Η συμφωνία της ομάδας 5+1 με το Ιράν η οποία προβλέπει τη μερική χαλάρωση του καθεστώτος των κυρώσεων κατά της Τεχεράνης με αντάλλαγμα την εφαρμογή περιορισμών επί του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος είναι ο καρπός πολύμηνων μυστικών αμερικανο-ιρανικών συνομιλιών σε χώρες, όπως το Ομάν, με αμερικανούς αξιωματούχους να χρησιμοποιούν στρατιωτικά αεροσκάφη, πίσω εισόδους και ασανσέρ υπηρεσίας για την μην δώσουν στόχο.

Οι μυστικές συνομιλίες, οι σημαντικότερες επαφές σε διάστημα τριάντα ετών ανάμεσα σε εκπροσώπους του «Μεγάλου Σατανά» και του «Άξονα του Κακού» επιβεβαιώθηκαν από αμερικανούς αξιωματούχους και έναν πρώην ιρανό αξιωματούχο και δείχνουν την ισχυρή βούληση της κυβέρνησης του Μπαράκ Ομπάμα, ήδη από τον Ιανουάριο 2009 για την αναζήτηση τρόπων προσέγγισης ανάμεσα στις δύο εχθρικές από το 1979 χώρες.

Σύμφωνα με έναν αμερικανό αξιωματούχο που διατηρεί μυστική την ταυτότητά του, τα δύο πρόσωπα -κλειδιά αυτών των μυστικών συνομιλιών ήταν ο Ουίλιαμ Μπερνς, υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και ο Τζέικ Σάλιβαν, ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν. Σύμφωνα με τον αμερικανό αξιωματούχο, οι δύο άνδρες, ορισμένες φορές μαζί με άλλα κυβερνητικά στελέχη, όπως μέλη της υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου, συναντήθηκαν τουλάχιστον πέντε φορές κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους με ιρανούς αξιωματούχους.

Οι Μπερνς και Σάλιβαν, μαζί με τεχνικούς εμπειρογνώμονες, έφθασαν στο Μουσκάτ του Ομάν , με στρατιωτικό αεροπλάνο για λόγους μυστικότητας, για να συναντήσουν ιρανούς αξιωματούχους, τον Μάρτιο, μήνες πριν από την εκλογή του Μοχάμαντ Ρουχάνι στην προεδρία του Ιράν, γεγονός που δείχνει ότι η Τεχεράνη είχε υιοθετήσει τον προσανατολισμό αυτόν πριν από την αλλαγή φρουράς στην ιρανική προεδρία.

Ωστόσο, κανενός είδους διαπραγμάτευση δεν θα ήταν δυνατή χωρίς το πράσινο φως του ανώτατου πνευματικού ηγέτη του Ιράν Αλί Χαμενεΐ.

«Ο ηγέτης έδωσε το πράσινο φως , αλλά δεν ήταν αισιόδοξος ως προς τις διαπραγματεύσεις», δήλωσε ιρανός αξιωματούχος, ο οποίος συμμετείχε στις μυστικές συνομιλίες, προσθέτοντας ότι η δυσκολότερη συνάντηση ήταν η πρώτη, εξαιτίας της καχυποψίας του Χαμενεΐ.

Ο δίαυλος του Ομάν ανοίχθηκε από τον ίδιο τον Κέρι, ο οποίος, πριν αναλάβει το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών είχε κάνει εκεί, ως πρόεδρος της επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας ένα ταξίδι , το οποίο δεν είχε ανακοινωθεί προηγουμένως, για «επαφές με αξιωματούχους του Ομάν».

Οταν ο Κέρι διαδέχθηκε την Χίλαρι Κλίντον, την 1η Φερουαρίου, ήταν αποφασισμένος ότι ο δίαυλος του Ομάν θα παραμείνει ανοικτός για να διευκολύνει τις πολυμερείς διαπραγματεύσεις της επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Κάθριν Αστον, εκ μέρους της ομάδας 5+1, με την Τεχεράνη. Ο ίδιος ο Κέρι επισκέφθηκε το Ομάν τον Μάιο, και πάλι «για συνομιλίες με αξιωματούχους της χώρας».

Περίπου κατά το διάστημα που ο Τζον Κέρι διαδεχόταν την Χίλαρι Κλίντον στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο Αλί Ακμπάρ Σαλεχί, προκάτοχος του σημερινού υπουργού Εξωτερικών Μοχάμαντ Ζαρίφ, έστειλε μία χειρόγραφη τρισέλιδη επιστολή στον Αλί Χαμενεΐ ζητώντας «ευρείες συνομιλίες με τις ΗΠΑ».

Σύμφωνα με ιρανικές πηγές, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν έστειλε απάντηση στον Σαλεχί και την υπόλοιπη κυβέρνηση στην οποία, αφού εξέφραζε την διστακτικότητα και την απαισιοδοξία του, δήλωνε ότι δεν θα αντιταχθεί σε αυτούς, εάν αποφασίσουν να προωθήσουν την πρωτοβουλία των συνομιλιών με τις ΗΠΑ.

«Ο Σαλεχί έβαλε σε κίνδυνο την καριέρα του- και ακόμη και την ασφάλειά του», δήλωσε ιρανική πηγή που γνωρίζει τον Σαλεχί και έχει δει την επιστολή. «Ομως η επιστολή αυτή θα καταγραφεί στην Ιστορία». Τον Αύγουστο ο νέος πρόεδρος του Ιράν τοποθετούσε τον Σαλεχί επικεφαλής της Ιρανικής Επιτροπής Ατομικής Ενεργείας.

Σύμφωνα με αμερικανό αξιωματούχο, τέσσερις από τις μυστικές αμερικανο-ιρανικής συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Ρουχανί, τον Αύγουστο, πράγμα που σημαίνει ότι η Ουάσινγκτον επιτάχυνε τις διαδικασίες για να εκμεταλλευθεί την ευκαιρία που παρουσιάσθηκε από την αλλαγή φρουράς στη προεδρία.

Ο Τζον Κέρι συναντήθηκε με τον ιρανό ομόλογό του στο περιθώριο των εργασιών της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ενώ αμέσως μετά ο πρόεδρος Ομπάμα είχε την πρώτη από το 1979 τηλεφωνική συνομιλία με τον ιρανό ομόλογό του. Παράλληλα, τα διεθνή μέσα ενημέρωσης παρακολουθούσαν την αλλαγή στη γλώσσα του σώματος ανάμεσα στους αμερικανούς και τους ιρανούς διπλωμάτες.

Μέχρι και μετά την άφιξη των υπουργών Εξωτερικών, η εξέλιξη του τρίτου γύρου των συνομιλιών της Γενεύης δεν είχε δημιουργήσει μεγάλες ελπίδες ως προς την επίτευξη συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης.

Όταν ο Τζον Κέρι έφθασε στη Γενεύη το πρωί του Σαββάτου, προειδοποίησε, σύμφωνα με αξιωματούχο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, τον Μοχάμαντ Ζαρίφ ότι δεν υπάρχουν άλλα χρονικά περιθώρια και ότι η κυβέρνηση Ομπάμα θα ζητούσε σκλήρυνση των κυρώσεων κατά του Ιράν, συντασσόμενη με τις προτάσεις μελών του Κονγκρέσου, εάν δεν υπήρχε άμεσα συμφωνία.

Οι διαπραγματεύσεις έπρεπε να ξεπεράσουν τον σκόπελο του αντιδραστήρα βαρέος ύδατος του Αρακ, για τον οποίο οι δυτικές δυνάμεις έτρεφαν ανησυχίες ότι θα έχει τη δυνατότητα παραγωγής πλουτωνίου για την κατασκευή πυρηνικού όπλου.

Σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών της Βρετανίας Ουίλιαμ Χέιγκ, η διευθέτηση του προβλήματος του Αρακ «ξεκλείδωσε» τις συνομιλίες που οδήγησαν στη συμφωνία.

Όμως, ο σταθμός του Αρακ δεν ήταν το δυσκολότερο κεφάλαιο των διαπραγματεύσεων: η εγγύηση του δικαιώματος της Τεχεράνης να προχωρεί στον εμπλουτισμό ουρανίου ήταν η «κόκκινη γραμμή» της διαπραγμάτευσης, όπως είχε τεθεί από τον ανώτατο ηγέτη Αλί Χαμενεΐ πριν από την έναρξη του τρίτου γύρου.

Σύμφωνα με ιρανική πηγή, το τελευταίο στάδιο των συνομιλιών επικεντρώθηκε στην εξεύρεση μίας διατύπωσης για το θέμα του εμπλουτισμού του ουρανίου που θα εξυπηρετούσε και θα ήταν αποδεκτή και από τις δύο πλευρές.

Το κείμενο της συμφωνίας που επιτεύχθηκε τις πρώτες ώρες της Κυριακής αναφέρει ότι το Ιράν και οι μεγάλες δυνάμεις έχουν ως στόχο την επίτευξη τελικής συμφωνίας η οποία θα προβλέπει ένα αμοιβαία καθορισμένο πρόγραμμα εμπλουτισμού ουρανίου με αμοιβαία συμφωνημένες παραμέτρους που θα καλύπτουν τις πρακτικές ανάγκες, με συμφωνημένα όρια έκτασης και βαθμού των δραστηριοτήτων εμπλουτισμού, όπου αυτός πραγματοποιείται, καθώς και των αποθεμάτων εμπλουτισμένου ουρανίου, για χρονική περίοδο η οποία θα συμφωνηθεί.

Η ιρανική διαπραγματευτική αντιπροσωπεία μπορεί να τονίσει το γεγονός ότι το πρόγραμμα εμπλουτισμού μνημονεύεται στο κείμενο της συμφωνίας, πράγμα που δείχνει ότι θα επιτραπεί η διατήρησή του. Ενώ δυτικοί αξιωματούχοι μπορούν να επισημάνουν ότι δεν υπάρχει τέτοια δέσμευση και να παραπέμπουν στους περιορισμούς που εισάγει το κείμενο.

Οι διαφορές στην ερμηνεία του κειμένου δείχνουν πόσο δύσκολος μπορεί να είναι ο δρόμος προς την επίτευξης μίας τελικής συμφωνίας Ιράν-Δύσης.Ομως η ίδια η συμφωνία αποτελεί ιστορική νίκη και για τις δύο πλευρές.

«Αναλάβαμε ένα ρίσκο. Αλλά κερδίσαμε», δήλωσε ο πρώην αξιωματούχος του Ιράν ο οποίος συμμετείχε στις μυστικές αμερικανο-ιρανικές διαπραγματεύσεις των τελευταίων μηνών.