Νέα στοιχεία αναφορικά με την επιστήμη και την εξέλιξή της θέτουν στο τραπέζι οι ειδικοί. Όπως χαρακτηριστικά τονίζουν ο αριθμός των δημοσιεύσεων των ερευνητών στα πεδία της επιστήμης και τεχνολογίας αυξάνεται με αλματώδη ρυθμό κατά τις τελευταίες δεκαετίες, όμως η καινοτομικότητα και ριζοσπαστικότητά τους ακολουθεί την αντίθετη πτωτική πορεία.
Σε σύγκριση με τα μέσα του 20ού αιώνα, η δημοσιευμένη έρευνα που γίνεται μετά το 2.000 είναι πολύ πιθανότερο να οδηγεί σε μικρά κλιμακωτά βήματα προόδου παρά σε ρήξεις και άλματα που ανοίγουν νέους δρόμους και ωθούν τους επιστήμονες σε τελείως νέους ορίζοντες. Μια παράλληλη ανάλυση στις πατέντες μεταξύ 1976-2010 δείχνει μια παρόμοια τάση.
Οι ερευνητές, οι οποίοι ανάλυσαν περίπου 45 εκατομμύρια δημοσιεύσεις και 3,9 εκατομμύρια πατέντες, κάνοντας στη συνέχεια τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature», δεν έχουν μια σαφή εξήγηση για την εν λόγω εξέλιξη.
«Τα δεδομένα δείχνουν ότι κάτι αλλάζει»
Όπως επεσήμανε ο αναπληρωτής καθηγητής Ράσελ Φρανκ του Πανεπιστημίου της Μινεσότα στη Μινεάπολη και μεταδίδει το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων «τα δεδομένα δείχνουν ότι κάτι αλλάζει. Δεν υπάρχει πια η ίδια ένταση στις ριζοσπαστικές ανακαλύψεις που κάποτε υπήρχε».
Η μελέτη υπολόγισε τη διαχρονική εξέλιξη του λεγόμενου «δείκτη CD» με τιμές από το -1 (μηδαμινή ριζοσπαστικότητα) έως 1 (μέγιστη ριζοσπαστικότητα). Έρευνες με υψηλό CD είναι αυτές που διαταράσσουν το επιστημονικό «στάτους κβο».
Ο μέσος δείκτης για τις ερευνητικές δημοσιεύσεις παγκοσμίως εμφανίζει μείωση άνω του 90% μεταξύ 1945-2010, ενώ στις πατέντες κυμαίνεται από περίπου 79% (σε πληροφορική και επικοινωνίες) έως 91,5% (σε ιατρική και φάρμακα). Η μεγαλύτερη μείωση (σχεδόν 100%) στη ερευνητική καινοτομία καταγράφεται στη φυσική, στη χημεία και γενικότερα στις φυσικές επιστήμες, ενώ κάπως μικρότερη (σχεδόν 92%) είναι η μείωση στις κοινωνικές επιστήμες.
Άλλες μελέτες έχουν επίσης συμπεράνει ότι η επιστημονική καινοτομία έχει επιβραδυνθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Από την άλλη, είναι σαφές ότι η βαθμιαία και όχι απότομη πρόοδος στην επιστήμη και τεχνολογία δεν είναι εγγενώς κάτι κακό. Ιδανικός θεωρείται ένας συνδυασμός κλιμακωτής και αιφνίδιας προόδου.
Μια πιθανή εξήγηση για την επιβράδυνση της καινοτομίας είναι ότι σήμερα υπάρχουν πια πολλοί περισσότεροι ερευνητές από ό,τι στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, κάτι που έχει καταστήσει πιο ανταγωνιστικό το επιστημονικό-τεχνολογικό πεδίο. Μεταξύ άλλων, αυτό ωθεί τους ερευνητές – στο πλαίσιο της λογικής «δημοσιεύεις ή εξαφανίζεσαι» – να εμφανίζουν έστω και οριακές προόδους, προκειμένου να εξασφαλίζουν χρηματοδότηση. Επίσης έχει αυξηθεί ο αριθμός των μεγάλων συνεργαζόμενων ερευνητικών ομάδων, συχνά από πολλές χώρες, κάτι που ευνοεί την παραγωγή τμηματικών μάλλον παρά ριζοσπαστικών αποτελεσμάτων.
Μια άλλη πιθανή αιτία είναι ότι σήμερα οι επιστήμονες είναι υποχρεωμένοι -καθώς η γνώση έχει προχωρήσει πολύ – να μάθουν πολύ μεγαλύτερο όγκο πραγμάτων από ό,τι στο παρελθόν, με αποτέλεσμα να τους μένει λίγος χρόνος για να ωθήσουν παραπέρα τα σύνορα της επιστήμης τους. Η ανάγκη της υπερ-εξειδίκευσης ανά επιστημονικό πεδίο επιφέρει ανάλογες συνέπειες.
