συμπερασματικά, αναφέρει ο κ. Σταθακόπουλος, «η αντιπολίτευση δεν καρπώνεται την κρίση, όπως θα λέγαμε στην Ελλάδα αναγνωρίζεται ως “κουτσό άλογο”». «Για αυτό οι σύμβουλοι προτείνουν στον Ερντογάν να πάει κανονικά σε εκλογές ή έστω σε εκλογές δύο ταχυτήτων. Γιατί όσο καθυστερεί ενδεχομένως να δώσει στην αντιπολίτευση το χρόνο να οργανωθεί. Ακόμα όμως κι αν επιλέξει τελικά μια καθυστέρηση αυτή εκτιμώ πως δεν θα είναι μεγάλη γιατί δεν θέλει να δώσει στην αντιπολίτευση αυτή τη δυνατότητα ανασύνταξης».
Το «Καντέρ», το «μερχαμέτ» και ο «Πατερούλης»
Και πάλι όμως, ακόμη και «χωρίς αντίπαλο», πώς μπορεί να εξηγηθεί η εκτίμηση ότι ο Ερντογάν δεν θα έχει πολιτικό κόστος μετά από μια τέτοια κρίση. Η απάντηση, υπογραμμίζει ο Δημήτρης Σταθακόπουλος, βρίσκεται στην κυρίαρχη αντίληψη μεγάλου μέρους της τουρκικής κοινωνίας, αλλά και την ανθρωπογεωγραφία της περιοχής που χτυπήθηκε από τον σεισμό. «Συχνά δεν ερμηνεύουμε σωστά τις εξελίξεις στην Τουρκία γιατί έχουμε άλλη λογική. Πρόκειται για μια αντίληψη που ενδεχομένως είχαν κάποτε οι παππούδες μας, αλλά έχει χαθεί πλέον στη γενιά μας στην Ελλάδα», αναφέρει και συνεχίζει:
«Η περιοχή που χτυπήθηκε από τους σεισμούς κατοικείται κυρίως από Κούρδους και κάποιους Άραβες και Ρωμιούς (σ.σ. Χριστιανοί Ορθόδοξοι). Κατά βάση διαδικτυακά αναλφάβητους, χωρίς να μπορούν να παρακολουθήσουν ίντερνετ και σόσιαλ μίντια (σ.σ. στα οποία καταγράφονται οι πιο ισχυρές επικριτικές φωνές για τον Ερντογάν). Και παρότι είναι Κούρδοι δεν ψηφίζουν πάνω από 10% το σοσιαλιστικό Κουρδικό κόμμα (HDP) γιατί δεν είναι Αριστεροί. Οι περισσότεροι είναι ισλαμιστές συντηρητικοί. Τους ενδιαφέρει περισσότερο το θρησκευτικό και λιγότερο το κοινωνικό. Ως μουσουλμάνοι αναγνωρίζουν πως από το 1938 έως το 2000 κυνηγήθηκαν από το κεμαλιστές, που τους κατηγορούν ως “άθεους” και αποκαταστάθηκαν από τον Ερντογάν, με τον οποίο τους συνδέει το Ισλάμ. Το γεγονός πως ο Ερντογάν κυνηγάει τους Κούρδους αυτονομιστές και τον αρχηγό Σελαχατίν Ντεμιρτάς του κουρδικού σοσιαλιστικού κόμματος HDP δεν τους ενδιαφέρει καθώς ιδεολογικά δεν ταυτίζονται ούτε με τους αντάρτες, ούτε με το HDP».
«Έτσι το 2018 ψήφισαν 30% Ερντογάν (AKP) στην περιοχή και μόλις 9% τον Ιντζέ του κεμαλικού κόμματος (CHP). Άρα λοιπόν ο συνδετικός κρίκος του Ερντογάν με τους κατοίκους της περιοχής είναι το Ισλάμ. Στις δημοσκοπήσεις που γίνονταν πριν από το σεισμό οι περισσότεροι δήλωναν πως θα ψηφίσουν Ερντογάν και αυτή η σχέση δεν διαρρηγνύεται με τον σεισμό», επισημαίνει ο κ. Σταθακόπουλος και εξηγεί:
«Ο σεισμός ως φυσικό φαινόμενο θεωρείται “καντέρ” δηλαδή “πεπρωμένο”. Και ως γνωστό το πεπρωμένο δεν μπορούμε να το αποφύγουμε. Και ποιος θα δώσει το “μερχαμέτ”, δηλαδή το έλεος; Ο Αλάχ. Ποιος είναι ο επί γης εκπρόσωπος του Αλάχ; Ο “μπαμπατσιτζιμ”, δηλαδή ο “πατερούλης” Ερντογάν. Για αυτό όταν πήγε στους σεισμόπληκτους ο Ερντογάν τον υποδέχτηκαν θερμά. Έχουν άλλη λογική, πιστεύουν στο πεπρωμένο και στο έλεος. Και ο άνθρωπός τους για το “έλεος” είναι ο Ερντογάν. Άρα λοιπόν ο Ερντογάν δεν έχει καθόλου κόστος στην περιοχή. Όσοι ήταν εναντίον του, παραμένουν εναντίον του και το αντίστροφο».
«Ακόμα και για την διαφθορά των κατασκευαστών αναφέρουν πως τα κτίρια που έπεσαν ήταν κατασκευασμένα πριν από το 1999, δηλαδή πριν αναλάβει ο Ερντογάν. Άρα φταίνε οι προηγούμενοι. Από την πλευρά του ο Ερντογάν υποστηρίζει πως όταν ανέβηκε στην εξουσία έκανε μια σκληρή πολεοδομική νομοθεσία και όσοι επίορκοι εργολάβοι δεν την τήρησαν ήδη πάνε κατηγορούμενοι. Έδωσε επίσης χρήματα στους σεισμόπληκτους από το Ταμείο Φυσικών Καταστροφών που είχε ο ίδιος φτιάξει και επιπλέον θα πάρει χρήματα και από τον υπόλοιπο κόσμο ως βοήθεια».
Επιπλέον, σημειώνει ο κ. Σταθακόπουλος, η τραγωδία του σεισμού έδωσε τη δυνατότητα στον Ερντογάν να αποκαταστήσει σε κάποιο βαθμό και τις σχέσεις του με πολλές χώρες της Ευρώπης και τις ΗΠΑ. «Πάνω στους χαροκαμένους ανθρώπους βολεύτηκαν όλοι πολιτικά, καθώς ο σεισμός έδωσε την αφορμή για να τα ξαναβρούν. Ο Ερντογάν σαφώς και δεν θα μεταστρέψει την πολιτική του σε διεθνές επίπεδο, αλλά αντίθετα θα ευνοηθεί, θα πάρει και τα χρήματα για την ανάκαμψη και θα ξανακερδίσει τις εκλογές», καταλήγει ο κ. Σταθακόπουλος.
