Ο πληθυσμός των ηλικιωμένων της Ιταλίας εκτινάσσεται στα ύψη καθώς ο ρυθμός γεννήσεων της πέφτει κατακόρυφα, βάζοντας τη χώρα στην πρώτη γραμμή μιας παγκόσμιας δημογραφικής τάσης που οι ειδικοί αποκαλούν «ασημένιο τσουνάμι». Στη μία πλευρά ενός γυάλινου τοίχου, τρία νήπια σε ένα νηπιαγωγείο παίζουν με πλαστελίνη. Από την άλλη, τρεις ηλικιωμένες σε ένα γηροκομείο χτύπησαν το τζάμι για να τραβήξουν την προσοχή τους. «Ας πούμε ένα γεια», είπε η δασκάλα των παιδιών πριν τα οδηγήσει μέσα από μια πόρτα που ένωνε τους δύο χώρους. Τα παιδιά ξεκίνησαν να παίζουν με τον μεγεθυντικό φακό μιας 89χρονης γυναίκας που τον χρησιμοποιούσε για να διαβάζει μοιρολόγια. Στη συνέχεια, τα νήπια (όλα 2 ετών) ανέβηκαν με ασανσέρ στον επάνω όροφο, όπου οι ηλικιωμένοι που μένουν στο γηροκομείο περίμεναν να τους διαβάσουν εικονογραφημένα βιβλία σε μια μικρή βιβλιοθήκη.
«Είναι κάτι εξαιρετικό», είπε ένας από τους κατοίκους, ο 100 ετών, Giacomo Scaramuzza. «Οι άνθρωποι νομίζουν ότι είμαστε από δύο διαφορετικούς κόσμους, αλλά δεν είναι αλήθεια. Είμαστε στον ίδιο κόσμο. Και ίσως τους δώσω και κάτι. Υπάρχει “ανταλλαγή”» ανέφερε χαρακτηριστικά ο αιωνόβιος.
Το Piacenza’s Elderly and Children Together, είναι ένα πείραμα το οποίο διεξάγεται στην πιο φημισμένη περιοχή της χώρας και συνδυάζει την παιδική εκπαίδευση με τη φροντίδα των ηλικιωμένων. Επιδιώκει να συνδέσει τις ευάλωτες ομάδες από τα δύο άκρα της ζωής ενώ ταυτόχρονα, βάζει δύο υπαρξιακές προκλήσεις της Ιταλίας, κάτω από την ίδια στέγη.
Διπλή πρόκληση
Ο πληθυσμός της Ιταλίας γερνά και συρρικνώνεται με τον ταχύτερο ρυθμό στη Δύση, αναγκάζοντας τη χώρα να προσαρμοστεί σε ένα συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό ηλικιωμένων, που την τοποθετεί στην πρώτη γραμμή μιας παγκόσμιας δημογραφικής τάσης που οι ειδικοί αποκαλούν «ασημένιο τσουνάμι», μεταδίδουν οι New York Times. Την ίδια ώρα όμως, αντιμετωπίζει και μια άλλη δημογραφική πρόκληση, καθώς το ποσοστό γεννήσεων είναι δραστικά μειωμένο και είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη. Η πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι είπε ότι η Ιταλία είναι «προορισμένη να εξαφανιστεί» εκτός και αν αλλάξει.
Αυτόν τον μήνα, η κυβέρνηση της Μελόνι ενέκρινε ένα νέο «Σύμφωνο για την Τρίτη Ηλικία», το οποίο είπε ότι θα θέσει τα θεμέλια για την υγεία και την κοινωνική αναμόρφωση για τον εκρηκτικό πληθυσμό ηλικιωμένων στην Ιταλία. «Αντιπροσωπεύουν την καρδιά της κοινωνίας και μια κληρονομιά αξιών, παραδόσεων και πολύτιμης σοφίας», είπε η κα Μελώνη, προσθέτοντας ότι ο νόμος θα αποτρέψει την περιθωριοποίηση και το «παρκάρισμα» ηλικιωμένων σε ιδρύματα. «Το να νοιάζεσαι για τους ηλικιωμένους σημαίνει να νοιάζεσαι για όλους εμάς», είπε η Πρωθυπουργός της Ιταλίας.
Η αναθεώρηση ουσιαστικά υιοθέτησε, λένε οι ειδικοί σχεδόν χονδρικά, ένα μέτρο που εγκρίθηκε στο τέλος της προηγούμενης διακυβέρνησης του πρωθυπουργού Μάριο Ντράγκι. Σε κρίσιμο βαθμό, ακολούθησε το παράδειγμα του κ. Ντράγκι για την ενσωμάτωση της νομοθεσίας στο πρόγραμμα του ταμείου ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο διασφαλίζει ότι θα εφαρμοστεί. Η Λίζα Λόρινγκ, η τετάρτη “Άνταμς” στο «The Addams Family», πεθαίνει στα 64 της «Αυτή είναι η αναγνώριση ότι η μακροχρόνια φροντίδα είναι μια πολιτική πρόνοιας», είπε ο Κριστιάνο Γκόρι, ο οποίος ηγείται του Συμφώνου για μια Νέα Πρόνοια.
Ο νέος νόμος, είπε, θα διορθώσει ένα σύστημα που είναι « χάος», εξορθολογίζοντας και απλοποιώντας την κρατική υγειονομική περίθαλψη και τις κοινωνικές υπηρεσίες, και φέρνοντας την τοπική και εθνική κυβέρνηση στον αναπτυσσόμενο τομέα της μακροχρόνιας περίθαλψης. Ταυτόχρονα, επιδιώκει να κρατήσει τους ηλικιωμένους Ιταλούς στα σπίτια τους και έξω από ιδρύματα. Μια βασική καινοτομία, είπε, εξαρτάται από τη χρηματοδότηση από την κυβέρνηση της Μελόνι, αλλά θα δώσει στους Ιταλούς τη δυνατότητα να επιλέξουν μεταξύ άνευ όρων παροχών σε χρήμα ή μεγαλύτερες εισφορές σε είδος που θα χρησιμοποιηθούν για τη δημόσια περίθαλψη.
«Το βασικό μειονέκτημα είναι ότι δεν υπάρχουν χρήματα», είπε ο κ. Γκόρι. Η ελπίδα, πρόσθεσε, είναι ότι η κυβέρνηση της κυρίας Μελώνη, η οποία “πούλησε” τον εαυτό της στους ψηφοφόρους ως «οικογένεια, οικογένεια, οικογένεια», θα καταστήσει το πρόγραμμα πραγματική προτεραιότητα και θα το χρηματοδοτήσει. Αλλά χωρίς περισσότερους νέους να ενταχθούν στο εργατικό δυναμικό και να πληρώσουν στα συνταξιοδοτικά και τα συστήματα πρόνοιας, ολόκληρο το σύστημα βρίσκεται σε κίνδυνο. Η κα Μελόνι, που κάποτε ήταν υποψήφια για δήμαρχος ενώ ήταν έγκυος, είναι η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός της Ιταλίας και καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας της, έχει θέσει ως προτεραιότητα την αύξηση του μόνιμα χαμηλού ποσοστού γεννήσεων της χώρας και τη βοήθεια των εργαζόμενων μητέρων. Ωστόσο, οι πολιτικοί της αντίπαλοι, λένε ότι η αντίθεσή της «Πρώτα οι Ιταλοί» στη μετανάστευση -έχει φτάσει στο σημείο να προειδοποιεί για την «εθνοτική αντικατάσταση» η οποία βλάπτει την αύξηση του πληθυσμού. Και η κυβέρνηση της Meloni, που επιβραδύνθηκε από τοπικές γραφειοκρατικές εμπλοκές, έχει ήδη καθυστερήσει ένα πρόγραμμα για την κατασκευή νέων παιδικών σταθμών που χρηματοδοτούνται με 3 δισεκατομμύρια ευρώ – ή περίπου 3,3 δισεκατομμύρια δολάρια — από τα κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Εάν η Ιταλία δεν ασχοληθεί σοβαρά με την ενθάρρυνση των νέων οικογενειών και των εργαζόμενων γυναικών να κάνουν παιδιά, «θα παραμείνει και θα είναι για πάντα μια χώρα που μεγαλώνει», δήλωσε ο Αλεσάντρο Ροζίνα, κορυφαίος Ιταλός δημογράφος και συγγραφέας του «Δημογραφική Ιστορία της Ιταλίας». Ο συνδυασμός της χαμηλής απασχόλησης για τις γυναίκες, η φυγή νέων επαγγελματιών και οικογενειών, η μικρή μετανάστευση, τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων και το ριζικά αυξημένο προσδόκιμο ζωής ισοδυναμούσαν με δημογραφική καταστροφή, είπε.
Η πραγματικότητα του «γκρίζου» νέου κόσμου αποτελεί ένα τεστ για την Ιταλία, καθιστώντας την πείραμα για πολλές δυτικές χώρες με γήρανση πληθυσμού, είπαν ορισμένοι ειδικοί. Ορισμένες από τις περιφέρειες της Ιταλίας ελπίζουν να καθυστερήσουν αυτή τη δημογραφική ωρολογιακή βόμβα παρατείνοντας την περίοδο κατά την οποία οι ηλικιωμένοι μπορούν να εργάζονται, να είναι αυτάρκεις και να μπορούν να συνεισφέρουν χωρίς να αποτελούν οικονομική καταστροφή της κοινωνίας. Το κέντρο στην Πιατσέντσα έχει προσπαθήσει να τους αναζωογονήσει με τον πολύτιμο πόρο των παιδιών του. Πριν ο Covid «κλειδώσει» το γηροκομείο, τα παιδιά στο κέντρο έτρωγαν και μαγείρευαν με τους μεγαλύτερους κατοίκους. Τώρα οι μικροί επιστρέφουν…
Τα παιδιά χρησιμοποιούν περιπατητές στο διάδρομο ως αγωνιστικά αυτοκίνητα, μετατρέπουν ένα καρότσι σε πειρατικό πλοίο και παίζουν στο γυμναστήριο ενώ οι ηλικιωμένοι κάνουν τις καθημερινές ασκήσεις τους. «Οι πιο σημαντικές σχέσεις γεννήθηκαν τυχαία, όπου το παιδί ήθελε να ανέβει στο κρεβάτι του ηλικιωμένου, να πηδήξει στην αγκαλιά του και να διαβάσει ένα βιβλίο», είπε η 41χρονη Francesca Cavozzi, συντονίστρια του έργου. Είπε ότι το να έχεις τα δύο άκρα της ζωής, και τα δύο να μοιράζονται μερικές φορές αβέβαιο βάδισμα σε έναν κοινόχρηστο χώρο ήταν ένα «πρώτο βήμα» για να κάνουν τους ηλικιωμένους της Ιταλίας να αισθάνονται αφοσιωμένοι και χρήσιμοι. «Ο ηλικιωμένος νιώθει ότι ο ενήλικας τον κοιτάζει με οίκτο», είπε η κα Cavozzi, όμως «το παιδί δεν το κάνει» πρόσθεσε.
Κάποιοι, ωστόσο, εξέφρασαν σκεπτικισμό. «Μετά από πέντε λεπτά, δεν σε θέλουν», είπε η 86χρονη Λουίζα Τανί, η οποία διαβάζει εν μέρει στα παιδιά, είπε, από νοσταλγία για τα πρώτα της χρόνια ως δασκάλα στο δημοτικό σχολείο.
Το κέντρο έχει λάβει ενδιαφέρον από ακαδημαϊκούς. Φοιτητές κολεγίου έχουν γράψει διατριβές για την προσέγγιση του κέντρου στη διαγενεακή διαβίωση, η οποία λέει η κα Cavozzi απηχεί το παραδοσιακό ιταλικό σπίτι, με τους κατοίκους του γηροκομείου ως αρχηγούς της οικογένειας, το προσωπικό ως ενήλικες και τα παιδιά ως παιδιά. Είπε ότι ελπίζει ότι οι ερευνητές θα μελετήσουν τις επιπτώσεις στους ηλικιωμένους, αλλά και μακροπρόθεσμα, στα παιδιά, για να δουν αν γίνονται πιο ευαίσθητα στους ηλικιωμένους και στις ευάλωτες ομάδες γενικά. Αλλά προς το παρόν, είπε με κάποια σύγχυση, «στην Ιταλία, δεν έχει πετύχει». Παρόλο που η Ιταλία σιγά-σιγά συμβιβάζεται με τον επερχόμενο μετασχηματισμό, τα ζητήματα που εγείρει δεν είναι καθόλου νέα για αυτήν. Όταν ο Μπενίτο Μουσολίνι ανέλαβε την εξουσία στην Ιταλία το 1922, οι φασίστες άρχισαν αμέσως να εργάζονται για την αύξηση των γεννήσεων, τον περιορισμό της μετανάστευσης και την αύξηση του πληθυσμού της Ιταλίας στα 60 εκατομμύρια (από 40 εκατομμύρια) μέχρι το 1950. «Αν ο αριθμός μειωθεί, κυρίες και κύριοι, δεν φτιάχνετε αυτοκρατορία, γίνεστε αποικία», είπε ο Μουσολίνι σε μια ομιλία του το 1927, αποκαλώντας την ανάπτυξη «το πεπρωμένο της φυλής».
Για να αντιμετωπίσει αυτό που ονομαζόταν το «πρόβλημα των προβλημάτων» της Ιταλίας, το καθεστώς εισήγαγε άδεια μητρότητας μετ’ αποδοχών, μεταξύ άλλων μέτρων. Όμως, η εμμονή με το ποσοστό γεννήσεων ενός άνδρα που τα έβαλε με τον Χίτλερ, λένε οι δημογράφοι, είχε ως αποτέλεσμα να στιγματίσει την κοινωνική πολιτική στο πρόβλημα, οδηγώντας την Ιταλία να επενδύσει λιγότερο στη βοήθεια για τις νέες οικογένειες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες μετά τον πόλεμο. «Η πεποίθηση ότι οι οικογενειακές πολιτικές είχαν φασιστικό απόηχο είχε ρόλο», είπε ο κ. Ροζίνα, ο δημογράφος. Στη δεκαετία του 1950, η οικονομία της Ιταλίας άνθισε, όπως και ο πληθυσμός της, ο οποίος γέμισε με νέους εργαζόμενους. Ωστόσο, γενιές ηγετών σε μεγάλο βαθμό απέτυχαν να βοηθήσουν τους Ιταλούς με προγράμματα όπως η ημερήσια φροντίδα, προκαλώντας κριτική ότι η συντηρητική κουλτούρα της χώρας νοιαζόταν περισσότερο για τις μητέρες που μένουν σπίτι για να γεννήσουν παρά για τη βοήθεια των γυναικών να εργαστούν και να μεγαλώνουν παιδιά. Τον Νοέμβριο, η κα Μελώνη, που έχει ρίζες στα ακροδεξιά κόμματα, ενθάρρυνε τα ζευγάρια να κάνουν παιδιά και τις επιχειρήσεις να προσλαμβάνουν γυναίκες.
Αργότερα ανακοίνωσε αύξηση 50% στις επιταγές για παιδιά που λαμβάνουν οι γονείς ένα χρόνο μετά τη γέννηση και 50 τοις εκατό αύξηση στη βοήθεια για τρία χρόνια σε οικογένειες με περισσότερα από τρία παιδιά. «Συνεχίζουμε να κοιτάμε το σήμερα», είπε η κα Μελώνη, «μη συνειδητοποιώντας ότι δεν θα έχουμε αύριο». Ωστόσο, παρά τα δισεκατομμύρια ευρώ που προορίζονται για νηπιαγωγεία από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ιταλία έχει καθυστερήσει την ημερομηνία έναρξης σε 1.857 νηπιαγωγεία και 333 νηπιαγωγεία, τα περισσότερα στον φτωχότερο νότο της Ιταλίας. Εάν η Ιταλία αποτύχει να ξεκινήσει την κατασκευή μέχρι την τελευταία προθεσμία, τον Ιούνιο του 2023, κινδυνεύει να χάσει τα χρήματα.
Ο κ. Scaramuzza, ο αιωνόβιος, είπε ότι ελπίζει ότι κάποιοι από τους νέους παιδικούς σταθμούς θα μοιράζονται επίσης χώρο με γηροκομεία, όπως κάνει ο δικός του. «Δεν έχω κάνει παιδιά ή εγγόνια», είπε, «εδώ, έχω πολλά εγγόνια».