Ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει βρει μια νέα εσωτερική απειλή: τους σκιτσογράφους και τον τρόπο που τον απεικονίζουν. Ο τελευταίος που οδηγήθηκε στη δικαιοσύνη με την κατηγορία ότι προσβάλλει τον πρόεδρο ήταν ο Μούσα Καρτ, που εργάζεται στην εφημερίδα Τζουμχουριέτ. Τον περασμένο Οκτώβριο αθωώθηκε, αλλά ο δικηγόρος του Ερντογάν άσκησε έφεση.

«Ο επαναλαμβανόμενος κύκλος των νομικών προσφυγών πλήττει όλους τους σκιτσογράφους, τους συγγραφείς και τους διανοούμενους σε αυτή τη χώρα», λέει ο Καρτ στους Νιου Γιορκ Τάιμς. «Εμείς πάντως θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε και να εκφράζουμε αυτά που πιστεύουμε, για το καλό των επόμενων γενεών».

Το βέβαιο είναι ότι οι σκιτσογράφοι των εφημερίδων περνούν δύσκολες ημέρες, καθώς ο Ερντογάν δείχνει όλο και λιγότερη ανοχή για την κριτική και τη διαφωνία. Δεκάδες έχουν χάσει τη δουλειά τους. Αλλά αυτό γινόταν πάντα στην Τουρκία. «Ασκούνταν πάντα πιέσεις σε δημοσιογράφους και σκιτσογράφους», λέει ο Ασλάν Οζντεμίρ, διευθυντής του περιοδικού Leman, που θεωρείται πρωτοπόρος στο πολιτικό σκίτσο. «Σήμερα νιώθουμε την ίδια πίεση, απλώς έχει αλλάξει πρόσωπο. Μπορεί να μην είναι πια η απειλή της φυλάκισης, όπως το 1980 μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα, αλλά είναι μια ατμόσφαιρα καταπίεσης από την πολιτική κυβέρνηση».

Ο Καρτ, ο οποίος είχε μηνυθεί και το 2004 από τον Ερντογάν, εργαζόταν σε συνθήκες σχετικής ελευθερίας τα τελευταία χρόνια. Το 2011, όταν ο Ερντογάν κατέστειλε ειρηνικές διαδηλώσεις για το θέμα του περιβάλλοντος, τον εμφάνισε να βγάζει δακρυγόνα από το στόμα του. Και τον περασμένο Αύγουστο σατίρισε την πολιτική του στη Συρία. Το ποτήρι ξεχείλισε όμως με τα σκίτσα του για τη διαφθορά. Ο Καρτ μπορούσε να καταδικαστεί σε δεκαετή κάθειρξη. Και το επεισόδιο αυτό αποτελεί προειδοποίηση προς τους σκιτσογράφους ότι δεν είναι ασφαλείς από κυβερνητικά αντίποινα.

«Η επέκταση των δικαστικών διώξεων στους σκιτσογράφους δείχνει την αυξανόμενη περιφρόνηση του δικαιώματος στην έκφραση σε αυτή τη χώρα», λέει η Αλέβ Γιαμάν από το Pen International. «Η Τουρκία έχει μια μακρά και πλούσια παράδοση στην πολιτική σάτιρα. Η υπόθεση αυτή συνιστά επίθεση στην ελεύθερη έκφραση, αλλά και προδοσία της καλλιτεχνικής και δημοκρατικής κληρονομιάς της Τουρκίας».

Μετά τη δίωξη κατά του Καρτ, ένας σκιτσογράφος της Γκάρντιαν, ο Μάρτιν Ρόουσον, ζήτησε από τους συναδέλφους του σε όλο τον κόσμο να δημοσιεύσουν σκίτσα για τον Ερντογάν. Ένα από αυτά δημοσιεύτηκε στη Νιου Γιορκ Τάιμς και έδειχνε τον Ερντογάν να κόβει μια μπριζόλα από ένα μεγάλο κομμάτι κρέας τυλιγμένο με την τουρκική σημαία που έγραφε «δημοκρατία». Ο Μπαϊράμ Αλί Χανεντάρ, ένας 29χρονος καθηγητής μαθηματικών, κρατούσε αυτό το σκίτσο σε μια διαδήλωση και ανακρίθηκε από την αστυνομία με την υποψία της προσβολής της τουρκικής σημαίας. Αν δικαστεί και καταδικαστεί, αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης τριων ετών.

Το GirGir, ένα από τα πρώτα σατιρικά περιοδικά της Τουρκίας, είχε κυκλοφορία άνω των 500.000 τευχών όταν η χούντα ανέλαβε την εξουσία, παρόλο που έκλεισε για ένα μήνα το 1981. Ένας μεγάλος εκδοτικός όμιλος το αγόρασε το 1989, αλλά το περιοδικό σημείωνε συνεχώς πτώση στην κυκλοφορία του ώσπου αναγκάστηκε να κλείσει το 1993.

Σήμερα, πολλά σατιρικά περιοδικά στην Τουρκία είναι μικρά, ανεξάρτητα και χρηματοδοτούνται από ιδιώτες, γεγονός που τους προσφέρει μια σχετική ελευθερία. Τα πιο γνωστά είναι το Leman, το Uykusuz και το Penguen.

«Ενώ οι ιδιοκτήτες των μεγάλων μέσων ενημέρωσης ανησυχούν για διαφημίσεις και συμβόλαια σε μεγάλα έργα, εμείς δεν δημοσιεύουμε ούτε διαφημίσεις», λέει ο Σελτζούκ Ερντέμ, εκδότης του Penguen. «Όταν δεν εμπλέκονται χρήματα, υπάρχει μεγάλη ελευθερία, οι αναγνώστες το βλέπουν και στρέφονται προς εμάς, καθώς τα μεγάλα μέσα καταρρέουν».

«Αισθάνομαι σαν να βρίσκομαι σε ένα μεγάλο σκίτσο», είπε στην κατάθεσή του ο Καρτ. «Είναι κάπως κωμικό, τη στιγμή που όλες οι κατηγορίες εναντίον των υπόπτων για διαφθορά έχουν εκπέσει, να είμαι ο μόνος κατηγορούμενος».