Στο νέο πόλεμο ο οποίος «έπιασε στον ύπνο» την παγκόσμια κοινότητα, η κάθε χώρα ξεχωριστά αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της, δείχνουν καθώς περνούν οι μέρες σε ποιο μέρος του πόλου στέκονται και τι επιλέγουν με τη στάση της εξωτερικής πολιτικής τους απέναντι σε Ρωσία και Ουκρανία. Λίγοι είναι οι πιο δυσερμήνευτοι «παίκτες» αυτή τη στιγμή και ένας από αυτούς είναι η Τουρκία. Ποια στάση θα επιλέξει να κρατήσει τελικά απέναντι στη νέα συνθήκη που έχει διαμορφωθεί και πώς επηρεάζει η κατάσταση τις ελληνοτουρκικές σχέσεις; Τις απαντήσεις μας έδωσε ο Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος, διεθνολόγος και ερευνητής Τμήματος Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών ΕΚΠΑ.
Κε Δεσποτόπουλε ποια στάση κρατά η Τουρκία απέναντι σε αυτόν τον πόλεμο και τι αναμένεται να πράξει καθώς προχωρά ο καιρός;
Η Τουρκία προσπαθεί να κρατήσει μια στάση ισορροπίας μεταξύ Δύσης, Ρωσίας και Ουκρανίας. Έχει ισχυρούς δεσμούς με την Ουκρανία. Έχει δεσμούς αγάπης και μίσους σε πολλά μέτωπα με τη Ρωσία. Την ίδια στιγμή, ανήκει στο ΝΑΤΟ. Αυτή είναι λοιπόν μια δύσκολη άσκηση ισορροπίας που καλείται να ακολουθήσει και όσο προχωράει ο καιρός αυτός ο ρόλος θα αρχίσει να γίνεται ακόμα πιο δύσκολος. Όπως φαίνεται, έχουμε μπει μέσα σε ένα νέο πλαίσιο Ψυχρού Πολέμου και μάλιστα σε ένα πλαίσιο θερμού Ψυχρού Πολέμου, αν αναλογιστεί κανείς ότι πριν από λίγες ημέρες οι Ρώσοι μας υπενθύμισαν ότι είναι πυρηνική δύναμη. Όχι ότι έχει κάποια ουσία αυτή η δήλωση, βερμπαλισμοί είναι, αλλά ας σκεφτούμε λίγο τι συζητάμε. Φτάσαμε να συζητάμε αν θα γίνει Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος, έχουμε μπει δηλαδή σε έναν διάλογο που πριν από δύο μήνες ήταν αδιανόητος. Για να επιστρέψουμε στην Τουρκία, όταν λοιπόν οι πόλοι συγκεκριμενοποιούνται πρέπει αναγκαστικά να διαλέξεις στρατόπεδο. Ας μη ξεχνάμε ότι η Τουρκία δεν είναι απλά μια Νατοϊκή δύναμη, αλλά φιλοξενεί και πυρηνικά όπλα στις βάσεις της, όπλα αμερικάνικα. Πρέπει να αποδείξει ότι είναι ένας αξιόπιστος νατοϊκός εταίρος, διαφορετικά θα αντιμετωπίσει δυσκολίες τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με το ΝΑΤΟ ευρύτερα. Άρα, όσο προχωρούν τα πράγματα προς την ισχυρή ανασύσταση του δυτικού μετώπου, τόσο πιο δύσκολο θα γίνεται για την Τουρκία να παίζει αυτό το διπολικό παιχνίδι και τόσο πιο πολύ θα επιλεγεί τελικά να εξυπηρετεί τους Αμερικανούς και τη Δύση. Στην πραγματικότητα, στις μεγάλες επιλογές της, εκεί ανήκει- στη Δύση.
Αποκλείεται δηλαδή εντελώς η Τουρκία να αναπτύξει φιλορωσική συμπεριφορά σε αυτό τον πόλεμο;
Τις πρώτες μέρες η Ρωσία έβαλε πλάτη στην Τουρκία. Το ότι κράτησε μάλιστα για αρκετές μέρες ανοιχτά τα Στενά έδωσε στην Ρωσία τον απαραίτητο χρόνο για να συγκεντρώσει εκεί τον στόλο της. Είναι σαφές ότι τη σχέση της με την Ρωσία θέλει να τη διατηρήσει, χωρίς όμως να αποκόβεται από το ΝΑΤΟ. Στα μεγάλα ζητήματα δεν μπορεί να παρεκκλίνει γιατί εάν παρεκκλίνει θα δημιουργηθούν σημαντικά προβλήματα. Αν δηλαδή η Τουρκία βρεθεί σε θέση συμπόρευσης με τη Ρωσία η αντίδραση του ΝΑΤΟ θα είναι πολύ σκληρή. Σκεφτείτε ότι επειδή αγόρασε ένα οπλικό σύστημα από την Ρωσία, τους S-400 απεβλήθη από το πρόγραμμα των F-35 των Αμερικανών με τους τελευταίους να αρνούνται να αναβαθμίσουν τα F-16, αεροσκάφη προηγούμενης γενιάς. Με δύο λόγια: η Τουρκία βρίσκεται σε ένα ιδιότυπο καθεστώς επιτήρησης. Οι πόλοι όπως είπα όμως ανασυστήνονται και η Τουρκία δεν θα έχει την ευχέρεια για την ευελιξία που είχε ως τώρα. Σε αυτόν τον πόλεμο, ο Ερντογάν θέλει για την Τουρκία έναν περιφερειακό ρόλο, πιο αυτόνομο σε σχέση με τις άλλες χώρες αλλά δεν νομίζω ότι θα φύγει από την «κεντρική» γραμμή. Το τοπίο δεν είναι το ίδιο με τρεις εβδομάδες πίσω. Είμαστε πια επίσημα στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Άλλωστε, όσον αφορά για παράδειγμα το θέμα των Στενών η Τουρκία υπενθύμισε το ρόλο της ως τον κλειδοκράτορα τους βάση της συνθήκης του Μοντρέ. Η Τουρκία γνωρίζει ότι είναι ισχυρός παράγοντας για την περιοχή και θα αξιοποιήσει αυτόν τον ρόλο. Δεν θα παρεκκλίνει όμως από την «κεντρική γραμμή» η οποία αφορά και εμάς στην Ελλάδα και η οποία υπαγορεύει σταθερότητα στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
Άρα η Τουρκία δεν θα προσπαθήσει να βοηθήσει την Ουκρανία με τον τρόπο που την βοηθούν οι υπόλοιπες χώρες;
Όχι. Αλλά και η βοήθεια των υπόλοιπων χωρών είναι στο πλαίσιο ενός παιχνιδιού όχι ουσίας, αλλά εικόνας. Ακόμα και η κουβέντα που γίνεται για την αποστολή στρατιωτικού υλικού, του ελάχιστου στρατιωτικού υλικού από την Ελλάδα, είναι παραπλανητική. Και η Ελλάδα έχει αυτή τη στιγμή δύο βάσεις στο ΝΑΤΟ. Τάχα θα πείραζε τους Ρώσους αν εμείς στείλαμε 500 καλάσνικοφ; Όχι. Η Ιταλία έχει τη μεγαλύτερη νατοϊκή βάση πυρηνικής δύναμης στη νότια Ευρώπη. Επειδή δεν έστειλε 100 κράνη για παράδειγμα η 1000 καλάσνικοφ θα έχει καλύτερες σχέσεις με την Ρωσία, απ’ ο, τι θα έχει η Ελλάδα ή η Τουρκία; Όλα αυτά είναι για το θεαθήναι.
Και όσον αφορά τους συσχετισμούς των σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας με φόντο τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, ποιοι είναι αυτοί;
Υπάρχουν ευκαιρίες και προκλήσεις σε αυτή τη φάση. Η ανασύσταση του δυτικού μετώπου φαίνεται ότι φέρνει και μια αμυντική αφύπνιση της Ευρώπης. Η Γερμανία αλλάζει τη στρατηγική της. Εκτιμώ ότι πολύ σύντομα, πιθανόν και εντός μηνών θα έχουμε επιτέλους μια Σύνοδο Κορυφής για την αμυντική θωράκιση της Ευρώπης. Πιέζει πάρα πολύ η Γαλλία προς αυτήν την κατεύθυνση μιας και φαίνεται ότι οι Γερμανοί αλλάζουν ρόλο. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον λοιπόν, ευελπιστούμε να τονιστεί ξεκάθαρα για άλλη μια φορά από την Ευρώπη ότι οι αναθεωρητικές πολιτικές και πολιτικές αλλαγής των συνθηκών δεν γίνονται δεκτές. Δεν μπορεί δηλαδή να υπάρχει Ευρώπη α λα καρτ, να μη δέχεται δηλαδή τον αναθεωρητισμό για την Ανατολική Ευρώπη αλλά να τον δέχεται για την νοτιοανατολική. Το δεύτερο είναι ότι οι Τούρκοι θυμήθηκαν απότομα ότι υποχρεώνονται απέναντι σε συνθήκες όπως αυτή του Μοντρέ, η οποία όμως είναι «δίδυμο» με τη συνθήκη της Λοζάνης. Καταλαβαίνουν λοιπόν οι Τούρκοι ότι και ο αναθεωρητισμός δεν «περνάει» αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ και επίσης αντιλαμβάνονται ότι αν συνεχίσουν να πιέζουν αυτή τη χρονική περίοδο για αλλαγές στη συνθήκη της Λοζάνης, πιθανόν τότε να ανοίξει η κουβέντα και για τα Στενά. Το τελευταίο που θέλουν οι Τούρκοι αυτή τη στιγμή είναι να διακυβευτεί ο ρόλος τους εκεί γιατί είναι το «κλειδί» που τους δίνει αυτή τη σημαντική γεωπολιτική αξία που έχουν στο υπάρχον σκηνικό. Με δύο λόγια: διαμορφώνονται συνθήκες που δεν ευνοούν τις τουρκικές αναθεωρητικές κινήσεις.
Αυτό σημαίνει ότι ο Ερντογάν θα αφήσει εμάς…στην ησυχία μας;
Ο Ερντογάν δεν πρόκειται να αλλάξει τη ρητορική του ή γραμμή πλεύσης. Πιθανόν όμως το επόμενο διάστημα να αποφύγει τις εστίες έντασης. Το μόνο που μας προβληματίζει είναι ότι όλα αυτά συμβαίνουν ενώ έχουμε μπει στην τελευταία χρονιά της διακυβέρνησης Ερντογάν αφού ο ίδιος θα έρθει σύντομα αντιμέτωπος με νέες εκλογές. Πάντα μια ένταση με την Ελλάδα η οποία μπορεί να είναι διαχειρίσιμη, εφόσον μπορεί να διαχειριστεί και από την άλλη πλευρά, δίνει πόντους στους Τούρκους πολιτικούς. Αυτό το ξέρει ο Ερντογάν και είναι για αυτόν ένας μεγάλος πειρασμός. Βλέποντας όμως την μεγάλη εικόνα νομίζω ότι θα αναγκαστεί να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις των καιρών. Λεκτικά λοιπόν, σε επίπεδο δηλώσεων και λόγω και των εκλογών, μπορεί τα πράγματα να γίνουν χειρότερα. Τους τελευταίους μάλιστα μήνες είδαμε μια ποιοτική αναβάθμιση στη ρητορική της Τουρκίας- από την από στρατικοποίηση των νησιών του Αιγαίου φτάσαμε στο: «τα νησιά δεν σας ανήκουν». Νομίζω και στο βαθμό που μπορεί να μπει κάποιος στο μυαλό του Ταγίπ, είναι πως αυτή η κλιμάκωση της ρητορικής θα παραμείνει, όπως θα παραμείνουν και οι απειλές και η προσπάθεια εκφοβισμού Ελλάδας και Κύπρου. Όμως, το πιο πιθανό είναι ότι δεν θα έχουμε επανάληψη σκηνικών του καλοκαιριού του 2020. Δεν θα δούμε δηλαδή γεωτρύπανα και ερευνητικά πλοία να μπαινοβγαίνουν στην ελληνική ή και κυπριακή υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Αυτή θα είναι η διαφορά. Θα θέλουν και οι Τούρκοι το επόμενο διάστημα να «μετρήσουν» αντιδράσεις. Να δουν αν η αλλαγή στάσης της Γερμανίας θα είναι μακροπρόθεσμη ή αν ήταν μια πρόσκαιρη αντίδραση στη δίνη της νέας περιόδου. Χρειάζεται χρόνος για να δούμε «που θα κάτσει η μπίλια» αλλά μάλλον η Τουρκιά θα πρέπει τώρα να στοχαστεί. Αν οι Τούρκοι είχαν κάτι στο μυαλό τους δεν είναι ο κατάλληλος καιρός να το κάνουν τώρα. Η αντίδραση της Δύσης για τον πόλεμο στην Ουκρανία, βάζει χαλινάρι στον Ερντογάν χωρίς αυτό να αλλάζει φυσικά ότι η Τουρκία παραμένει μια αναθεωρητική δύναμη. Δεν έχει πάντως λόγο, πράγματα που δεν έχει αλλάξει σε δεκαετίες ολόκληρες να τα αλλάξει τώρα που το κλίμα είναι εναντίον τέτοιων κινήσεων. Θα βρει τους πάντες εναντίον της. Το συμπέρασμα; Η Τουρκία δεν είναι Ρωσία και η Ελλάδα δεν είναι Ουκρανία.
