Μάσκες, απαγόρευση συνωστισμού και… μη φτύνετε: Πώς διαχειρίστηκε ο κόσμος την ισπανική γρίπη του 1918

Ισπανική γρίπη την είπαν και ερχόταν να γίνει παγκόσμια ιστορία.

Μια φονική πανδημία που κράτησε από τον Φεβρουάριο του 1918 ως τον Απρίλιο του 1920 και μόλυνε 500 εκατ. ανθρώπους (το 1/3 του πληθυσμού της εποχής) σε 4 διαδοχικά κύματα.

Για τον φόρο σε ανθρώπινες ζωές δεν υπάρχει συναίνεση, τοποθετείται πάντως από τα 17-50 εκατ. θανάτους. Όποιο κι αν ήταν το πραγματικό νούμερο, ήταν μια από τις φονικότερες επιδημίες στην ανθρώπινη ιστορία.

Και όπως έδειξε η ιστορία, όσοι την πήραν σοβαρά και ανταποκρίθηκαν με αποφασιστικότητα στην πανδημία, ήταν και αυτοί που έφυγαν με μικρότερους αριθμούς θυμάτων.

Τα περισσότερα περιοριστικά μέτρα μοιάζουν δυστυχώς γνώριμα σε μας σήμερα, που περνάμε τη δική μας φονική πανδημία.

Δείτε, για παράδειγμα, ένα φιρμάνι από τον δήμο του Κλίβελαντ στις 15 Οκτωβρίου 1918 που μοιάζει με τωρινή ανακοίνωση. Παρά το γεγονός ότι μεσολάβησαν 102 χρόνια!

Για να αποτρέψει τη διασπορά της ισπανικής γρίπης στην πόλη, ο δήμος έκλεισε όλους τους δημόσιους χώρους που συνωστίζεται κόσμος: εκκλησίες, θέατρα, σχολεία, βιβλιοθήκες, μουσεία, αίθουσες κινούμενης εικόνας (κινηματογράφοι της εποχής), αίθουσες χορού, χώρους αναψυχής, καμπαρέ και «κάθε άλλο χώρο που χρησιμοποιείται για συγκεντρώσεις ανθρώπων, δημόσιων ή ιδιωτικών».

Την ίδια ώρα, το Κλίβελαντ απαγόρευσε κόσμο σε γάμους και κηδείες και συνέστησε μεγάλη προσοχή στη λειτουργία εστιατορίων, καφέ και μπαρ. Αργότερα θα τα έκλεινε κι αυτά. Το τελευταίο μέτρο που πήρε, η αποφυγή συνωστισμού στο ασανσέρ.

Αν αυτά δεν ήταν αρκετά, ο δήμος έβαλε τους εισπράκτορες στα μέσα μεταφοράς, σε συνεργασία πάντα με την αστυνομία, να συλλαμβάνουν όσους έφτυναν στα πατώματα των συγκοινωνιακών μέσων.

Αποτέλεσμα όλων αυτών; Μέσα σε μια βδομάδα από την υιοθέτηση των περιοριστικών μέτρων, το Κλίβελαντ γινόταν μια από τις ιστορίες επιτυχίας στη διαχείριση της ισπανικής γρίπης. Σε πρώτη φάση, καθώς στις ΗΠΑ θα ακολουθούσαν άλλα τρία κύματα της γρίπης, στερώντας τελικά 675.000 ανθρώπινες ζωές.

Αργή ανταπόκριση και… fake news

Ένα από τα πράγματα που συνέβαλαν τα μέγιστα στην παγκόσμια εξάπλωση της ισπανικής γρίπης ήταν το γεγονός της αργοπορημένης αντίδρασης του πλανήτη. Μοντέλα πρόβλεψης πανδημιών υπήρχαν, δεν περιλάμβαναν όμως τη γρίπη στους στόχους τους.

Οι υγειονομικές αρχές του κόσμου έμοιαζαν καθησυχασμένες, γρίπη ήταν θα περνούσε. Όταν είδαν ότι δεν περνά αναίμακτα, αναγκάστηκαν να πάρουν περιοριστικά μέτρα σαν τα σημερινά.

Την ώρα που νησιά όπως η Αυστραλία και η Ισλανδία επέβαλαν σωστό ναυτικό αποκλεισμό για να σωθούν, πολλές χώρες το είδαν εξίσου σοβαρά και υιοθέτησαν μέτρα κοινωνικής απόστασης.

Ακόμα και η μάσκα έγινε υποχρεωτική σε αρκετά σημεία του πλανήτη, με πρώτη και καλύτερη την Ιαπωνία, αν και εκείνα τα χρόνια δεν ήταν ακριβώς σαφές πόσο σωτήρια ήταν η χρήση της. Μάχες διεξάγονταν στον επιστημονικό κόσμο για το αν ήταν ή όχι αποτελεσματική και ακόμα και ενώσεις πολιτών συστάθηκαν που αντιδρούσαν λυσσαλέα στη χρήση της!

Το κακό με την ισπανική γρίπη ήταν ότι ήρθε στα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι περισσότερες χώρες είχαν εφαρμόσει πολιτικές λογοκρισίας. Κι έτσι ήταν εύκολο να απαγορευτεί στις εφημερίδες να δημοσιεύουν καθημερινά στοιχεία για τον αριθμό των κρουσμάτων και των θανάτων.

Ο πανικός απασχολούσε τις αρχές περισσότερο από την ίδια την επιδημία, ένα σκηνικό που γινόταν ακόμα ζοφερότερο από την παραπληροφόρηση. Οι Γερμανοί ήταν από πίσω, έλεγε ο δημοφιλής αστικός μύθος, που μόλυναν τα φαρμακευτικά σκευάσματα και απελευθέρωναν τοξικά αέρια από τα υποβρύχιά τους.

Σώθηκαν όσοι δεν το πήραν αψήφιστα

Ο τρόπος που διαχειρίστηκαν κάποιες γωνιές του κόσμου την ισπανική γρίπη παραμένει δηλωτικός για το πώς πρέπει να ανταποκρίνονται συστήματα υγείας και πολίτες σε τέτοιες καταστάσεις. Η Αμερική γλίτωσε το πρώτο κύμα της επιδημίας, είχε όμως να διαχειριστεί το δεύτερο και φονικότερο (τέλη καλοκαιριού του 1918).

Και μιας και έχουμε πολλά επιδημιολογικά δεδομένα από τις ΗΠΑ της εποχής, είναι σήμερα ευκολότερο να αξιολογήσουμε την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων. Κάποιες πόλεις κατάφεραν να επιπεδώσουν την καμπύλη και άλλες έγιναν παιδότοπος για τη γρίπη. Τα περιοριστικά μέτρα ήταν η ειδοποιός διαφορά.

Βοστόνη, Νέα Υόρκη και Φιλαδέλφεια χτυπήθηκαν πρώτες, πριν μεταφερθεί η γρίπη στα δυτικά, προσβάλλοντας Σαν Φρανσίσκο και Σεν Λούις.

Χωρίς εμβόλιο στα χέρια τους, οι υγειονομικές αρχές έπρεπε να αυτοσχεδιάσουν. Η Φιλαδέλφεια αναγνώρισε άμεσα την απειλή και κινήθηκε αστραπιαία. Το πρώτο κρούσμα επιβεβαιώθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου και την αμέσως επόμενη μέρα οι υγειονομικές αρχές ενημέρωναν μαζικά τον κόσμο να μη βήχει, φτερνίζεται ή φτύνει σε δημόσιους χώρους.

Δέκα μέρες βέβαια μετά επέτρεψε να γίνει κανονικά η παρέλαση που έφερε κοντά 200.000 ανθρώπους. Αποτέλεσμα;

Μέσα σε 72 ώρες μετά την παρέλαση, τα νοσοκομεία της πόλης ήταν γεμάτα και 2.600 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ως το τέλος της βδομάδας. Είκοσι χιλιάδες κρούσματα ήταν ο απολογισμός σε δύο βδομάδες. Μετά έκλεισαν οι δημόσιοι χώροι και η πόλη γινόταν μία από τις πρώτες που επέβαλε τη χρήση προστατευτικής μάσκας.

Ο κυβερνήτης της Καλιφόρνια χαρακτήρισε «πατριωτικό καθήκον για κάθε αμερικανό πολίτη» να φορά μάσκα και το Σαν Φρανσίσκο το νομοθέτησε μάλιστα αυτό. Κάτοικοι που δεν φορούσαν μάσκα ή τη φορούσαν λάθος συλλαμβάνονταν για διατάραξη κοινής ειρήνης και πλήρωναν πρόστιμο 5 δολαρίων.

Οι υγειονομικές αρχές είχαν μάθει το μάθημά τους από την παρέλαση και δεν θα έκαναν τα ίδια λάθη. Και τα κατάφεραν. Προσωρινά. Όταν χτύπησε το τρίτο κύμα ισπανικής γρίπης τον Ιανουάριο του 1919, όλοι είχαν πιστέψει πως η μάσκα ήταν αυτό που τους είχε σώσει.

Κι έτσι τώρα δεν έκλεισαν οι δημόσιοι χώροι. Ο κόσμος συνωστιζόταν κανονικά, φορώντας όμως μάσκα. Το Σαν Φρανσίσκο πλήρωσε την ισπανική γρίπη βαρύτερα από κάθε άλλη αμερικανική πόλη.

Άλλες πόλεις ήταν πιο αποφασισμένες. Το Σεν Λούις, για παράδειγμα, ακόμα και πριν χτυπηθεί από τον ιό συνιστούσε αποφυγή συνωστισμών. Όταν μέτρησε το πρώτο του κρούσμα, έκλεισε αμέσως σχολεία, θέατρα κ.λπ., απαγορεύοντας τις εκδηλώσεις.

Έκανε όμως και το άλλο: κρατούσε τα κρούσματα σε κατ’ οίκον καραντίνα. Ακόμα και στον κολοφώνα της πανδημίας, το Σεν Λούις μετρούσε μόλις το 1/8 των θανάτων του Σαν Φρανσίσκο.

Η τήρηση των μέτρων δεν ήταν ωστόσο εύκολη υπόθεση το 1918. Υγειονομικός υπάλληλος πυροβόλησε και σκότωσε 3 ανθρώπους στο Σαν Φρανσίσκο όταν αρνήθηκαν να φορέσουν την υποχρεωτική πια μάσκα.

Στην Αριζόνα το πρόστιμο για μη τήρηση του μέτρου της μάσκας έφτασε στα 10 δολάρια, τρομακτικό ποσό για την εποχή. Οι παρεμβάσεις ωστόσο, όσο δύσκολες και αν ήταν, απέδωσαν.

Όσες αμερικανικές πόλεις πήραν έγκαιρα και δραστικά μέτρα, μέτρησαν ακόμα και 50% λιγότερους θανάτους.